تأثیر آینده پژوهی بر برنامه ریزی های فعالان اقتصادی بررسی می شود / سایه تحولات سیاسی بر امکان سنجی آینده

هر از چند گاهی اخباری را مورد آینده پژوهی ها و پیش بینی هایی که برخی رسانه ها و موسسات مطالعاتی داخلی و خارجی درمورد اقتصاد ایران انجام داده اند، می خوانیم و می شنویم. اما در اینجا این سوال مطرح است که این آینده پژوهی ها برای فعالان اقتصادی و بخش خصوصی تا چه اندازه کمک کننده است و چقدر در تبیین اهداف و استراتژی ها به آنها کمک می کند؟

واقعیت این است که اقتصاد ایران حداقل برای فعالان بخش خصوصی چندان قابل برنامه ریزی نیست و آنها در بزنگاه های مختلف و همزمان با بروز تحولات سیاسی، روند پیش بینی و امکان سنجی آینده را از دست می دهند.

در همین حال فعالان بخش خصوصی معتقدند که پیش بینی هایی که توسط سازمان های مطالعاتی منتشر می شود، خیلی اجرایی نیست و آنچه بیشتر برای فعالان اقتصادی مشهود است، مشاهدات میدانی خودشان از وضعیت اقتصادی و فضای کسب و کاری است که در آن فعالیت می کنند.

همچنین در عین حال که برخی فعالان اقتصادی معتقدند هیچ پیش بینی و برآورد اقتصادی در ایران جواب نمی دهد، برخی دیگر هم بر این باورند که درصد کمی می توان به این آینده پژوهی ها برای هدفگذاری اتکا کرد. «فرصت امروز» در این گزارش تأثیر آینده پژوهی بر برنامه ریزی های فعالان اقتصادی را بررسی کرده است.

***

محمدمهدی سیادت:

پیش بینی ها تغییر پذیر است

محمدمهدی سیادت، فعال اقتصادی معتقد است آینده پژوهی شاید تا 20 درصد در تصمیم گیری فعالان اقتصادی اثر داشته باشد اما 80 درصد آنچه می تواند اثرگذار باشد، پیش بینی های اینچنینی نیست زیرا فعالان اقتصادی می دانند که این پیش بینی ها تغییرپذیر است.

در کشور ما آینده پژوهی و پیش بینی های رسانه ها و موسسات مطالعاتی چقدر برای فعالان بخش خصوصی در تدوین استراتژی ها کمک کننده است؟

بین امنیت و احساس امنیت تفاوت وجود دارد و بین باز شدن فضای اقتصادی و این احساس که فضا باز شده است، تفاوت وجود دارد. از زمانی که نشانه های بهبود اقتصادی و گردش مناسب تر حوزه تولید و صنعت و کشاورزی شکل بگیرد تا زمانی که به معنای واقعی به وقوع بپیوندد فاصله زیادی وجود دارد.

آنچه امروز بیشتر شاهد آن هستیم این است که بسیاری از سرمایه ها از دسترس بخش های مولد اقتصاد خارج می شود و این روند تغییری نکرده است و نشانه ای از بهبود شرایط سرمایه گذاری در کشور نمی بینیم و باوجود اینکه آمارها گاهی اوقات روندهای بهبود را نشان می دهد، اما واقعیت این است که در بسیاری از شهرک های صنعتی شاهد هستیم که کمتر از 50 درصد واحدها به معنای واقعی در حال تولید هستند. این موضوع نشان می دهد که اگر اتفاقی در جهت بهبود هم دارد رخ می دهد، آثار آن بسیار دیر به جامعه انتقال پیدا خواهد کرد و جامعه خیلی دیر می تواند آن را حس و لمس کند.

بنابراین با توجه به آنچه اشاره کردید، آینده پژوهی و پیش بینی ها خیلی به کار فعالان اقتصادی نمی آید؟

این آینده پژوهی شاید تا 20 درصد اثر داشته باشد اما 80 درصد آنچه می تواند اثرگذار باشد، پیش بینی های اینچنینی نیست زیرا فعالان اقتصادی به اندازه ای هوشمند هستند که بدانند این پیش بینی ها با تغییر سیاست های یک کشور و یک رئیس جمهور می تواند تغییر کند، آن هم با وجود اما و اگرهایی که اکونومیست در گزارش خود گذاشته است، آنچنان اطمینان بخش نیست که بتوان آن را عملی فرض کرد.

این در حالی است که بسیاری از اتفاقاتی که در طول یک سال و نیم اخیر و پس از برجام رخ داده می تواند روند آن به جای تند شدن، کند شود. هر چند نشانه های بهبود وضعیت وجود دارد اما تا زمانی که جامعه این را حس کند و باور کند، زمان می برد و متأسفانه در شرایط عدم وجود اطمینان بسیاری از سرمایه هایی که می تواند در عرصه اقتصاد و تولید مؤثر باشد، در حال خارج شدن از کشور است.

