ضرورت بازسازی 45درصد از تصفیه‌خانه‌های آب کشور

تصفیه‌خانه‌ها نقش مهمی در تامین آب سالم و بهداشتی برای جامعه دارند. با توسعه تکنولوژی، ساختار تصفیه‌خانه‌ها اصلاح و به‌روز می‌شود تا آب با کیفیت‌تری در اختیار مصرف‌کنندگان قرار گیرد. معاون نظارت و بهره‌برداری شرکت مهندسی آب و فاضلاب می‌گوید: حدود 45درصد از تصفیه‌خانه‌های کشور نیاز به ارتقا یا نوسازی دارند اما بودجه لازم برای این امر در اختیار شرکت آبفا قرار ندارد. بشر از سال‌ها پیش به روش‌های مختلف آب را تصفیه می‌کرد. به تدریج روش‌های تصفیه آب در جوامع اصلاح شد تا نخستین تصفیه‌خانه آب شهری در سال 1804 در شهر پیزلی در اسکاتلند ساخته شد. این تصفیه‌خانه از فیلترهایی با بستر شن و ماسه تشکیل شده بود و سیستم توزیع آن مشتمل بر یک اسب و یک گاری بود. امروز تصفیه‌خانه‌های پیشرفته‌ از فیلترهای مناسب برای حذف کدورت، فیلتراسیون و زلال‌سازی آب استفاده می‌کنند.

به گفته حمیدرضا‌تشیعی، معاون نظارت و بهره‌برداری شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور، در بخش شهری حدود 103تصفیه‌خانه آب با ظرفیت 73هزار لیتر در ثانیه، فعال است. وی به «فرصت امروز» می‌گوید: حدود 30درصد این تصفیه‌خانه‌ها نیاز به نوسازی دارند. 15درصد از آنها نیز با توجه به تغییرات کیفیت منابع آب سطحی، نیازمند ارتقا هستند که شرکت آب و فاضلاب، نیازسنجی‌های لازم را برای ارتقا انجام داده است.

به گفته معاون نظارت و بهره‌برداری شرکت مهندسی آب و فاضلاب، برای ارتقای تصفیه‌خانه‌ها حدود 500میلیارد تومان اعتبار نیاز است اما در حال حاضر از محل ردیف تملک دارایی، سرجمع اعتبارات تاسیسات آبرسانی شهری حدود 17 میلیارد تومان است و این به مفهوم 483 میلیارد تومان کسری بودجه است. وی در پاسخ به این پرسش که بخش عمده تصفیه‌خانه‌هایی که نیاز به ارتقا و بازسازی دارند در کدام استان وجود دارد، بیان می‌کند: این تصفیه‌خانه‌ها در مناطق مختلف کشور پراکنده هستند اما بخش زیادی از آنها در خوزستان قرار دارد.

بخش‌خصوصی وارد حوزه بهره‌برداری شود

مردم برخی نقاط کشور از جمله اهواز نه‌تنها آب زلال و شفافی دریافت نمی‌کنند، بلکه گاهی آب دریافتی آنها از شبکه آب شرب، به حدی کدر است که نمی‌توان نام آب تصفیه شده را روی آن گذاشت. البته تشیعی تاکید می‌کند: در برخی موارد مثل شکستگی لوله یا غیره ممکن است آب کدر وارد شبکه شود اما مهندسان شرکت آب و فاضلاب با راهکارهایی مثل کاهش ظرفیت تصفیه‌خانه‌ها تمام تلاش خود را می‌کنند که آب کدر وارد شبکه نشود.

وی اضافه می‌کند: برابر استاندارد 1053 حداکثر مجاز کدورت در شبکه پنج «اف ان یو FNU و حد مطلوب آن یک «اف‌ان‌یو» است. اما کارشناسان شرکت آبفا تلاش می‎کنند میزان کدورت آب را به کمتر از یک «اف ان یو» کاهش دهند. برای دستیابی به این مهم، سیستم‌های سنجشی به‌صورت آنلاین میزان کدورت را اندازه‌گیری می‌کنند و بحث بازسازی فیلتراسیون و ارتقای آن هم در دستور کار قرار دارد.

با وجود صحبت‌های معاون نظارت و بهره‌برداری شرکت آبفا، فعالان بخش‌خصوصی معتقدند اگر بهره‌برداری از تاسیسات آبی به این بخش واگذار شود، نتیجه بهتری برای کشور حاصل خواهد شد. پیش از این بهرام فیاضی، دبیر انجمن صنفی شرکت‌های صنعت آب‌وفاضلاب به «فرصت امروز» گفته بود که اگر ارائه خدمات به بخش‌خصوصی واگذار شود، خدماتی با مدت زمان کمتر، کیفیت بهتر و هدررفت هزینه اقتصادی کمتر، به جامعه ارائه می‌شود، زیرا بخش‌خصوصی سرمایه خود را هدر نمی‌دهد. وی تاکید کرده بود که اگر پروژه‌ای به‌طور واقعی به بخش‌خصوصی واگذار شود، این بخش نسبت به هدررفت منابع خود حساس است. بنابراین تاسیسات یا تجهیزاتی را انتخاب می‌کند که زمینه هدررفت پول و انرژی را در سیستم فراهم نکند.

