سورشارژدارها، نخستین اسکناس‌های دوره جمهوری

ستون آموزش مجموعه‌داری اسکناس تاکنون سیر تاریخی خود را طی کرده است ؛ از عهد قاجار به‌عنوان نخستین دوره چاپ‌ اسکناس شروع کرد و با عبور از مسیر حکومت پهلوی اول و دوم در این شماره می‌رسد به اسکناس‌های دوره جمهوری اسلامی ایران و هر آنچه مربوط به این دوره است. ارائه نظر کارشناسی در این حوزه همچنان بر عهده محمد مالمیر است. ریز و درشت اطلاعات مربوط به مجموعه‌داری در حوزه اسکناس را در این ستون دنبال کرده‌ایم. از راه‌ها و روش‌های شروع این کار گرفته تا چگونگی شناخت خطاها و تقلب‌ها و غیره و این یعنی همه نکاتی که هنگام خرید اسکناس باید به آن توجه کرد. قیمت و چگونگی قیمت‌گذاری و دلایل ارزشمندی یک اسکناس از دیگر مباحث مطرح شده در این ستون بوده است. در این شماره تاریخ عوض می‌شود و دوره حال حاضر را بررسی می‌کنیم. 

***

نخستین اسکناس‌های دوره جمهوری اسلامی مربوط به سورشارژدارهاست. یعنی این دوره با چاپ اسکناس شروع نمی‌شود بلکه چون از دوره قبل اسکناس‌های زیادی در بانک‌ها و در دست مردم باقی مانده بود و فرصتی هم برای چاپ سریع اسکناس وجود نداشت و باید اسکناس‌های دوره قبل هم از بازار جمع می‌شد و تصاویر آنها مناسب دوره جمهوری اسلامی نبود، از مهری استفاده کردند که روی صورت تصاویر حک شده بر اسکناس‌ها زده می‌شد. این مهر هم روی اسکناس‌هایی که در بانک‌ها وجود داشت زده می‌شد و هم اینکه با جمع‌آوری اسکناس‌هایی که دست مردم بود، تصاویرشان را با این مهر محو کردند. 

مهر زدن بر روی اسکناس یا تمبر را سورشارژ می نامند. سورشارژها رنگ های مختلفی مانند سیاه، قهوه ای یا سبز دارندکه هریک از رنگ ها ارزش خاص خود را دارد. البته بی‌دقتی‌های زیادی هم در هنگام زدن مهر سورشارژ روی اسکناس‌ها ایجاد شده است که خود این اشتباهات به نوعی ارورهای سورشارژ محسوب شده و گاه موجب قیمتی شدن یک اسکناس شده است. سورشارژها را روی قسمت فیلیگران و صورت‌ها چاپ می‌کردند اما مشکلی که در این میان وجود داشت این بود که در سری اول که سمت چپ را سورشارژ شیر و خورشید می‌زدند، به نوعی ادامه تصاویر مربوط به دوره قبل بود. برای اصلاح این کار سورشارژ را عوض کردند و آرم جمهوری اسلامی را به کار گرفتند. یعنی صورت را به کلی پاک کردند و در قسمت فیلیگران، آرم جمهوری اسلامی را قرار دادند. 

در سری‌های بعد، کاغذهای اسکناس‌هایی چون 20تومانی، 50تومانی و 1000تومانی را که از دوره قبل باقی مانده و عکس شاه رویش چاپ شده بود به جای آن عکس، تصویر بارگاه امام رضا(ع) را چاپ کردند. یعنی کاغذ همان کاغذهای انگلیسی سابق و تنها تصاویرش متفاوت بود. در واقع نخستین اسکناس‌های چاپ شده در دوره جمهوری اسلامی، اسکناس‌های بارگاهی هستند و به همین نام هم مشهور شده‌اند. بعد از آن هم چون نمی‌شد آن نوع کاغذ را از انگلیس وارد کرد، همچنان آن اسکناس‌های سورشارژی رواج داشت و بعد از دو، سه سال که کاغذ تمام شد، طرح‌ها عوض شد و طرح‌های تظاهرات و جهاد کشاورزی روی اسکناس‌ها چاپ شد. اسکناس 200تومانی نخستین اسکناس جدید دوره جمهوری اسلامی بود که در سال 71 چاپ شد. 

* مجموعه دار حوزه اسکناس و سکه