بنابراین کمک گرفتن فعالان بخش خصوصی از آینده پژوهی ها همیشگی نیست و شاید تنها در مواردی به این پیش بینی ها استناد و اتکا کنند. درست است؟

این موضوع مشروط به شرایط بسیار زیادی است که به اندازه ای این پارامترها و شرایط متعدد هستند و موجب عدم شفافیت می شوند. اقتصاد ما قابل پیش بینی نیست و سیاست های اقتصادی ما شفاف نیست و همچنین سیاست های اقتصادی ما برای تعامل با دنیا روشن نیست و ممکن است این روند برای مردم خیلی مؤثر نباشد اما برای فعالان اقتصادی که اثر دارد و به خصوص برای افرادی که می خواهند سرمایه گذاری کنند، این اثر بیشتر است.

در چند سال اخیر تقاضای پروانه های ساختمان به میزان 30 تا 40 درصد کاهش یافته است و حتی برای ساختمان و مسکن که یکی از زودبازده ترین سرمایه گذاری ها است، رغبتی برای سرمایه گذاری وجود ندارد چه برسد به اینکه فردی بخواهد سرمایه خود را تبدیل به واحد تولیدی و صنعتی کند. آنچه هم که دولت سرمایه گذاری می کند، از محل منابع ملی است و به عنوان بهبود اقتصادی یا ریسک پذیر شدن سرمایه های بخش خصوصی تلقی نمی شود.

حتی می توان تحقیقی انجام داد که آیا میزان سرمایه گذاری بخش خصوصی در بخش های اساسی صنعت، کشاورزی، گردشگری روند رو به توسعه دارد یا روند نزولی و حتی میرا دارد.

***

مجیدرضا حریری:

مشاهدات میدانی برای فعالان اقتصادی قابل اتکاتر است

مجیدرضا حریری، عضو اتاق بازرگانی ایران و مدیرعامل بازرگانی حریری معتقد است پیش بینی هایی که توسط سازمان های بین المللی منتشر می شود، خیلی اجرایی نیست و آنچه بیشتر برای فعالان اقتصادی مشهود و قابل اتکا است، مشاهدات میدانی خودشان از وضعیت اقتصادی و فضای کسب و کاری است که در آن فعالیت می کنند.

 اکونومیست تحلیلی در مورد ایران در سال 2017 داشته است. شما به عنوان یک فعال اقتصادی به این آینده پژوهی ها و پیش بینی ها چقدر اتکا می کنید و با استناد به این مسائل، استراتژی های خود را تدوین می کنید؟

پیش بینی هایی که توسط سازمان های بین المللی منتشر می شود، حداقل در چند سال اخیر این طور بوده که خیلی عملی نشده است و به همین دلیل آنچه بیشتر برای فعالان اقتصادی مشهود است، مشاهدات میدانی خودشان از وضعیت اقتصادی و فضای کسب و کاری است که در آن فعالیت می کنند. موضوع رشد اقتصادی ایران عمدتا متکی بر فروش نفت است و با حجم بیشتری از فروش و رشد قیمتی که امسال نسبت به سال گذشته اتفاق افتاده و پیش بینی تداوم این موضوع در سال آینده قاعدتا رشد اقتصادی اتفاق می افتد، اما این رشد اقتصادی ناشی از آن نیست که سرمایه گذاری جدیدی در کشور شده یا اینکه فضای کسب و کار ما مساعدتر شده است.

اگر به گزارش مجمع جهانی اقتصاد هم نگاه کنید، در بین 137 کشوری که مورد بررسی قرار گرفته رتبه ایران در سهولت تجارت به 134 رسیده و فقط کشورهایی که اصلا وسعت و اندازه اقتصادشان و شرایط شان با ما قابل مقایسه نیست، وضعیت بدتری نسبت به ما دارند و این نشان می دهد ما نیاز به یک بازنگری در حوزه اقتصادی در کشور داریم.

این بازنگری در اقتصاد کشور که به آن اشاره می کنید، باید به چه شکل انجام شود؟

متأسفانه فضای کشور در تمام شئون هر سال درگیر یک موضوع انتخاباتی جدید است. سال گذشته درگیر انتخابات مجلس بودیم و امسال از همین الان فضا به سوی انتخابات ریاست جمهوری رفته است و اینها نوعی از بی ثباتی در تصمیم گیری و غلبه مسائل سیاسی بر مسائل اقتصادی را به دنبال دارد. تلقی من این است که هر نوع پیش بینی در حوزه اقتصاد، باید براساس آمار و اطلاعات دقیق باشد.

