هنر برای گردشگری؛ گردشگری برای هنر

صنعت گردشگری به‌عنوان یکی از صنایع بسیار پررونق جهان هم‌اکنون ذهن و فکر بسیاری را به خود معطوف کرده و با توجه به توسعه روزافزون این صنعت در گوشه وکنار جهان شاخه‌های مختلفی از گردشگری در این زمینه به دست‌اندرکاران آن معرفی شده است. یکی از این زیرمجموعه‌ها در صنعت گردشگری مربوط به فستیوال‌ها و جشنواره‌هاست که از آنها به‌عنوان عاملی در جلب نظر گردشگران از گذشته‌های دور استفاده شده است، چون با توجه به مطالعات انجام شده 46درصد از دلایل سفر در جهان جنبه شرکت در جشنواره‌ها و فستیوال‌ها به خود گرفته است. این درحالی است که در سال 2012میلادی نزدیک به 20میلیون نفر در سراسر جهان صرفا برای شرکت در جشنواره موسیقی و فیلم از زادگاه خود به دیگر نقاط جهان سفر کردند.

دکتر رابرت استاربرگ استاد دانشگاه و متخصص گردشگری در ایالات متحده در این زمینه می‌گوید: تقریبا یک سال پیش اعلام شد تعداد گردشگران سراسر جهان از یک میلیارد نفر گذشته است و این تعداد گردشگر تقریبا 38درصد کل تجارت جهانی را به خود اختصاص داده و نزدیک به 10درصد از درآمد ناخالص جهان را معطوف خود کرده است. بنابراین جای تردید نیست که تصور کنیم این صنعت از هر وسیله‌ای برای ارتقای خود استفاده خواهد کرد.

این متخصص در صنعت گردشگری در ادامه به موضوع اهمیت فستیوال‌ها در توسعه گردشگری اشاره می کند و می‌گوید: در تعاریف علمی، صنعت گردشگری نوعی ارتباط فرهنگ‌هاست، بنابراین بهترین دلیل سفر افراد به دیگر نقاط جهان درک و ارتباط نزدیک با فرهنگ بومی واصیل آن منطقه است که فستیوال‌های محلی مثل جشنواره‌های فیلم و تئاتر یا موسیقی بهترین گزینه برای سفرشان خواهد بود و همین موضوع باعث جلب توجه فعالان عرصه گردشگری در کشورهای مختلف شده است تا بتوانند بااستفاده از آن، نظر گردشگران و همچنین دلارهای داخل جیب شان را به خود جلب کنند.

مجسمه های فلزی خنده، در یکی از بوستان های خیابان اشرفی اصفهانی در غرب تهران

رابرت استاربرگ با اشاره به جشنواره‌های مطرح جهان مثل کن، ونیز و گلدن‌گلوب تصریح می‌کند: اهمیت برگزاری این جشنواره‌ها به‌عنوان یک رویداد بین‌المللی صرفا چند روز کنار هم بودن برخی هنرمندان یا فعالان عرصه هنر نیست چون این برنامه‌ها سراسر جهان علاقه‌مندان بسیاری دارند و حضور رسانه‌ها می‌تواند اطلاعات دقیقی از منطقه به دیگران ارسال کند بنابراین آنهایی که علاقه‌مند حضور در جشنواره هستند طی برگزاری مراسم به منطقه مورد نظر خواهند آمد به همین دلیل، شهرهایی مثل ونیز نه تنها در ایام خاصی از سال گردشگر‌پذیر هستند بلکه در دیگر روزهای سال گردشگران فراوانی برای درک لحظات شلوغ برگزاری جشنواره را به خود جلب می‌کنند. به گفته وی، شهر آمستردام به عنوان نهمین شهر مقصد گردشگران فرهنگی در جهان 24 درصد از گردشگران قاره سبز را با درآمدی معادل دو میلیارد یورو به خود جلب کرده است. جشنواره‌ گل، جشنواره موسیقی و فیلم‌های سینمایی از جمله دلایل حضور گردشگران در این منطقه است، هرچند نباید از دیگر جاذبه‌های طبیعی آن شهر نیز صرف نظر کنیم.