اسفندیار مهرآیین، مشاور انجمن صنفی شرکت‌های آب و فاضلاب هم در گفت‌وگو با «فرصت امروز» تاکید می‌کند: اعتقاد ما این است که دولت باید تصدی‌گری و هزینه‌ها را در اختیار داشته باشد اما طراحی، اجرای طرح و بهره‌برداری باید کاملا به بخش‌خصوصی واگذار شود. وی ادامه می‌دهد: در بهره‌برداری از تصفیه‌خانه‌ها –چه ارتقا یافته و چه قدیمی- تسلط بخش‌خصوصی بیشتر است. بخش دولتی هم در زمینه استخراج، حفاری و ایجاد شبکه‌های انتقال تجارب خوبی دارد.

به گفته مهرآیین، 70 تا 80 درصد پروژه‌های آب شامل آبرسانی، انتقال و تصفیه‌خانه توسط بخش‌خصوصی اجرا می‌شود اما بهره‌برداری از این تاسیسات به مدت یک سال و در برخی موارد تا دو سال– با هدف انتقال دانش بهره‌برداری به دولت- به بخش‌خصوصی واگذار می‌شود.

بودجه خرید تضمینی آب کافی نیست

بخش‌خصوصی معتقد است واگذاری امور مرتبط با بهره‌برداری به این بخش، شرایط را بهبود می‌بخشد. تشیعی هم تاکید می‌کند: دولت با استفاده از قراردادهایی در قالب BOO و BOT تلاش می‌کند، مشارکت سرمایه‌گذار بخش‌خصوصی را در پروژه‌های آب به‌خصوص در نصب سامانه‎های ازن‌زنی (که نقش تصفیه‌کننده و گندزدایی را دارد)، جلب کند. به این ترتیب شرکت آبفا پول آب را براساس واحد مترمکعب آب تصفیه شده از طریق ردیف خرید تضمینی، پرداخت خواهد کرد.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا افزایش خرید تضمینی آب می‌تواند منجر به جلب مشارکت سرمایه‌گذار خصوصی برای بهبود ساختار تصفیه‌خانه‌های آب شود، می‌گوید: متاسفانه ردیف خرید تضمینی ما محدود بوده و عمدتا صرف خرید آب از سامانه‌های آب شیرین‌کن و تصفیه پساب می‌شود.

معاون بهره‌برداری و نظارت آبفا اضافه می‌کند: با توجه به مشکل وجود نیترات در آب‌های کشور، تصفیه‌خانه‌های فاضلاب از اولویت بیشتری برای جلب مشارکت بخش‌خصوصی در اجرای پروژه برخوردار است. از آنجا که اعتبار ردیف خرید تضمینی محدود است، بنابراین نمی‌تواند هزینه‌های مربوط به ارتقای شبکه را هم پوشش دهد. وی بیان می‌کند: تنها راه خروج از مشکل آن است که دولت ردیف خرید تضمینی آب را افزایش دهد تا برای سرمایه‌گذار اطمینان حاصل شود که از این محل سرمایه‌اش بازپرداخت می‌شود. در اعتبارات تملک دارایی یک ردیف تحت عنوان بازسازی و بهره‌برداری تاسیسات آبرسانی شهری وجود دارد که فقط 17 میلیارد تومان اعتبار برای آن در نظر گرفته شده‌است. در خوش‌بینانه‌ترین حالت درصد تخصیص این اعتبارات حدود 70 درصد است. این اعتبارات برای ارتقای تصفیه‌خانه‌ها کافی نیست.

تشیعی واقعی نبودن قیمت فروش آب به مشترکان را عامل بروز مشکل برای بخش آب کشور معرفی کرده و می‌گوید: فقط 30 درصد بهای تمام‌شده آب از مشترکان دریافت می‌شود. از سوی دیگر منابع عمرانی که در اختیار آبفا قرار دارد، بسیار کم است.

براساس محاسبات هزینه بازسازی انباشته برای کل تاسیسات آبرسانی کشور حدود 2هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود. یعنی باید هر سال مبالغی را صرف بازسازی خطوط انتقال، ایستگاه پمپاژ، تاسیسات سر چاه‌ها و غیره کنیم، حدود 25 درصد از این اعتبار هم صرف ارتقای تصفیه‌خانه‌ها می‌شود اما به دلیل واقعی نبودن قیمت آب، این امکان از شرکت آبفا سلب شده است.