زمانی که تقریبا همه ما می دانیم که در کشور چیزی به نام آمار و اطلاعات اقتصادی دقیق در معرض دید عموم قرار نمی گیرد این سوال پیش می آید که اکونومیست بر چه اساسی می تواند پیش بینی هایی را انجام دهد. البته این فرض تا اینجا درست است که براساس پیش بینی هایی که در دنیا وجود دارد، قرار است انرژی و دیگر مواد خام افزایش نسبی قیمت داشته باشند و از آنجا که عمده درآمدهای ارزی ما از فروش انرژی و مواد خام است، این موضوع کاملا قابل پیش بینی است که ما بتوانیم به یک نرخ رشد دست پیدا کنیم. البته این نرخ رشد در زندگی روزمره مردم و فضای کسب و کار فعالان بخش خصوصی تأثیری ندارد.

در جایی اشاره کردید که چون در کشور ما سیاست بر اقتصاد غلبه دارد، این موضوع که بتوان به پیش بینی های اقتصادی اتکا کرد، سخت است. چه تحلیلی در مورد این موضوع دارید؟

ما در حال حاضر در یک بلاتکلیفی در رفتار بین المللی مان در رابطه با انتخابات اخیر آمریکا هستیم و با انتخاب ترامپ در آمریکا و صحبت هایی که از وی شنیده شده و ترکیبی که در کابینه اش دارد که یک ترکیب کاملا ضد ایرانی است، سیگنال های مثبتی برای اقتصاد ما وجود ندارد، مگر اینکه دولت ما برای هر رفتاری یک سناریو و یک رفتار غیر  از سناریو و رفتارهای موجود داشته باشد. به هر حال شواهد و سوابق تاریخی این گونه است که ما فاقد سناریوهای جانشین یا رفتاری که بتوانیم منفعل نباشیم، هستیم.

***

امید طباطبایی:

پیش بینی های اقتصادی در ایران جواب نمی دهد

امید طباطبایی، مدیرعامل شرکت ساوین و فعال اقتصادی معتقد است که هیچ پیش بینی و برآورد اقتصادی در ایران جواب نمی دهد، زیرا کشورمان همیشه مسائل و رفتارهای خاص خود را دارد و غیرقابل پیش بینی است.

چقـــدر پیش بینی هــا و آینده پژوهی ها به فعالان بخـــش خصوصــی در استراتژی نویســی کمــک می کند؟

من به شخصه توجهی به این موضوع نمی کنم زیرا هیچ پیش بینی اقتصادی و برآورد اقتصادی در ایران جواب نمی دهد. ایران همیشه مسائل و رفتارهای خاص خود را دارد و غیرقابل پیش بینی است. من که حقیقتاً به  پیش بینی اتکا نمی کنم مخصوصا به پیش بینی خارجی ها، زیرا رفتارها غیرقابل پیش بینی است و معمولاً به حدسیات و برآوردها و کارهایی که خودم انجام می دهم، متکی هستم و پیش بینی و برآوردهای آنها را خیلی قابل اتکا نمی دانم.

حدسیات و برآوردهایی که ممکن است فعالان اقتصادی به آن برای تدوین استراتژی های خود اتکا کنند، چیست؟

معمولاً یک سری شاخص های اقتصادی و شاخص های سیاسی و تجارب خود را مدنظر قرار می دهند.

بنابراین می توان از صحبت های شما این گونه نتیجه گیری کرد که فعالان بخش خصوصی در تبیین اهداف خود از این قبیل آینده پژوهی ها و پیش بینی ها استفاده نمی کنند؟

خیلی جامعه بزرگی نیستند افرادی که این شاخصه ها برایشان مهم باشد، برای اینکه خیلی پیش بینی های مناسبی انجام نمی شود. حتی پیش بینی هایی که توسط دولت هم انجام شده، درست از آب درنیامده است. به عنوان مثال چند بار از ابتدای سال دولت این موضوع را اعلام کرد که با اقداماتی که انجام می دهد، بازار مسکن در سه ماه آینده رونق می گیرد و افرادی که به این پیش بینی توجه کردند و وارد بازار مسکن شدند، متحمل ضرر و زیان بسیاری شدند.

همچنین دولت اعلام کرد با اقداماتی که انجام می دهد، دلار به بیش از 3300 تومان افزایش پیدا نمی کند و در حال حاضر قیمت دلار به 3900 تومان رسیده است. حتی پیش بینی رسانه ها و موسسات خارجی هم این بود که اگر قیمت نفت بالا برود، قیمت دلار پایین می آید اما دلار دوباره گران شد. بنابراین خیلی رفتارهای دولت ما براساس فرمول ثابت شده اقتصادی نیست.