دیپلماسی راه نجات منافع اقتصادی

ورود رابطه ایران و عربستان به تنش‌ها، از مرحله جدیدی نه‌تنها در روابط بین دو کشور که بین ایران و دیگر کشورهای همسو با عربستان خبر می‌دهد؛ رابطه‌ای که شاید در دوران تحریم روزهای سخت را بر ایران سهل کرد و از سویی دیگر کشورهای حوزه خلیج فارس به‌خصوص امارات وضعیت تجاری جدیدی را تجربه کردند، تا آنجا که به گفته رئیس اتاق ایران با نهایی شدن برداشتن تحریم‌ها آنها برای از رونق افتادن این مناسبات تجاری نگران بودند و با ارسال پیام‌های پی درپی خواهان این شدند که ایران در پساتحریم آنها را فراموش نکند.

اما با این اتفاق و به دنبال آن با جلسه اضطراری شورای همکاری کشورهای خلیج فارس که امروز تشکیل خواهد شد، عربستان شاید در واقع می‌خواهد دستور جدیدی را برای ارتباط کشورهای عربی با ایران دیکته کند؛ روابط دیپلماتیکی که دور از انتظار نخواهد بود زهرش را بر روابط تجاری بریزد. اما در روزهایی که با به ثمر نشستن توافقات هسته‌ای که شاید پربحث‌ترین موضوع مذاکرات بین‌المللی بود و چهره جدیدی از ایران را به جهان نشان داد، تنش‌های منطقه‌ای چقدر مناسبات تجاری را متحول خواهد کرد؟

رویکرد امارات در تغییر نوع روابط سیاسی با ایران، قطع ارتباط بحرین و جیبوتی با ایران، چراغ قرمز کویت، سودان و... نخستین پیام‌هایی است که این اختلاف منطقه‌ای داشته اما رئیس اتاق ایران معتقد است نخستین متضرران اقتصادی و تجاری کشورهایی هستند که خواهان قطع ارتباط هستند. محسن جلال‌پور تعامل را رویکرد امروز کشور می‌داند و به «فرصت امروز» می‌گوید: ما همیشه ارتباط اقتصادی- تجاری خوبی با کشورهای عربی داشتیم و حالا اگر آنها به‌واسطه ارتباطات خاصی که با عربستان دارند می‌خواهند از این سرمایه چشم‌پوشی کنند مطمئناً ضرر خواهند کرد.

جلال‌پور ادامه مناسبات تجاری با کشورهای عرب را با این اتفاق پرچالش می‌داند و چگونگی برخورد ایران را شرط حل این چالش‌ها عنوان می‌کند. او می‌گوید: ما هم باید هوشیارانه عمل کنیم و اجازه ندهیم که ارتباطات اقتصادی با این کشورها به‌خصوص امارات و عمان دستخوش تنش‌های سیاسی منطقه شود و فراتر از آن نباید اجازه دهیم روابط اقتصادی و تجاری دو کشور تحت تأثیر روابط دیپلماتیک یک کشور ثالث قرار گیرد.مذاکره، گفت‌وگو و حل اختلاف خواسته رئیس پارلمان بخش خصوصی از دولتمردان و مسئولان کشور است.

جلال‌پور در این اتفاقات، سایه روابط سیاسی بر تجاری را سنگین تعبیر کرده و هزینه‌های اقتصادی متحمل شده در این شرایط را بیشتر از هزینه‌های سیاسی می‌داند. او درباره نتایج احتمالی نشست شورای همکاری خلیج فارس و تأثیرش بر روابط تجاری و اقتصادی میان ایران و کشورهای عربی می‌گوید: به نظر من برخی کشورها مانند عمان، تا اندازه‌ای مصر و همین‌طور کویت، شاید همراهی لازم را با شورای همکاری خلیج فارس نکنند.

