شهرکرد، شهر جهانی نمد می‌شود

توجه به جنبه‌ها و داشته‌های ملی یک کشور نه گرایشی همسان با نازیسم محسوب می‌شود و نه می‌توان ناسیونالیسم افراطی تعبیرش کرد؛ نگرشی که افراد بسیاری دارند و بر آن پا سفت کرده‌اند. درحالی که توجه به داشته‌های ملی یک ملت به معنای نفی سایر ملت‌ها و داشته‌های آنها نیست، بلکه نوعی برگشت به سرمایه‌های داخلی و استفاده بهینه از آنهاست. داشته‌های درون یک مرز جغرافیایی که می‌تواند همزیستی مسالمت‌آمیزی از داشته‌های فرهنگی یک ملت هم باشد. مثلاً نشستن طرح‌های موسوم به اسلیمی بر تارک دست‌بافته‌هایی که میراث ایران باستان هستند.

بنابراین هرگاه که بی‌هیچ تعصبی سری به دریچه‌های بی‌پایان فرهنگی کشور بزنیم، از گوشه و کنارش هنری می‌جوشد که دیگر از هنر خالص ماندن خسته است و می‌خواهد خویشکاری‌اش را ایفا کند. ایفای خویشکاری هنر در جهان پرجمعیت امروزی یعنی اشتغال‌زایی و درآمدزایی که ارزش افزوده بسیار و بی‌پایانی هم دارد. در این گزارش دریچه‌‌ای رو به هنرهای دستی استان چهارمحال و بختیاری گشوده‌ایم تا مهرداد رئیسی، معاون صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی این استان از اوضاع کلی حاکم بر صنایع دستی این منطقه بگوید.

استان چهارمحال و بختیاری به دلیل برخورداری از شرایط جغرافیایی و اقلیمی ویژه که آب و هوای سرد و در بعضی نقاط نسبتا معتدل را برایش رقم زده، زمینه‌های ایجاد صنایع دستی متنوعی را فراهم کرده است. از بافته‌های داری گرفته تا صنایع‌ دستی متنوعی چون منبت‌کاری، سرمه‌دوزی، نمدبافی و... تنوع صنایع دستی در این استان زمینه‌های اشتغال افراد زیادی را فراهم کرده است که ویژگی شاخص این سطح از اشتغال‌زایی این است که بیش از 75درصد از شاغلان را زنان تشکیل می‌دهند.

از طرفی صنایع دستی این استان در میان کالاهای صادراتی هم جایگاه ویژه‌ای دارد و ارزآوری‌هایی را هم نصیب کشورمان می‌کند. به‌طور کلی صنایع دستی این استان به دو دسته صنایع دستی عشایری و صنایع دستی شهری-روستایی تقسیم می‌شوند. بخش عشایری دست‌بافته‌های عشایری را در می‌گیرد که بیشتر جنبه خودمصرفی دارند و از صفر تا صد یعنی از تهیه مواد اولیه مانند پشم گرفته تا مصرف نهایی در چرخه‌ای از گردش زندگی عشایری صورت می‌گیرد.

رئیسی با بیان این جملات اضافه می‌کند: در بخش صنایع دستی عشایری حدودا 30رشته شناسایی شده و افراد زیادی به انجام‌شان اشتغال دارند که اگر بافته‌های داری را فاکتور بگیریم که مسئولان سازمان در دولت جدید هم اصراری ندارند که تولید و صادرات این دست‌بافته‌ها را در زمره صنایع دستی قرار دهند، بارزترین صنایع دستی عشایری در این استان چوقا است که به‌عنوان تن‌پوش مردان بختیاری و در گستره‌ای از استان‌های چهارمحال و بختیاری تا ایلام و خوزستان مصرف‌کننده دارد. رئیسی می‌گوید: مشهورترین و مرغوب‌ترین نوع چوقا هم چوقای کیارسی است. چوقا همان پوشاک مشهور و زیبای مردان بختیاری با راه‌راه‌های سفید و سیاه است.

60 کارگاه تولید چوقا در کوهرنگ

به گفته رئیسی، شهرستان کوهرنگ در این استان مرکز بورس تولید چوقا محسوب می‌شود و 60کارگاه تولیدی چوقا در این شهرستان فعال هستند. چوقای بختیاری نشان ملی صنایع دستی را هم دریافت کرده است. مهم‌ترین ویژگی این تن‌پوش از پشم خالص بودن تار و پودش است و به همین دلیل در فصل سرد، گرم و در فصل گرم خنک‌کننده است و برای همه فصول مناسب است. این تن‌پوش بین 350هزار تومان تا یک میلیون و 500هزار تومان به‌فروش می‌رسد که کیارسی‌بافت گران‌ترین نوع چوقاست.

