زنان کوبا مقاوم و موفق

به فضا سفر کرده‌اند، به اعماق دریا رفته‌اند، جایزه نوبل گرفته‌اند، نام‌شان در کتاب رکوردهای جهان، گینس به ثبت رسیده، رکورد المپیکی ثبت کرده‌اند، پست ریاست‌جمهوری گرفته‌اند. کوتاه سخن اینکه زن‌های قرن بیستم بر این افسانه که زن جنس ضعیف‌تری از مرد دارد، خط بطلان کشیده‌اند. اما بزرگ‌ترین شاهکار آنها که برای مردان هرگز قابل دست یافتن نیست، توانایی تولید مثل و زندگی بخشی آنهاست. آنها اگرچه تلاش‌های زیادی در طول تاریخ برای حق خود کرده‌اند اما به‌ویژه در جامعه‌های مردسالار همچنان زیر لوای سنت‌ها و آداب و رسوم سنتی زندگی می‌کنند.

تاج و تخت بی‌چون و چرا

براساس سرشماری انجام شده در کوبا در سال 1953، خانم‌ها تنها 19/2 درصد از نیروی کار این کشور را تشکیل می‌دادند. آنها مسئولیت‌های حداقلی اجتماعی و کارهای غیرمهارتی از جمله کارگران داخلی، منشی‌گری یا در بهترین حالت معلمی را برعهده داشتند. آنها در آن زمان مهم‌ترین قربانیان نرخ بیکاری کوبا در آن سال‌ها بودند. نرخ بیکاری در این کشور پیش از پیروزی انقلاب 1959 به بالاترین حد رسیده بود.

انقلاب کوبا بهترین دستاوردها را برای خانم‌ها از نظر باز کردن درها به روی آنها و بهبود وضعیت آموزشی، سلامتی، اشتغال و برابری جنسیتی داشت. بین سال‌های 1970 تا 1990 آمار نیروی کار زنان 22/4درصد رشد کرد در حالی‌که این آمار برای مردان تنها 4/2 درصد بود. خانم‌ها در سال 1990، 38/9 درصد از نیروی کار را تشکیل می‌دادند حال آنکه اکنون با جمعیت معادل 417/ 1 میلیون نفر نیروی کار در بخش دولتی 43/6 درصد را تشکیل می‌دهند.

دامنه‌های پنهان

مشارکت زنان در اقتصاد کوبا در طول یک دوره خاص کاهش نیافت. در طول چهار سال گذشته، نیروی کار زنان تا 36درصد افزایش یافت. این افزایش مدیون حضور بیش از 66درصدی خانم‌ها در مشاغل تکنسین و سطح متوسط است. بزرگ‌ترین کمبود اما در بخش تولید است که از قدیم مردانه بوده است. همچنین نیم میلیون نفر از خانم‌های کوبایی در فعالیت‌های پیچیده فنی و حرفه‌ای حضور دارند.

اکنون بحث روز دنیا زنانه شدن فقر است. مطالعات برنامه جهانی غذا نشان می‌دهد از هر 10 فقیر در دنیا هفت نفرشان زن یا دختر هستند. با این وجود در کوبا نیروی کار فنی و حرفه‌ای زنانه شده است. زنان کوبایی 45درصد بخش علمی و فنی را تشکیل می‌دهند، بیش از 70درصد کارکنان بانک‌ها زن هستند و 43درصد نیروی کار در بخش سرمایه‌گذاری‌های مشترک نیز به زن‌ها اختصاص دارد. بیش از 50درصد نیروی کار در وزارت بهداشت کوبا زنان هستند و اتفاقا پست‌های کلیدی زیادی دارند. طبق آمار دولت کوبا در حال حاضر بیش از 42 هزار زن در این کشور فعالیت‌های خوداشتغالی انجام می‌دهند و از همین راه زندگی خود را می‌گذرانند. جالب اینکه بیش از نیمی از این زنان قبلا خانه‌دار بودند.

خانم‌های زمین‌دار

درحالی‌که بسیاری از زنان در سراسر دنیا به دنبال قطعه‌زمینی برای کشاورزی هستند، بیش از 11 هزار زن در کوبا هستند که برای خود زمین دارند و در آن به کشت تنباکو، قهوه، کاکائو و پرورش سبزیجات مشغولند. این حرکت از سال 1993 شروع شده و همچنان هم در حال گسترش است.

خانم‌ها اکنون 30درصد نیروی کار وزارت صنایع قندی را تشکیل می‌دهند و حالا پست‌هایی دارند که زمانی فقط در انحصار مردان بود. آنها همچنین در پروژه‌های تحقیقاتی که هدف‌شان تنوع‌بخشیدن به محصولات کشاورزی است نقش مهمی را ایفا می‌کنند. پست‌هایی چون کارشناس کنترل کیفیت، اقتصاددان و برداشت‌کننده نیشکر ازجمله مشاغل مهم زنان در این وزارتخانه مهم در کوبا به‌شمار می‌آید. آنها همچنین پست‌های مدیریتی و اجرایی هم در این وزارتخانه داشته و دارند و همین امر نقش‌شان را پررنگ‌تر از پیش کرده است.

اثر «دوره خاص»

منظور از دوره خاص، دوران طولانی رکود اقتصادی است که از سال 1989آغاز شد. یکی از دلایل ظهور این دوره، فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی بود. در این دوره بسیاری از منابع انرژی مثل نفت و گازوییل که قراردادشان برای واردات با شوروی بسته شده‌بود، در کوبا نایاب شد و رکود اقتصادی کوبا را رقم زد. هرچند آمارها نشان می‌دهد که «دوره خاص» خسارت زیادی به مشارکت زنان در بازار کار در کوبا وارد نکرد اما نباید از اثر اجتماعی و رنجی که این دوره بر خانم‌های کوبایی و خانواده‌های‌شان در طول سال‌های دهه 1990 وارد کرد، به‌سادگی بگذریم. خیلی از خانم‌ها در «دوره خاص» مجبور شدند کار خود را به خاطر نزدیک‌تر شدن به خانه‌شان عوض کنند. تازه این غیر‌از آنهایی است که مجبور شدند کارشان را رها کنند.خانم‌ها توانایی بالایی از خود در سازگاری با کارهای موقت نشان دادند؛ کارهایی که آنها به خاطر نبود سوخت، مواد اولیه و برق قربانی‌اش می‌شدند. حالا اقتصاد کوبا در حال بازیابی است و زنان هم به‌خوبی نتیجه آن سازش‌ها و سختی‌ها را می‌بینند.