هنر، نخستین دلیل سفر

جولیا مورگان یکی از صاحبان دفاتر خدمات گردشگری در انگلستان ضمن تاکید بر اهمیت برگزاری فستیوال‌های فرهنگی و هنری در جلب نظر گردشگران معتقد است: رویدادهای بین‌المللی در صنعت گردشگری تاثیر بسزایی دارند تا جایی که می‌توانند تا 30 درصد ورود گردشگران را به یک منطقه افزایش دهند اما برگزاری جشنوارهای هنری از مهم‌ترین دلایل سفر بسیاری از گردشگران است چون هنر به‌عنوان نخستین گزینه بستن چمدان‌های مسافران است. این فعال صنعت گردشگری به فستیوال‌های موزیک در قاره اروپا اشاره می‌کند و می‌گوید: هر سال سه میلیون نفر به انگلستان سفر می‌کنند تا در جشنواره موسیقی تابستانه شرکت‌کنند که در طول سه روز اقامت خود در شهر لندن به طور میانگین 500 پوند هزینه می‌کنند اما گستردگی توریسم رویداد در این است که جریان ورود گردشگران را حتی در ایام دیگر سال غیر‌زمان برگزاری جشنواره کنترل می‌کند.

به‌عنوان مثال لوکیشن‌های ساخت فیلم‌های معروف یا حتی استودیوها اکنون به‌عنوان یکی از مناطق جذاب برای گردشگران هستند و سالانه نفرات زیادی را به خود می‌بینند. مورگان به فراهم کردن شرایط حضور انواع گردشگران در این رویدادهای هنری مثل جشنواره موسیقی لندن اشاره می‌کند و می‌افزاید: ممکن است شما تصور کنید تمام افرادی که برای این جشنواره به لندن سفر می‌کنند حتما باید در هتل‌های چندستاره اقامت داشته باشند، حال آنکه واقعا این‌گونه نیست و طی سه روز برگزاری این جشنواره تقریبا 40 درصد از شرکت‌کنندگان چند متر آنطرف‌تر از استیج چادر زده و کل دوره را در آن اقامت دارند. بنابراین شرایط حضور گسترده گردشگران با هر امکانات مالی می‌تواند عاملی برای جلب نظر گردشگران هنری در گوشه وکنار جهان باشد.

از ایران چه خبر؟

اگر از خارج از مرزهای کشورمان بگذریم و سری هم به داخل ایران بزنیم می‌بینیم که جشنواره‌های هنری مثل جشنواره فیلم فجر یا جشنواره موسیقی فجر هنوز نتوانسته‌اند عاملی برای جلب نظر گردشگران به ایران زمین باشند. در این زمینه محمد حسن کرمانی رییس هیات‌مدیره انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرت هوایی به «فرصت امروز» می‌گوید: شاید از نظر اخبار جشنواره فیلم فجر همانند بمب خبری سروصدای گسترده‌ای ایجاد کند اما این هیجـــان زیـــــاد در رونق گردشگری کشورمان تاثیرگذار نیست چون نتوانسته‌ایم خوب برای این جشنواره بازاریابی کنیم.

این فعال صنفی در گردشگری به افزایش طول اقامت افراد در زمان برگزاری جشنواره‌های مختلف در محل برگزاری اشاره می‌کند و می‌گوید: همه می‌دانیم مدت اقامت افراد در زمان برگزاری این‌گونه جشنواره‌ها معمولا افزایش خواهد داشت اما تاکنون از خودتان سوال کرده‌اید هنگام برگزاری جشنواره موسیقی فجر چند اتاق خالی در هتل‌های محل برگزاری یعنی تهران وجود دارد؟ با یک حساب سرانگشتی درخواهیم یافت هیچ. چون اکثر هتل‌های معروف در اختیار ارگان‌ها و مهمانان ویژه ‌آنها هستند و برای دیگران امکانات ویژه وجود ندارد.