علاوه بر مردان بختیاری این تن‌پوش توسط گردشگران و دوستداران صنایع دستی هم خریداری می‌شود.اینکه چوقا در حال حاضر به چه صورت تولید می‌شود؛ سوالی است که معاونت صنایع دستی چهارمحال و بختیاری این‌گونه به آن پاسخ می‌دهد: چوقا با دستگاه‌های چوبی  (نوع سنتی و قدیمی) و فلزی  (نوع جدید) بافته می‌شود و هر کارگاه را یک نفر هم می‌تواند اداره کند.

چوقابافی معمولاً شغل دوم بسیاری از افراد است و حتی به‌صورت خانگی و در بین عشایر هم بافته می‌شود.به گفته معاون صنایع دستی این استان، در طول سال بالغ بر هزار چوقا مورد نیاز است و معمولاً همه این میزان به فروش می‌رسد و کمتر پیش می‌آید که چوقایی روی دست بافنده‌اش بماند و به فروش نرسد.

40 رشته صنایع دستی در حوزه شهری و روستایی

صنایع دستی شهری و روستایی این استان هم از وجاهت بالایی در میان صنایع دستی ایران برخوردار است و از میان بافته‌های داری می‌توان به قالی چالشتُر اشاره کرد که خریداران جهانی دارد. گلیم، خاتم‌سازی، نمدبافی، معرق، منبت، سرمه‌دوزی، دوخت لباس‌های محلی و... را هم باید به این لیست اضافه کرد و در مجموع بیش از 40رشته صنایع دستی در این حوزه وجود دارد.

رئیسی می‌گوید به‌طور کلی بیش از 12هزار صنعتگر در زمینه صنایع دستی در این استان فعال هستند که بین 3هزار و 500 نفر تا 4هزار نفر از این افراد، صنعتگری در زمینه صنایع دستی شغل‌شان محسوب می‌شود و به‌صورت مداوم در این زمینه فعالیت می‌کنند و 75درصد از این تعداد فعال را زنان تشکیل می‌دهند. این مقام مسئول همچنین در مورد میزان درآمد شاغلان صنایع دستی در این استان می‌گوید: متوسط درآمد این افراد یک میلیون تومان در ماه است که باید بیش از این باشد تا کفاف هزینه‌های زندگی این افراد را بدهد.

البته وی اضافه می‌کند که میزان درآمد در میان صنایع دستی مختلف فرق می‌کند و بعضی رشته‌ها دارای ارزش افزوده بیشتری هستند. مثلاً ممکن است یک اثر قلم‌کاری تا چندمیلیون تومان هم به‌فروش برسد، اما مثلاً تولیدکنندگان لباس‌های محلی به‌طور متوسط تا یک میلیون تومان در ماه درآمد دارند.

400 سرمه‌دوز در استان

اما هنر مردمان این استان به همین جا ختم نمی‌شود و به‌نوعی می‌توان گفت داستان داشته‌های ملی در این استان تازه سر سخنش باز شده است. از دیگر هنرهای اشتغال‌زای این استان به سرمه‌دوزی می‌توان اشاره کرد که اغلب توسط زنان انجام می‌شود. رئیسی می‌گوید: سرمه‌دوزی در منطقه دورک اناری استان صورت می‌گیرد و 400نفر در این منطقه به این کار می‌پردازند و تعاونی ویژه خود را دارند. بازار فروش این افراد هم اصفهان، کشورهای حوزه خلیج‌فارس و... است. قیمت سرمه‌دوزی‌ها بین 150هزار تومان تا 2میلیون تومان است.

نمد؛ از سنتی تا نوین

یکی از صنایع دستی و هنرهای این استان که شهرت جهانی هم دارد و شاید کمتر کسی باشد که شناختی از آن نداشته باشد، هنر نمدبافی یا نمدمالی است. در واقع این کارگاه‌ها از ویژگی‌های سبکی صنایع دستی این استان به شمار می‌روند، اما طی سال‌های اخیر اخباری مبنی بر تعطیلی بسیاری از کارگاه‌های صنتی به گوش رسیده است. به‌نظر می‌رسد که همای سعادت رونق بر شانه‌ نمدها هم قرار است بنشیند.کما اینکه رئیسی نیز از وجود ده‌ها کارگاه نمدبافی با گرایش‌های نوین خبر می‌دهد.

مهرداد رئیسی در این زمینه می‌گوید: نمد از صنایع دستی قدیمی و بااصالت مردمان این دیار است. چون این استان از قطب‌های دامپروری کشور محسوب می‌شود و همین امر تهیه مواد اولیه را که پشم است، برای مردم بسیار آسان کرده است. نمد از قدیم تاکنون هم زیرانداز بوده و هم تن‌پوش. وی می‌افزاید: اما امروزه نمدها با نوآوری‌هایی به بازار عرضه می‌شوند.

تا جایی که کارگاه‌های نمدبافی هم به دودسته نمد سنتی و نمد نوین تقسیم می‌شوند و در حال حاضر 40کارگاه نمدبافی سنتی و 85کارگاه نمدبافی نوین در این استان دایر است. نمدبافی نوین بیش از 30نوع محصول نمدی به بازار عرضه می‌کند. از تن‌پوش‌های نمدی گرفته تا زیورآلات، کیف و کفش و... این کارگاه‌های نوین توسط جوانان و با طراحی‌های امروزی تولید می‌شوند و فروش اینترنتی هم در این زمینه بسیار رایج است.

