دریاچه ارومیه آب نداشته باشد نان دارد

اين روزها موضوع آب و تخريب‌هاي زيست‌محيطي در کشور بيشتر از هر زمان ديگري در رسانه‌ها بازتاب‌يافته است. تخريب‌ها در منابع ملي و زيست‌محيطي کشور به بالاترين ميزان رسيده و افزون بر مردم و رسانه‌ها، برخي از مسئولان دولتي را نيز به انتقاد واداشته است. مديريت سازه‌اي از نيم سده اخير تاکنون همواره مورد انتقاد قرار داشته به‌ويژه مديريت سازه‌اي يا همان بساز وبفروشي در حوضه‌هاي آبي که يکي از دلايل اصلي ايجاد بحران آب در کشور شناخته شده است. نتايج اين مديريت نادرست و تقليدي در تمامي نقاط از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب به خوبي ديده مي‌شود و آثار تخريبي به‌جا مانده از آن پيامدهاي ناگوار اقتصادي، اجتماعي، زيست‌محيطي و حتي سياسي نيز داشته است. 

مديريت نادرست سازه‌اي آب در کشور اکنون به شيوه ديگري تغيير‌يافته و بساز و بفروش‌هاي حوزه آب، حالا سود و منافع سودجويانه خود را در طرح‌هاي نادرست‌تر و وحشتناک انتقال بين حوضه‌اي آب و حتي احياي رودها، درياچه‌ها، تالاب‌ها و دشت‌ها جست‌وجو مي‌کنند. يکي از اين طرح‌هاي خطرناک، انتقال آب از درياي مازندران به سمنان، فلات مرکزي و اروميه است که از 50 سال پيش تاکنون، تکنوکرات‌ها و بساز‌و‌بفروش‌ها به دنبال اجراي آن هستند. طرح انتقال آب از خزر به اروميه پس از خشکيدن اين درياچه در سال‌هاي اخير به شدت توسط اين عده خاص پيگيري مي‌شود. با اينکه اين طرح در ستاد احياي درياچه اروميه رد شد و مورد تاييد قرار نگرفت اما گويا صاحبان منافع، دست از تلاش برنداشته‌اند و اين بار با دعوت از مشاوران نروژي مي‌خواهند آن را با رنگ و لعاب قشنگ‌تري  دوباره مطرح کند. 

بر همين اساس، هفته گذشته تفاهم‌نامه مطالعه‌هاي محيط زيست و آثار کيفي انتقال آب از درياي خزر به درياچه اروميه با موسسه تحقيقاتي آکواپلن نيوا (NIVA) نروژ به امضا رسيد. 

  روزنه‌اي براي احياي درياچه اروميه

عيسي بزرگ‌زاده، مجري طرح‌هاي مطالعاتي در آيين امضاي تفاهم‌نامه مطالعه‌هاي زيست‌محيطي انتقال آب خزر به درياچه اروميه که در محل شرکت توسعه منابع آب و نيروي ايران برگزار شد، با ارائه گزارشي از روند پيگيري‌هاي صورت گرفته براي حضور شرکت نروژي گفت: چند ماهي است که با مجموعه «ريسرچ سکتر» به ‌سرپرستي شرکت آکواپلن نيوا (NIVA) درباره انتقال آب از درياي خزر به درياچه اروميه براي دستيابي به يک راهکار مشغول مذاکره هستيم.  وي همچنين بر موضوع مخالفت‌ها با اين طرح انتقال تاکيد و اظهار کرد: اين پروژه در بعد ملي موافقان و مخالفان فراواني دارد و دلايل اصلي آن مسائل و اتفاق‌هاي کيفي است که مي‌تواند پس از انتقال آب خزر به درياچه اروميه وارد شود. به همين دليل، از مشاور آکواپلن که تجربه خوبي در مسائل کيفي آب دارد، دعوت کرده‌ايم ما را در اين راه ياري دهد. 

موازي کاري وزارت نيرو و ستاد احيا

پروفسور مهدي ميرزايي، کارشناس مديريت منابع آب و عضو ستاد احياي درياچه اروميه، در گفت‌وگو با «فرصت امروز»، با انتقاد از اين  توافقنامه‌گفت: طرح انتقال آب از درياي خزر به درياچه اروميه در ستاد احيا مورد بحث و بررسي قرار گرفت و رد شد. قرار بود کسي دنبال آن نرود و حتي در 19 راهکار فوري براي احياي درياچه اروميه نيز گنجانده نشد. حالا چگونه وزارت نيرو با دعوت از مشاوران نروژي در پي مطالعه و احتمالا اجراي آن است، اطلاعي نداريم! به نظر مي‌رسد وزارت نيرو در اين زمينه هر کاري را که دلش بخواهد انجام مي‌دهد!  

اين استاد دانشگاه، تجربه انتقال بين حوضه‌اي آب در کشور را يک تجربه تقريبا شکست خورده مي‌داند و مي‌گويد: در مجموع، انتقال بين حوضه‌اي آب در ايران از سده‌هاي پيش تاکنون با موفقيت همراه نبوده است. حتي طرح انتقال آب کوهرنگ نيز طرح خوبي نبوده و احتمال شکست آن مي‌رود. اينکه هر کوه و تپه‌اي را سوراخ کنيم و محيط زيست ساير مناطق را از بين ببريم و از هر منفذي آب را انتقال دهيم، روش نادرستی است و اين راه نادرست را چيني‌ها در هزاران سال انجام داده‌اند و به بن بست رسيده‌اند. 