در مورد امارات فکر می‌کنم کمترین همراهی را خواهد داشت و شاید اصلاً به این سمت و سو نرود. جلال‌پور معتقد است که اگر آنها روابط‌شان را قطع کردند و مذاکرات ایران برای حل اختلافات نتیجه نداد، در نهایت شرکای جدیدی جایگزین خواهند شد، چرا که ایران تجربه تحریم‌ها را پشت سر گذاشته و درتجارت درس‌های جدیدی آموخته است.

رئیس پارلمان بخش خصوصی می‌گوید: دوران برجام شرایط بسیار فوق‌العاده‌ای برای کشورمان فراهم کرده است و ایران مرکز ثبات منطقه است. ایران به هیچ وجه به دنبال آشوب و نا آرامی نیست و به این تنش‌ها دامن نخواهد زد و متخلفان و حمله‌کنندگان به سفارت عربستان را محکوم کرده است.

عربستان بازیگردان کشورهای عرب

اما از طرفی یک متخصص مدیریت استراتژیک تبعات، از آنجایی که عربستان بازیگردان کشورهای عرب است، این اتفاق را بسیار ناخوشایند می‌داند. روهام قلیچی درباره عملکرد اخیر این کشورها به «فرصت امروز» می‌گوید: رفتار بحرین رفتار جدیدی نیست، سال‌هاست که ارتباط خوبی با ایران ندارد و امارات هم سطح روابطش را کاهش داده است. این استاد دانشگاه معتقد است که بدون شک روابط دیپلماتیک تأثیرش را بر روابط تجاری و اقتصادی خواهد گذاشت. او رفتار عربستان را در اعدام شیخ نمر عجولانه و حمله به یمن  را هیجانی تعبیر کرده است.

به گفته این متخصص، نباید فراموش شود که عربستان کشور تأثیر‌گذاری در منطقه و مطرح در جهان اسلام است. قلیچی می‌گوید: از آنجایی که جنگ‌های امروز دنیا اقتصادی هستند و اقتصاد مهم‌ترین دستاویز در روابط سیاسی است، به نظر من فشار بر اهرم‌های اقتصادی نخستین اقدام به دنبال تیره شدن روابط دیپلماتیک خواهد بود. این استاد دانشگاه ایران را به لحاظ موقعیت استراتژیکش در منطقه و فراتر از آن کشوری می‌داند که خواسته یا ناخواسته در هر اتفاقی یکی از بازیگرها خواهد بود. قلیچی اما برخلاف رئیس اتاق ایران که آخرین راه را جایگزین کردن شرکای تجاری جدید می‌داند، معتقد است که در زمینه اقتصاد کشورها نمی‌توانند در طولانی مدت جای یکدیگر را بگیرند، چون مناسبات کشورها متفاوت است.

او می‌گوید: داشتن مرز خاکی یا آبی با یک کشور نقش آنها را برای یکدیگر متفاوت می‌کند. ارتباط اقتصادی و تجاری با اروپا جای ارتباط کشور ما با همسایگان‌مان را نخواهند گرفت. این به نفع کشور ما نیست که کارمان با شرکای بزرگ اقتصادی و تجاری‌مان در منطقه به تنش بکشد. روهام قلیچی مذاکره با عربستان و حل اختلافات را ضروری‌ترین راهکار می‌داند و می‌گوید: ایران و عربستان هر دو در منطقه اثرگذارند و باید بتوانند این اختلاف را به جاهای درستی هدایت کنند. به گفته این متخصص، مذاکرات دیپلماتیک می‌تواند چتر نجات روابط اقتصادی و تجاری باشد.

تاثیرات کوتاه‌مدت و بلندمدت

از طرفی دیگر یک کارشناس تجارت در امور کشورهای عربی تبعات این اختلاف را دارای سطوح مختلف می‌داند. جهانبخش سنجابی‌شیرازی قطع ارتباط با عربستان را بیشتر به ضرر این کشور ارزیابی کرده و به «فرصت‌امروز» می‌گوید: واکنش برخی کشورها درمرحله اول و در سطح روانی و تبلیغات خواهد بود که در کوتاه‌مدت بر روابط تجاری ما تاثیر خواهد گذاشت مانند کویت، قطر و امارات. در سطحی دیگر برخی کشورهای عربی مانند تونس و اردن خواهند بود که در روابط تجاری ما تأثیری نخواهد داشت. مشاور اتاق ایران معتقد است اگر امارات در آتش این اتفاق بیفتد جایگزینی برای ایران وجود ندارد و از طرفی دیگر امارات هم متضرر خواهد شد.