رئیسی در ادامه آمار و ارقام دقیقی نیز از میزان تولید در این زمینه ارائه می‌کند: به‌طور سالانه 18تن بافته‌های نمدی در این استان تولید می‌شود که هفت و نیم تن صادر می‌شود و عمده صادرات‌مان هم به اروپا و آمریکاست. البته تا قبل از اجرای برجام، صادرات واسطه‌ای بود و مشکلاتی در این زمینه داشتیم ولی امروزه و در شرایط پسابرجام اوضاع بهتر شده است و ابتکار عمل در دست خود ایرانیان است.

ارزآوری نمدی

در سال 93 بیش از 300هزار دلار ارزآوری صادرات نمدی صورت گرفته است و در شش ماهه نخست سال 94 این میزان 200هزار دلار بوده اما پیش‌بینی می‌شود که تا پایان سال این میزان صادرات به بیش از 400هزار دلار افزایش یابد. رئیسی با بیان این آمار و ارقام می‌افزاید: برنامه‌های مدونی برای در دست گرفتن بازار کشورهایی اروپایی و آمریکایی داریم چون کالاهای ما خواهان زیادی دارد و منحصربه‌فرد هستند.

همچنین نمد استان چهارمحال و بختیاری مهر اصالت یونسکو دریافت کرده و دیپلم افتخار و نشان ملی صنایع دستی را هم در چنته دارد. برنامه معاونت صنایع دستی این استان و معاونت صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی کشور این است که در سال 2016 شهرکرد را به‌عنوان شهر جهانی نمد ثبت جهانی کنند و در این زمینه رایزنی‌های ابتدایی با شورای جهانی صنایع دستی هم صورت گرفته است.

ایجاد بازار فروش؛ شیوه حمایت‌ معاونت

معاونت صنایع دستی برای حمایت از هنرمندان و صنعتگران در این استان چه اقداماتی انجام می‌دهد؟ رئیسی در پاسخ به این سوال می‌گوید: معاونت با حمایت و نظارت بر کار شاغلان صنایع دستی و ایجاد بازارچه‌های موقتی و دائمی صنایع دستی سعی در ایجاد بازاری برای فروش آثار هنرمندان دارد. تشکل‌های تعاونی هم در همین راستا شکل گرفته‌اند.

رئیسی ادامه می‌دهد: فروشگاه‌های دائمی هم توسط شرکت توسعه گردشگری که زیر نظر سازمان کار می‌کند، در شهرکرد ایجاد شده است که تولید باکیفیت را با قیمت و خرید تضمینی از هنرمندان خریداری می‌کند تا دغدغه فروش نداشته باشند.

فروش نوروزی

ارتباط گردشگری و صنایع دستی، دوسویه و مرتبط است. گردشگر که باشد صنایع دستی هم رونق می‌گیرد و فروش دارد. از طرفی صرف وجود صنایع دستی به خود‌ی‌ خود جاذبه‌ای برای گردشگران محسوب می‌شود. مثلاً کارگاه‌های صنایع دستی همیشه از گزینه‌های انتخابی گردشگران بوده‌اند. در این استان برای نوروز برنامه‌هایی برای گردشگران و عرضه صنایع دستی تدارک دیده شده و برپایی بازارچه‌های صنایع دستی دائمی و موقت از این دست است.

معرفی انواع صنایع دستی در بسته‌های فرهنگی، معرفی جاذبه‌های گردشگری این استان و توزیع سی‌دی و... در راستای این اهداف شکل می‌گیرد. رئیسی در پایان اشاره می‌کند که صنایع دستی ریشه در فرهنگ و اصالت ملت ما دارند و علاوه بر سویه هنری و زیبایی‌شناسانه، دارای کارکرد بالای اشتغال‌زایی و درآمدزایی هستند. بنابراین استفاده از ظرفیت‌های هر منطقه‌ای از ایران به لحاظ صنایع دستی و... دستاوردهای بزرگی برای کشور دارد و می‌تواند موجی از درآمدزایی را به‌همراه داشته باشد و همچون داسی برنده ریشه‌کن‌کننده بیکاری در کشور باشد.

رئیسی می‌گوید: ما نه سرمایه‌گذاری خیلی بزرگ نیاز داریم، نه تکنولوژی خیلی پیچیده‌ای می‌خواهیم و نه جا و مکان‌های خیلی بزرگ درخواست کرده‌ایم، ما فقط نیاز به حمایت داریم. حمایتی که ایجاد کردن زمینه‌های فروش مهم‌ترینش است. رئیسی به آینده امیدوار است؛ آینده‌ای روشن که هنرورزی صنایع دستی برای مردم استانش رقم خواهد زد.

ارتباط با نویسنده: tkhajehgiri@gmail.com