مصرف بی‌رویه کودهای شیمیایی صحت ندارد

در یک دهه گذشته انواع کودهای تقلبی، غیر‌استاندارد و غیر‌مجاز به زمین‌های کشاورزی ما راه پیدا کرده‌ و موجب تخریب‌های زیست‌محیطی زیادی شده است. افزون بر تخریب و آلودگی منابع آب و خاک، محصولات کشاورزی نیز آلوده شده و شیوع انواع سرطان‌ها به‌ویژه سرطان دستگاه گوارش در کشور، دلیل این مدعاست. این نهاده‌های کشاورزی تقلبی و غیر‌مجاز گاه به‌صورت قانونی و غیر‌قانونی (قاچاق) وارد کشور می‌شود و بخشی از آنها نیز توسط تولیدکنندگان داخلی به کشاورزان فروخته می‌شوند. براساس آمارها، وجود 4000 فروشگاه غیر‌مجاز کود و سم در کشور حاکی از آن است که تاکنون نظارت‌ها در این زمینه یا وجود نداشته یا ناظران بسیار ضعیف عمل کرده‌اند.

در همین راستا وزارت جهاد کشاورزی وارد گود شده و از ابتدای سال 94 سر ‌و‌ سامان دادن به تولید و توزیع کودهای شیمیایی را در کشور آغاز کرده است. شرکت خدمات حمایتی کشاورزی با همکاری مؤسسه خاک و آب و زیر نظر وزارت جهاد کشاورزی، از تمامی تولیدکنندگان کود کشاورزی داخلی خواسته‌اند با مراجعه به مؤسسه خاک و آب و انجام آزمایش‌های لازم، برچسب (لیبل) گواهی تأیید محصولات خود را دریافت کنند. در این صورت شرکت خدمات حمایتی کشاورزی محصولات آنها را خریداری خواهد کرد.

مهلت تعیین شده برای کارخانه‌های تولید کودهای شیمیایی تا 20 مردادماه آینده تعیین شده است اما گویا برخی از تولیدکنندگان کودهای شیمیایی زیر بار این آزمایش‌ها نمی‌روند و ادعا می‌کنند که مجوزهای لازم را قبلا گرفته‌اند.

کودهای تقلبی داخلی هم داریم

علیرضا ولی، مدیرعامل شرکت خدمات حمایتی کشاورزی ایران در گفت‌و‌گو با «فرصت امروز»، اظهار می‌کند: در حال حاضر کودهای تقلبی، کم کیفیت و غیر‌استاندارد در کنار نهاده‌های استاندارد در بازار وجود دارد و به فروش می‌رسد. در این میان برخی تولیدکنندگان ناشناخته خارج از شبکه، تولیدکنندگان قاچاق، شبکه‌های غیرمجاز یا حتی تولیدکنندگان داخلی غیرمجاز که تولید هم نمی‌کنند و یک چیزهایی را میکس می‌کنند و به کشاورزان می‌فروشند.

وی می‌گوید: این محصولات تقلبی موجب آلودگی آب و خاک یا تضعیف خاک کشاورزی ما می‌شود. تا جایی که به ما مربوط شود و دسترسی داشته باشیم با این موضوع برخورد می‌کنیم. سیاست ما این است که این کودها را فراوان و ارزان در اختیار کشاورزان قرار دهیم تا کودهای تقلبی و غیر‌مجاز به زمین‌های کشاورزی راه نیابند. برای مقابله با این مشکل، وزارت جهاد کشاورزی یک کمیته فنی تشکیل داده که در زمینه فرمولاسیون، تولید و توزیع کودها نظارت کامل دارند. ولی می‌افزاید: شوربختانه در سال‌های گذشته تولیدکنندگان داخلی بی‌شماری به بازار آمدند که نظارتی روی تولیدات آنها انجام نمی‌شد. وزارت جهاد کشاورزی برای نظارت و حتی ممنوعیت از کار برخی از آنها آیین‌نامه‌ای را تدوین کرده است.

کنترل از تولید تا مصرف با سیستم هوشمند

مدیرعامل شرکت خدمات حمایتی کشاورزی با اشاره به سیستم توزیع هوشمند این شرکت، می‌گوید: ما یک سیستم توزیع هوشمند داریم و کودها از زمان خریداری تا مصرف وارد این سیستم می‌شوند. در این سیستم هوشمند، میزان کودی که به استان‌ها فرستاده می‌شود تا زمان مصرف ردیابی می‌شود. اینکه چه میزان کود به کدام کشاورز داده شده نیز در سیستم هوشمند ثبت خواهد شد.

ولی درخصوص کیفیت کودهای عرضه شده از سوی شرکت خدمات حمایتی کشاورزی تأکید می‌کند: کودهای ما زیر نظارت عالیه شرکت خدمات حمایتی کشاورزی قرار دارد و قابل کنترل است و هیچ‌گونه کود تقلبی توسط شرکت توزیع نمی‌شود. اگر کسی از این سیستم، کود دریافت کرده و نسبت به کیفیت آن معترض است به ما اعلام کند. ما به دلیل شرایط حاکم بر کشاورزی و جامعه که در زمینه کودهای شیمیایی مطرح است و برای دفاع از تولیدات استاندارد، سیستم توزیع هوشمند را اجرا کرده‌ایم.

نظارت‌های ضعیف بر بازار کودهای کشاورزی

وی درخصوص نظارت‌ها بر تولید و فروش کودهای شیمیایی و جلوگیری از کودهای تقلبی، می‌گوید: هیچ تولیدکننده کودی زیر نظر ما نیست و از وزارت صنایع مجوز می‌گیرند و ما تنها محصولات‌شان را خریداری می‌کنیم. بر همین اساس برخی نظارت‌ها برعهده وزارت صنایع است و بخشی دیگر (در زمینه مصرف محصولات آنها)، با ماست. در این زمینه مؤسسه خاک و آب محصولات آنها را باید پایش کند و لیبل بزند. بر همین اساس کودهایی که لیبل خورده را می‌خریم و آنهایی که ندارند را دستگاه‌های نظارتی باید از فروش و توزیع‌شان جلوگیری کند.

