بیبی بومرهایی که به مرگ می اندیشند / صنعت مردگان؛ پررونق در ژاپن

یوکیهیرو ماسودا در دفتر کارش در گورستان آاویاما در توکیو، می گوید این روزها مشتریان آینده نگر خیلی آماده تر هستند تا درباره پایان زندگی صحبت کنند و او هم آنها را تشویق می کند تا درباره تابوت و روز مرگ شان حرف بزنند. او حتی یک مدل خوش تیپ هم دارد که با استفاده از آن پیشنهاد پوشیدن یک لباس ساتن سفید و یک کیمونوی قرمز اعلا روی آن به مشتریان داده و آنها را داخل تابوت می فرستد. این کار برای آقای ماسودا درآمدزا است.

صحبت کردن از مرگ در ژاپن هنوز برای بخشی از مردم این کشور یعنی بوراکومین ها تابو است. در میان بوراکومین ها هنوز افراد زیادی هستند که مشاغل مرتبط با کفن  و دفن دارند. بوراکومین ها گروهی هستند که در طول تاریخ ژاپن همواره طرد شده و در محله های فقیرنشین این کشور زندگی کرده اند.

برای خیلی های دیگر اما این تابو کاملاً شکسته شده است. فیلم «Departures» یا رفتن ها محصول سال 2008 ژاپن تصویر زیبا و تقدیس شده ای از آیین بودایی «نوکان» به نمایش می گذارد. نوکان مراسم پاکسازی مردگان تازه  درگذشته در ژاپن است که پیش از گذاشتن بدن مرده در تابوت و سوزاندن آن در خانه فرد متوفی برگزار می شود.

موفقیت این فیلم باعث شد موج عظیمی از درخواست های شغلی برای انجام مراسم نوکان سرازیر شود. تنها کمی بعد از «رفتن ها» مجله هفتگی آساهی شروع به بال و پردادن به ایده «شوکاتسو» کرد که یک برنامه ریزی برای پایان زندگی بود. این مجله امیدوار بود تا با این ایده خوانندگان علاقه مند و تبلیغات چی ها را جذب کند. پس از آن سونامی ویران کننده سال 2011 پیش آمد که این سؤال را در ذهن ژاپنی ها شکل داد: اگر من بمیرم چه کسی هوای مراسم کفن و دفن مرا خواهد داشت، چه کسی کارهای مرا انجام خواهد داد و چه کسی آرزوهای مرا برآورده خواهد کرد؟

برجسته کردن این تغییرات فرهنگی و کشیده شدن ذهن و فکر مردم ژاپن به سمت مرگ، یک استبداد جمعیتی است. اگرچه ژاپنی ها زندگی طولانی تر و سالم تری نسبت به مردم سایر نقاط دنیا دارند، اما بخش بزرگی از نسل بیبی بومرها که پس از جنگ جهانی دوم به دنیا آمدند، حالا پا به سن گذاشته و مرگ سراغ شان آمده است. جوان ترها هم چندان تمایلی به بچه داشتن ندارند و ترجیح می دهند بچه های کمتری داشته باشند.

جمعیت 127 میلیونی ژاپن اکنون در اوج خود قرار دارد و طبق پیش بینی ها این جمعیت تا سال 2050 به 100میلیون نفر کاهش خواهد یافت. پیش بینی ها حکایت از این دارد که امسال حدود یک میلیون نفر در ژاپن به دنیا می آیند و 1/3میلیون نفر در این کشور فوت می کنند. تا سال 2040 آمار سالانه مرگ در ژاپن به 7/1 میلیون نفر افزایش خواهد یافت. این آمار و ارقام که می توان آن را اوج مرگ نامید، اکنون درحال تغییر دادن شکل و شمایل خانواده ها است.

به طورسنتی، فرزندان به کمک همسایه ها کارهای کفن و دفن پدر و مادرهای درگذشته را انجام می دهند و مراسم عزاداری را در خانه برگزار می کنند. اما حالا خیلی از ژاپنی ها به خصوص در مناطق روستایی کم جمعیت و شهرهای ساحلی در تنهایی می میرند و تعداد خیلی کمی از افراد هستند که آنها را به دنیای باقی بدرقه می کنند.

صنعت مراسم خاکسپاری و سایر شرکت هایی که در امور مربوط به کفن و دفن فعال هستند و تا پیش از این خبری از آنها نبود، حالا فرصت های بالقوه بسیار خوبی برای رشد دارند. یک نمایشگاه بزرگ درباره آیین خاکسپاری و کفن  و دفن در ماه دسامبر سال گذشته میلادی در ژاپن برگزار شد که در آن برخی داوطلبان نقش جسد را بازی کردند تا در یک رقابت، آیین باستانی نوکان با کمک آنها برگزار شود. پیش بینی  می شود ارزش این صنعت در کشور چشم بادامی ها 2تریلیون ین معادل 20میلیارد دلار باشد.

در این صنعت فعالیت های مختلفی انجام می شود از جمله محصولات زمان مرگ در ژاپن، کتاب هایی هستند که در آن دستورالعمل هایی برای مراسم خاکسپاری و کفن و دفن نوشته شده است. محتوای این کتاب ها البته تنها دستورالعمل های کفن و دفن نیست، بلکه به احساسات درونی که ژاپنی ها تمایلی به بروز آن ندارند و بیان آنها در یک خانواده دشوار است، نیز اشاره می شود.

کسب وکارهای مربوط به مردگان در ژاپن همچنین جایگزین های خوبی برای سنگ  قبرهای گران معبدها پیشنهاد می کنند. مثلاً به بازماندگان پیشنهاد می شود خاکستر مرده شان را در خلیج توکیو بریزند. فقط قایق دارهای ژاپنی باید دقت  کنند به زوج هایی که برای گذراندن ماه عسل به آنجا آمده اند نگویند که قایق پیش از این برای پخش کردن خاکستر مرده در خلیج استفاده شده است.

حرف از ژاپن باشد، اما از فناوری حرفی به میان نیاید؛ به نظر غیرممکن می رسد. عزاداری ژاپنی ها به فضای مجازی هم راه یافت و این صنعت در اینترنت هم رونق گرفت. دو سال پیش موتور جست وجوی یاهو در ژاپن Yahoo Ending را راه اندازی کرد. در این سرویس، یاهو ماهانه 180ین از هر ژاپنی تا زمان مرگ می گرفت.

بعد از مرگ یاهو یک ایمیل برای فردی از دوستان یا خانواده که قبلا آدرس ایمیلش به یاهو داده شده بود، می فرستاد. بعد کم کم حساب های کاربری فرد متوفی در اینترنت بسته شده و یک صفحه یادبود آنلاین برایش درست می شد. البته بسیاری از ژاپنی ها چندان از خدمات یاهو به یک دلیل ساده استقبال نکرده اند و آن اینکه بیبی بومرهای این کشور استفاده زیادی از اینترنت ندارند. یاهو ماه آوریل این سرویس را از دسترس خارج کرد.

اگرچه در ژاپن از این خدمات چندان استقبالی نشد و حتی شرکت های مرتبط با خدمات سوگواری هم آنقدرها که فکر می کردند درآمدزایی نکردند، اما صنعت مردگان همچنان در ژاپن در مقایسه با کشورهای دیگر یک صنعت درآمدزا و رقابتی است.