کرمانی مشکل اصلی عدم رونق گردشگری رویداد در ایران را ناتوانی در معرفی جشنواره به‌عنوان پکیجی جذاب برای گردشگران می‌داند و می‌گوید: مهم‌ترین موضوع در این ناموفقی مربوط به بازاریابی نادرست است، چون نتوانسته‌ایم بازارهای هدف‌مان و سلیقه‌های آنها را خوب درک کنیم در حالی که کشورهایی مثل کره‌جنوبی و ترکیه برای این موضوع زمینه‌سازی یا جذابیت ایجاد کرده‌اند. به‌عنوان مثال هم‌اکنون سریال‌های کره‌ای از طریق شبکه‌های مختلف سازمان صدا و سیما درحال پخش است که هر یک از آنها دقیقا برای جلب نظر گردشگران در کنار معرفی جامعه اصلی تولید شده‌اند اما ما چه حرکتی برای معرفی فرهنگ از این روش انجام داده‌ایم؟

وی تصریح می‌کند که مثلا اگر بخواهیم در مورد ترکیه نظر بدهیم می‌بینیم که هر سال در سالروز تولد مولانا هزاران نفر گردشگر روانه قونیه به‌عنوان شهری درجه دو می‌شوند اما در سالروز تولد حافظ، شیراز واقعا چند نفر مسافر به خود دیده است؟ آیا آماری گرفته شده است؟ بنابراین مهم‌ترین حرکت مربوط به ایجاد انگیزه در بسته‌های پیشنهادی ترکیبی برای گردشگران بازارهای هدف است.

رایزنان فرهنگی، پتانسیلی فراموش شده

در همین حال دکتر احمد شیخی کارشناس گردشگری ضمن تاکید بر معرفی توریسم رویداد کشورمان به دیگر نقاط جهان می‌گوید: اکنون سازمان میراث فرهنگی تصمیم جدی برای رونق گردشگری کشورمان گرفته است اما همچنان یک نکته ظریف از دید مسئولان پنهان باقی مانده و آن‌هم جایگاه رایزنان فرهنگی در کشورهای خارجی است. این افراد می‌توانند با برگزاری هفته‌های فرهنگی مختصر در میان افراد علاقه‌مند کشور میزبانشان ایجاد انگیزه کرده و با استفاده از امکانات اداری و دولتی که در اختیار دارند ذهن آنها را برای شرکت در فستیوال‌های بزرگ مثل جشنواره موسیقی فجر آماده کنند.

وی در ادامه می‌افزاید: متاسفانه معضلاتی چون موازی کاری و نبود برنامه‌ای مدون در این زمینه باعث شده تا ایران درباره توسعه گردشگری خود با استفاده از ظرفیت برگزاری جشنواره‌های مختلف مغفول بماند، در حالی که کشوری مثل چین هرسال با استفاده از همین روش و تصمیمات علمی و عملی در سردترین نقاط شمالی خود اقدام به برگزاری جشنواره ماهیگیری می کند و یک میلیون نفر گردشگر را به منطقه می‌کشاند.

دکتر شیخی به جایگاه ویژه برخی محصولات فرهنگی کشورمان در دیگر نقاط جهان اشاره دارد و می‌گوید: خوشنامی سعدی، شهرت حافظ یا حتی فیلم و سریال‌های مختلف ایران می‌تواند دلیل سفر گروهی از گوشه و کنار جهان به کشورمان باشد اما متاسفانه موازی کاری یا بدون برنامه بودن باعث شده این پتانسیل ارزشمند از بین برود.

وی به استفاده از دنیای مجازی در این زمینه تاکید دارد و می‌افزاید: گردشگری ایران هنوز آنلاین نشده و فاصله زیادی با حضور در دنیای مجازی دارد، درحالی که بسیاری از گردشگران مقاصد سفرهای شان را در میان صفر و یک‌های این دنیا جست‌وجو می‌کنند. به‌عنوان مثال مطالب نوشته شده در بلاگ‌ها و وب‌سایت‌ها از جشنواره فیلم کن به زبان‌های مختلف آنچنان زیاد است که هر خواننده‌ای را به خود جلب می‌کند تا جایی که ناگهان خود را در میان خیابان‌های این شهر می‌بیند و صدها دلار برای یک شب اقامت در اتاقی که یکی از هنرپیشگان معروف بین‌المللی در آن استراحت کرده می‌پردازد. اما ایران به جز در مواردی نتوانسته آنچنان که باید از فستیوال‌های محلی یا حتی بین‌المللی خود بهره‌مند شود و تنها راهکار آن شناسایی سلیقه بازار هدف است.