مدیرعامل شرکت خدمات حمایتی کشاورزی ایران، با تأکید بر این نظارت‌ها، می‌افزاید: اگر این موضوع اتفاق بیفتد جلوی کودهای تقلبی گرفته می‌شود و نیازمند این است که دستگاه‌های نظارتی کارشان را با جدیت و قدرت انجام دهند. ما نیز باید تلاش کنیم برندهایی را به کشاورزان معرفی کنیم که مورد تأیید باشد. وی ادامه می‌دهد: در این زمینه هم وارد شده‌ایم و با تولیدکنندگانی که با انجمن و صنف‌شان کار می‌کنند تفاهم‌نامه امضا کرده‌ایم. برابر این تفاهم‌نامه، تنها محصولات (کودهایی) که دارای برچسب و لیبل مؤسسه خاک و آب باشند را خریداری می‌کنیم. این تفاهم‌نامه میان تشکل‌های صنفی تولیدکنندگان کود شیمیایی، آلی و زیستی امضا و قرار شده کودهای تولیدی زیر نظر انجمن و مؤسسه خاک و آب را خریداری کنیم.

ذخیره 800هزار تنی انواع کودهای شیمیایی

ولی از وجود ذخیره 800هزار تنی انواع کود کشاورزی در انبارهای این شرکت خبر داده و می‌افزاید: ما اکنون 800هزار تن کودهای اساسی با سرمایه دولتی بیش از 1000 میلیارد تومانی را در انبارها ذخیره کرده ایم. هیچ بازرگان و سرمایه‌گذاری به این میزان سرمایه‌گذاری نمی‌کند. ما می‌خواهیم نیازهای کودی کشاورزان را برآورده کنیم اما کودهای تقلبی چون ارزان تهیه می‌شوند، فروشندگان آن، هزینه‌های زیادی برای تبلیغات می‌پردازند و شوربختانه برخی کشاورزان فریب آنها را می‌خورند و اغوا می‌شوند.

وی در پاسخ به این پرسش که چرا وزارت جهاد کشاورزی کودها را به سیاه و سفید دسته‌بندی کرده و تنها به آنها یارانه می‌دهد، می‌گوید: فقر خاک‌های ما به مواد تغذیه‌ای بسیار بالاست و نیاز به پتاس، ازت و فسفات در تمام خاک‌های کشور وجود دارد. این کودها گران هستند و دولت مجبور است به آنها یارانه بدهد. این سه کود، جزو تغذیه اصلی گیاه است و اگر این طور نبود اصلاً یارانه به آنها تعلق نمی‌گرفت. نیاز خاک ما به سایر ریزمغذی‌ها و مواد تغذیه‌ای به این میزان نیست. همچنین دولت منابع لازم برای پرداخت یارانه به همه کودها و ریزمغذی‌ها را ندارد. بنابراین تنها به آن دسته از کودهایی که بیشتر مورد نیاز همه خاک‌های کشور است و گران‌تر هستند یارانه پرداخت می‌کند. قابل ذکر است، این میزانی هم که دولت یارانه می‌دهد بسیار کمتر از نیاز خاک‌های کشاورزی ما است.

تنها به کودهای پایه یارانه می‌دهیم

ولی به این پرسش ما که چرا نیازسنجی‌های خاک از سوی مؤسسه خاک انجام نمی‌شود تا براساس نیازها به زمین کود داده شود، اظهار می‌کند: ما یک نقشه کلی خاک داریم که نیازهای کلی خاک‌های کشاورزی کشور در آن تعریف شده است. وزارت جهاد کشاورزی هم به‌عنوان کود پایه به کشاورزان یارانه می‌دهد که به اندازه نیازشان هم نیست. همه خاک‌ها نیاز دارند و به یک نسبتی باید این کودها در دسترس گیاه قرار بگیرند. در ضمن مؤسسه خاک و آب یکی از موسسات برتر در کشور محسوب می‌شود و آزمایش‌های آنها مورد تأیید است.

وی ادامه می‌دهد: من همین‌جا استفاده بی‌رویه از کودهای شیمیایی را رد می‌کنم. درست است که کودهای کشاورزی را باید براساس نسخه مؤسسه خاک و آب مصرف کرد اما اینکه در کشور بی‌رویه مصرف می‌شود را قبول نداریم. ما با وزارتخانه به این نتیجه رسیده‌ایم که کودهای پایه به اندازه کافی مصرف نمی‌شود و یکی از دلایل کاهش محصول در واحد سطح، همین مسئله است. مدیرعامل شرکت خدمات حمایتی کشاورزی، همچنین با تأیید این موضوع که برخی از تولیدکنندگان کودشیمیایی دستی هم در توزیع دارند، می‌گوید: در یک سال گذشته تمامی این افراد را از گستره توزیع بیرون کرده‌ایم و این موضوع تا سال گذشته، درست بود. در یک دهه اخیر وضعیتی پیش آمد که بسیاری از کسانی که وظیفه توزیع نهاده‌های کشاورزی را بر عهده داشتند به سمت تولید کود شیمیایی رفتند اما ما آنها را از این چرخه بیرون کردیم و در یک سال اخیر هیچ یک از آنها را به سیستم توزیع نهاده راه ندادیم. هر کسی که تولیدکننده و عضو انجمن بوده و محصولاتش مورد تأیید مؤسسه خاک و آب باشد را پذیرفته‌ایم.