خواب عمیق صنایع در شهرک‌های صنعتی

گزارش عملکرد 9 ماهه منتهی به آذر ماه وزارت صنعت، معدن و تجارت نشان می‌دهد که این وزارتخانه احداث دو ناحیه صنعتی را در دست دارد و در حال بهره‌برداری از سه شهرک صنعتی دیگر است. حرکت برای افزایش شهرک‌ها و نواحی صنعتی که اصولا محل استقرار صنایع کوچک هستند، اقدامی مفید است اما نه در شرایطی که تولیدکنندگان و صنعتگران چشم‌شان از این شهرک‌ها ترسیده و حکایت همان ضرب‌المثل «مار گزیده از ریسمان سیاه و سفید می‌ترسد» شده‌اند. ضعف شدید در زیرساخت‌ها و عملی نشدن وعده‌هایی که برای کوچ‌کردن واحدهای صنعتی به این شهرک‌ها به تولیدکنندگان داده شد، موجب دلسردی صنعتگران شده و نام شهرک‌های صنعتی به جای اینکه لبخند به لب آنان بیاورد، ناله آنها را بلند می‌کند.

فلسفه تشکیل شهرک‌های صنعتی، تبدیل شدن این شهرک‌ها به قطب‌های صنعتی و سرشکن شدن هزینه‌های تولید است. مهدی تقوی، اقتصاددان، در گفت‌وگو با «فرصت امروز» درباره نقش این شهرک‌ها در اقتصاد می‌گوید: «شهرک‌های صنعتی به قطب‌های تولید تبدیل می‌شوند و اصولا دولت تسهیلاتی را برای تشویق تولیدکنندگان برای حضور در این شهرک‌ها در نظر می‌گیرد. به دلیل اینکه این شهرک‌ها اجتماع تولیدکنندگان را در بر دارند، اصولا صرفه مقیاس در آنها وجود دارد؛ به این معنا که مثلا اگر مواد اولیه چهار شرکت یکی باشد این مواد اولیه یکجا به شهرک‌ها انتقال داده می‌شود و مقدار کلی هزینه‌ها برای تولیدکنندگان پایین‌تر می‌آید.»

او می‌افزاید: «تعدد این شهرک‌ها و ایجاد تمرکز در آنها به این صورت که تولیدکنندگان مستقر در شهرک از محصولات یکدیگر استفاده می‌کنند یا همان خوشه صنعتی، هزینه تولید را برای صنعتگران پایین آورده و در نهایت به نفع مصرف‌کنندگان است.»

شهرک‌های صنعتی هزینه‌ها را بالا برده‌اند

بــه گفتــه بسیاری از صنعتگـران مستقـــر در شهــرک‌هـای صنعتـی، از تسهیلاتی که دولت وعده آنها را داده هیچ خبری نیست. همچنین طبق مشاهده‌های خبرنگار «فرصت امروز» نــه تنهــا در بسیـاری از شهرک‌های صنعتی ایران، خبری از تبدیل شدن خوشه صنعتی وجود ندارد، بلکه حتی تولیدکنندگان مستقر در این شهرک‌ها نیز یکدیگر را نمی‌شناسند بنابراین طبیعتا صرفه مقیاس نیز در این شهرک‌ها وجود ندارد. در چنین شرایطی این پرسش مطرح می‌شود که چگونه می‌توان عملکرد این شهرک‌ها را سنجید؟

تقوی در این زمینه بیان می‌کند: «باید قیمت‌های واقعی محصولات تولید شده را با توجه به تورم سنجید و هزینه‌های تولید را مورد بررسی قرار داد. طبیعتا اگر هزینه‌های تولیدکنندگان پایین‌تر آمده باشد، نشان می‌دهد که این شهرک‌ها خوب عمل کردند. بررسی کیفیت و افزایش تولید از دیگر ملاک‌هایی است که باید مورد بررسی قرار گیرد.»

ساکنین شهرک صنعتی اشتهـــارد در ایـن زمینـه معتقدنــد کــه نــه تنهــا هزینه‌های تولیدشان پایین نیامده، بلکه هزینه رفت‌و‌آمد و شارژ شهرک نیز به آن اضافه شده است.

خواب 50 درصد صنایع در شهرک‌های صنعتی

به گفته بیژن پناهی‌زاده، رییس خانه صنعت، معدن و تجارت خوزستان، 50 درصد واحدهای شهرک‌های صنعتی خالی‌اند و 50 درصد دیگر با نیمی از ظرفیت فعالیت می‌کنند، با این شرایط این پرسش مطرح می‌شود که آیا احداث پنج شهرک صنعتی دیگر می‌تواند تغییری در اصل ماجرا ایجاد کند؟

پناهی‌زاده در این زمینه به «فرصت امروز» می‌گوید: «شـرکـت شهــرک‌های صنعتی وظایف خود را تاکنون درست انجام نداده و فقط شرکت‌های عریض و طویل راه‌اندازی شده‌اند و میلیاردها تومان پول به‌هدر رفته است. عملکرد سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی طی 20 سال گذشته خوب نبوده است. حالا اینکه وزارت صنعت می‌خواهد شهرک‌های تازه ایجاد کند، کار ویژه‌ای نیست بلکه برای وزارت صنعت سود هم دارد. این اقدام در راستای کمک به سرمایه‌گذار نیست بلکه در راستای منافع خود وزارتخانه است.» او ادامه می‌دهد: «بسیاری از تولیدکنندگان مستقر در شهرک‌های صنعتی بیچاره شده‌اند و کارخانه‌هایشان را رها کرده‌اند. شرکت شهرک‌های صنعتی به یک شرکت پیمانکاری تبدیل شده که فقط زمین می‌گیرد و با کیفیت پایین کار می‌کند و خدماتی ارائه نمی‌دهد. این اشکال به کل ساختار شرکت شهرک‌های صنعتی و عملکرد 20 ساله این شرکت وارد است.»

رییس خانه صنعت، معدن و تجارت خوزستان با اشاره به اینکه وزارت صنعت باید به دنبال موضوعات مهم‌تری باشد، تصریح می‌کند: «50 درصد صنـــایع در شهــرک‌های صنعتی خوابند و هزاران طرح نیمه‌تمام در کشور وجود دارد، باید تکلیف این واحدها مشخص شود. مثلا شهرک صنعتی خرمشهر اکنون تقریبا تعطیل است و مشخص نیست که چه کسی متولی این شهرک است. ابتدا باید دولت مشخص کند که چه مزایایی برای ساکنین شهرک‌های صنعتی در مناطق محروم قائل می‌شود و این تسهیلات را ارائه دهد، سپس به فکر احداث شهرک‌های صنعتی تازه باشد.»

این نخستین بار است که درباره وضعیت نامناسب شهرک‌های صنعتی صحبت می‌شود و طبیعتا تا زمان برطرف شدن مشکلاتی که عمدتا به زیرساخت‌های این شهرک‌ها برمی‌گردد، آخرین‌بار هم نخواهد بود. شاید بهتر باشد وزارت صنعت یکبار دیگر به ساختار این شهرک‌ها و مدیریت آنها نگاهی دوباره بیندازد و سپس صحبت از احداث شهرک‌ها و نواحی صنعتی تازه شود.