طرح‌هاي فضايي و خيالي احياي درياچه اروميه 

وي در پاسخ به اين پرسش که آيا احتمال احياي درياچه با اين طرح هم وجود ندارد، اظهار مي‌کند: اين طرح‌هاي فضايي و خيالي بيشتر شبيه قصه‌پردازي است که مانند طرح بريدن کوه‌هاي البرز و جريان دادن هواي دامنه‌هاي شمالي به تهران، جز آبرو‌ريزي چيزي به بارنمي‌آورد. البته براي برخي‌ها نان دارد و در ستاد احياي درياچه اروميه هم هرکسي مي‌خواهد از اعتبارات موجود پولي را وارد سيستم و شرکت خود کند. به همين دليل، تمايل چنداني براي ادامه حضور در اين ستاد ندارم. 

وي تصريح مي‌کند: درياچه اروميه با اين طرح‌هاي فضايي و خيالي احيا نمي‌شود، مگر اينکه در بخش‌هاي شمالي آن بتوان درياچه کوچکي درست کرد. شما ببينيد از زماني که ستاد احياي درياچه اروميه شکل گرفت تاکنون چه کاري به‌جز بارش‌هاي طبيعي در اين زمينه انجام شده است؟ اينکه برخي از آقايان اعلام مي‌کنند، در مدت سه روز نيم متر آب درياچه بالا آمده به افسانه مي‌ماند تا واقعيت. چنين چيزي محال است و شايد اين خبرها از بعد سياسي و اجتماعي نتايجي داشته باشد اما واقعيت چيز ديگري است. براي احياي اين درياچه دست‌کم سالانه سه ميليارد متر مکعب آب که به صورت دائم در جريان باشد نياز است تا شرايط استيبل در درياچه ايجاد شود. 

طرح‌هاي انتقال بين‌حوضه‌اي آب، خيانت است

افزون بر طرح منتفي شده انتقال آب خزر به اروميه، طرح‌هاي انتقال نامتناسب ديگري که خطرهاي زيست‌محيطي، اجتماعي، اقتصادي و حتي بين‌المللي را ممکن است دربرداشته باشد، مانند انتقال آب از ارس، زاب، زرينه رود و سيمينه رود نيز در دست اجراست. 

فاطمه ظفرنژاد، کارشناس بين‌المللي مسائل آب، در اين خصوص به «فرصت‌امروز» مي‌گويد: شوربختانه در روزهاي اخير طرح انتقال آب از ارس به اروميه نيز نهايي شد و کليد خورد. اين طرح با همراهی برخي استادان دانشگاهي و مهندسان ناکارآمدي که براي اجراي اهداف سودجويانه بساز‌وبفروش‌هاي حوضه‌هاي آبي به خدمت گرفته شده‌اند، کليد خورد. اين خيانت در تاريخ ايران ثبت خواهد شد و طراحان و موافقان آن بايد پاسخگوي مردم و نسل‌هاي آينده باشند.  وي تاکيد مي‌کند: درياچه اروميه با چنين طرح‌هاي خطرناک و دهشتناک انتقال آب احيا نمي‌شود حتي اگر آب پنج جاي ديگر را به اين درياچه بريزند باز هم کارساز نخواهد بود و درياچه زنده نمي‌شود. اين طرح به قدري غيرکارشناسي و فارغ از ديدگاه‌هاي اجتماعي، اقتصادي و زيست‌محيطي است که در نگاه نخست مي‌توان فهميد چند آدم خام و ناپخته در جامعه مهندسان مشاور، آن را ارائه داده‌اند. 

بازهم پاي تکنوکرات‌ها در ميان است

اين کارشناس بين‌المللي آب تاکيد مي‌کند: موافقت و اجراي چنين طرح‌هايي ناشي از فشار بسازوبفروشان و تکنوکرات‌ها به دولت است و شوربختانه برخي از وزارتخانه‌های نيرو و جهاد کشاورزي، سازمان محيط‌زيست و شهرداري‌ها در چنگال آنها گرفتار شده‌اند و چاره‌اي جز موافقت با اين طرح‌هاي خطرناک نمي‌بينند. اين افراد زماني که منابع و حوضه‌هاي آب‌هاي شيرين را تخريب کردند اکنون به دنبال نابودي منابع آب‌هاي شور افتاده‌اند. 

وي مي‌افزايد: با ادامه اين روند، تتمه محيط زيست و منابع طبيعي کشور نيز نابود و احياي رودها، درياچه‌ها و تالاب‌ها به «هرگز» موکول مي‌شود. من همچنان بر اين باور که وزارت نيرو وزارت آب نيست، پافشاري مي‌کنم.   اين وزارتخانه در دهه‌هاي اخير حقابه‌هاي روستاييان را به ناحق از آنها گرفته و آنها را راهي شهرها و حاشيه کلانشهرها کرده و همچنان به ساخت سد در اين مناطق خشک ادامه مي‌دهد. 

وزارت نيرو جزیيات را فاش نمي‌کند

گفتني است يک منبع آگاه در وزارت نيرو که نخواست نامش منتشر شود، به «فرصت‌امروز» مي‌گويد: گروه تحقيقاتي نروژي اکنون در منطقه مستقر شده‌اند.  اين گروه، کار مطالعاتي خود را مطابق شرايط اقليمي و اکولوژيکي درياچه اروميه آغاز کرده و براي سنجش پارامترهاي زيستي و مدل‌سازي آن در منطقه استقرار يافته‌اند. اين مقام مسئول وزارت نيرو در خصوص دليل امتناع مسئولان اين وزارتخانه براي صحبت در زمينه انتقال آب خزر به اروميه مي‌افزايد: واکنش تهاجمي و نوع عمليات به کار گرفته شده از سوي برخي مسئولان و رسانه‌ها نسبت به طرح‌هاي مطالعاتي از اين قبیل، موجب شده تا متوليان امر، تمايل چنداني براي پاسخگويي درباره جزیيات طرح نداشته باشند.