سنجابی می‌گوید: تراز تجاری ما با عربستان 194 میلیون دلار و مثبت است، اما زائران خانه خدا که ما برای عربستان می‌فرستیم چند برابر این رقم است. به همین علت ضرری که عربستان در میان‌مدت می‌کند بیش از ضرری است که ما می‌کنیم، چراکه ما یک بازار تجاری با تراز مثبت را از دست می‌دهیم اما عربستان چندین برابر ضرر می‌کند. به گفته سنجابی، برای ایران حذف روابط اندک با برخی کشورها مانند مصر، تونس، بحرین، اردن و... آنچنان در حوزه تجارت تاثیری ندارد.

او درباره نقش جیبوتی می‌گوید: شاید این کشور کوچک و بی‌خاصیتی به نظر برسد اما موقعیت سوق‌الجیشی دارد و ممکن است هزینه‌های لجستیکی کشور ما را بالا ببرد. این کارشناس معتقد است کشورهایی مانند بحرین، جیبوتی و سودان که بیشتر راه تبلیغات منفی علیه ایران و قطع ارتباط را در پیش گرفته‌اند جیره‌خوار عربستان هستند و این واکنش‌شان بیش از آنکه مبتنی بر منافع‌شان باشد مبتنی بر جیره‌ای است که دولتمردان‌شان می‌گیرند. او این گروه را سطح سوم تأثیر اختلافات بین ایران و عربستان معرفی می‌کند.

دبیرکل اتاق مشترک ایران و عراق می‌گوید: به نظر می‌رسد این ماجرا کشدار نشود و در صورت ادامه‌دار شدن روی تراز تجاری مثبت ما با برخی کشورها تاثبر خواهد گذاشت. اما انتظار می‌رود با میانجیگری روابط با کشورهایی مانند امارات و قطر متعادل شود. به گفته وی، این به آن معنی نیست که یخ‌ها خیلی زود آب شود و این رفتار همیشگی عربستان است. اما این اتفاق در آینده کمک خواهد کرد شاهد یک وقار منطقه‌ای از این کشورها باشیم.

به گزارش «فرصت امروز» بروز اختلاف میان ایران و عربستان واکنش‌های بسیاری را در سراسر جهان به دنبال داشت. اما رویکرد جدید در این واکنش‌ها نشان می‌دهد باوجود محکوم کردن اقدامات در دو کشور، این‌بار گفت‌وگو و مذاکره مبنای کار قرار گیرد. به نظر می‌رسد نیاز به صلح و ثبات در منطقه شاید مهم‌ترین مسئله برای حل این اختلاف باشد. انتقاد وزیر امور خارجه ایران از قطع ارتباط عربستان و تقاضا برای کاهش تنش می‌تواند رویکرد ایران در حل این اختلاف باشد. شورای امنیت همچنین از دو طرف همین خواسته را داشته است.

هیأت دولت ایران پنجشنبه گذشته مصوبه‌ای مبنی بر «ممنوعیت ورود کالاهای تولید عربستان و یا از مبدا این کشور» را صادر کرده‌است. برخی معتقدند رفتار عربستان در تجمیع کشورهای عرب برای تنش با ایران می‌تواند واکنش به برجام باشد. در‌هر‌حال نتایج نشست کشورهای عرب در شورای همکاری کشورهای خلیج‌فارس که منافع سیاسی، تجاری و اجتماعی را دنبال می‌کنند نشان خواهد داد چه کشورهایی همچنان روابط‌ تجاری‌شان را با ایران حفظ خواهند کرد.