ضرورت نهادینه شدن فرهنگ کتابخوانی در کشور

تنها 300 کتابخانه عمومی تا ابتدای انقلاب اسلامی درسطح کشور ساخته شده بود، اما بعد از انقلاب تا اوایل دولت نهم تعداد این کتابخانه‌ها به یک هزار و 600 واحد رسید و از دولت نهم تا‌ به امروز یک‌هزار و 200 واحد کتابخانه عمومی در سطح کشور ساخته شده است و بر این اساس‌ هم‌اکنون بیش از دو هزار و 800 واحد کتابخانه عمومی در سطح کشور وجود دارد، اما همچنان سرانه مطالعه کشور به دلیل نهادینه نشدن فرهنگ کتابخوانی، تبلیغات کم و غلط، مشکلات مالی و گرانی کتاب، سرگرمی‌های دیگر، فرهنگ خانوادگی و در بعضی موارد تحصیلات پایین والدین، نسبت به سایر کشورها پایین است. 

سرانه مطالعه 

براساس اظهارات مسئولان ذی‌ربط سرانه مطالعه کشور در چند سال اخیر رشد قابل‌توجهی داشته است، اما این افزایش نرخ سرانه مطالعه هنوز قابل رقابت با کشورهای پیشرفته نیست، به‌طوری‌که براساس آمار سازمان اسناد ملی ایران، کشور ژاپن در رده اول مطالعه جهان قرار دارد که میانگین مطالعه آن به‌طور متوسط 90 دقیقه در روز است. سرانه مطالعه به منزله یک شاخص فرهنگی در کشور است‌ و معمولا این سرانه همه‌ساله از نظر وضع مطالعه و کتابخوانی با سایر کشورها مقایسه می‌شود.

افراد مختلفی از سازمان‌های ذی‌ربط درخصوص نرخ سرانه مطالعه کشور نظراتی ارائه می‌دهند به‌طوری‌که برخی از افراد اظهار می دارند که سرانه مطالعه در ایران نسبت به سایر کشورها مانند ژاپن و انگلیس بسیار پایین است به نحوی‌که این نرخ در کشوری مانند ایران با وجود اینکه 98 درصد افراد جامعه بین سنین 12 تا 25 سال و دارای سواد خواندن هستند، فاجعه‌بار است و برخی دیگر از مسئولان هم مدعی هستند که سرانه مطالعه در ایران برخلاف سایر کشورها که روبه‌کاهش است، روند صعودی قابل چشمگیری دارد. 

در سال 1388 میانگین زمان مطالعه افراد باسواد روزانه 42/18 دقیقه و افراد باسواد اهل مطالعه 15/35 دقیقه برآورد شده بود، اما درحال‌حاضر براساس آمار مطالعات و تحقیقات سازمان ملی جوانان درباره کتابخوانی، 76 درصد از جوانان روزانه کمتر از 30 دقیقه مطالعه می‌کنند که از این میزان هم بیش از 70‌درصد به مطالعه کتاب‌های روان‌شناسی و بازار می‌پردازند. همچنین از نظر جنسیت، مردان بیشتر از زنان کتاب می‌خوانند، به عبارت دیگر، میانگین زمان مطالعه مردان 38/16 دقیقه و زنان 50/14 دقیقه است. 

نتایج سنجش سرانه مطالعه در کشور نشان می‌دهد که ایران به سمت مطالعه کتاب و کتابخوانی گرایش داشته است ،به‌طوری‌که میزان سرانه مطالعه در سال 53 در شهرها فقط دو دقیقه، در دومین سنجش در سال ۷۸ سرانه مطالعه هفت دقیقه، در سال 88 سرانه مطالعه ۱۸ دقیقه و ۱۲ ثانیه و در سال 91 سرانه مطالعه 75دقیقه و ۳۴ ثانیه بوده که این روند بیانگر این است که سرانه مطالعه در کشور از رشد خوبی برخوردار بوده است.بر این اساس شاید بتوان امیدواربود در سال‌های آتی با کشورهایی مانند ژاپن رقابت تنگاتنگی در‌خصوص سرانه مطالعه داشته باشیم. 

کتاب‌های الکترونیک

این روزها به دلیل افزایش قیمت کتاب، استفاده از کتابخانه‌های دیجیتال و نرم‌افزارهای الکترونیکی کتاب بسیار رواج پیدا کرده است، به‌طوری‌که افراد با مراجعه به برخی از سایت‌های معتبر می‌توانند نرم‌افزار کتاب مورد نظر خود را دانلود کرده یا به‌صورت آنلاین کتاب مورد‌نظر را مطالعه یا با استفاده از گوینده‌های معروف کتاب را بشنوند. براساس آمارهای به‌دست آمده، درحال حاضر هشت درصد از افراد جامعه به‌طور متوسط کتاب‌های الکترونیک را در فضای مجازی مطالعه می‌کنند.

این میزان در بین افرادی که اهل مطالعه هستند نسبت به سنوات گذشته 42 درصد افزایش داشته است، که بر این اساس می‌توان گفت در سال‌های آینده جامعه به سمت مطالعه در فضای مجازی پیش خواهد رفت. آمار متوسط مطالعه کتاب‌های الکترونیک در کل جامعه روزانه 29/2 دقیقه، در میان افراد باسواد 97/2دقیقه، در میان افراد باسواد اهل مطالعه 65/5دقیقه و در بین افراد باسواد اهل مطالعه کتاب‌های الکترونیک 71/34 دقیقه در روز است. 

البته یکی از مشکلاتی که با رواج استفاده از نسخه‌های الکترونیک کتاب‌ها به‌وجود آمده، نادیده گرفتن حق کپی‌رایت ناشران و مولفان است. درواقع نسخه‌های پی‌‌دی‌اف رفته‌رفته به معضلی تبدیل می‌شوند. بنابراین باید همانند شرکت آمازون به دنبال ارائه دستگاه خاصی (کیندل) با فرمتی مشخص برای نسخه‌های الکترونیک بود تا حقوق ناشران و مولفان نیز حفظ شود. 

لزوم ارتقا و ترویج فرهنگ مطالعه در استان‌ها

درصد خواندن و مطالعه در استان‌های مختلف نیز متفاوت است، به‌طوری‌که استان‌های البرز، سمنان، مازندران، تهران، اصفهان، کرمان، یزد و بوشهر با بیش از 90 درصد بالاترین نرخ سواد خواندن و استان‌های سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و کردستان با کمتر از 70 درصد پایین‌ترین نرخ سواد خواندن و مطالعه را دارند و همچنین استان قم بالاترین سرانه مطالعه و استان خراسان شمالی پایین‌ترین سرانه مطالعه را به خود اختصاص داده اند که این امر بیانگر عدم‌ساخت یکسان کتابخانه‌های عمومی وخلأ فرهنگ‌سازی مناسب در زمینه کتابخوانی درسطح کشور است.

در برخی از شهرستان‌ها و استان‌های کشور تعداد کتابخانه‌های عمومی پاسخگوی جمعیت آن‌ منطقه نیست، به همین دلیل ‌توسعه ساخت کتابخانه‌ها در شهرستان‌های محروم، به‌‌روز‌رسانی امکانات ‌، خدمات اینترنتی و برگزاری مسابقات نقاشی با موضوع کتابخوانی باید در اسرع وقت به منظور افزایش سرانه مطالعه و توسعه و ترویج فرهنگی مطالعه و کتابخوانی در کشور در دستورکار دولت و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار گیرد. همچنین مشارکت‌های مردمی در مورد ساخت، توسعه و تجهیز کتابخانه‌ها هم بسیار ضرورت دارد.