بهره کوچک اقتصاد ایران از سیاست های منطقه ای

تعاملات سیاسی ایران با کشورهای منطقه چه فرصت‌هایی را برای اقتصاد ایران به خصوص برای بخش غیر‌دولتی ایجاد کرده و چقدر پیمودن این راه را سخت‌تر کرده است؟ موضوعی که شاید رفتار سیاسی ایران در برخورد با مذاکرات هسته‌ای، اوج آن بود. توافق انجام شد و اقتصاد ایران و رفت‌و‌آمدهای خارجی‌ها پرخبرترین موضوع روز کشور و اغلب رسانه‌های خارجی شد.

اما حالا چندین ماه هم از برجام گذشته و آن‌طور که باید یخ روابط اقتصادی ایران با جهان آب نشده است. هیات‌های خارجی در سفر به ایران غالبا روابط بانکی را مانع بزرگ می‌دانستند اما این روزها مطرح شدن نوع و شکل حضور ایران در منطقه از سوی مقامات برخی کشورها که شاید حرف تازه‌ای هم نباشد، به گشایش پس از برجام پیوند زده شده و آن را دلیل کندی پذیرش ایران در بازارهای‌های بین‌المللی می‌دانند. البته از سویی دیگر مقاماتی هم هستند که این حضور را در منطقه مثبت ارزیابی کرده‌اند.

اما صاحب‌نظران بخش‌خصوصی چه می‌گویند. رئیس اتاق ایران که معتقد است حضور ایران در منطقه بر روابط اقتصادی ایران با دیگر کشورها اثر پررنگی دارد، وی دو سوی مثبت و منفی برای این آثار قائل است. او در تحلیل آثار منفی به «فرصت امروز» می‌گوید: این آثارعملا ما را وادار کرده و در شرایطی قرار می‌دهد که این موضوع که نمی‌توانیم کار اقتصادی وسیعی با دنیا انجام دهیم را بپذیریم.

به گفته او، برخی کشورها که علاقه ندارند ایران در کشورهای منطقه نفوذ داشته باشد و قدرتش افزایش پیدا کند، دائما در حال مانع تراشی برای ایران هستند. محسن جلال‌پور انگشت روی مسئله تحریم‌ها گذاشته و می‌گوید: در خصوص تحریم همه چیز کاملا شفاف و مشخص بود و اعلام عمومی شد، اما این مسئله که ایران در منطقه به خصوص در کشورهای همسایه نفوذ دارد و آنها جهت جلوگیری از این نفود نمی‌توانند حرکتی شفاف انجام دهند اما در مبادلات اقتصادی دیگر کشورها با ایران موانعی پیش بیاورند، قابل تامل است.

رئیس پارلمان بخش‌خصوصی معتقد است، وقتی ایران در برخی کشورها مانند عراق، افغانستان و سوریه نفوذ دارد، کشورهایی مانند عربستان، کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، کشورهای بزرگ دیگری در منطقه، حتی اروپا یا آمریکا مسائل و مشکلات بزرگی را در مبادلات اقتصادی ایران در عرصه بین‌المللی به وجود می‌آورند.

اما جلال‌پور از زاویه‌ای دیگر به سیاست ایران در منطقه نگاه کرده و این حضور را قابل بهره‌برداری می‌داند. او می‌گوید: از آن بخشی که می‌تواند برای ما مثبت باشد و می‌توانستیم شرایط‌مان را به سمت و سویی ببریم که از آن خوب استفاده کنیم، بهره‌ای نمی‌بریم، عملا در مجموع طی سال‌های گذشته روابط اقتصادی ما مظلوم بوده و روابط سیاسی نتوانسته قرضی به روابط اقتصادی دهد بلکه وام هم از روابط اقتصادی گرفته است.

این مقام ارشد اتاق ایران در توضیحات بیشتری می‌گوید: به نظرم مسئله‌ای که بسیار مغفول مانده و باید روی آن کار کنیم پیوند روابط اقتصادی با سیاسی است و استفاده از موقعیت‌مان در کشورهایی است که آنجا هزینه‌های زیادی کرده‌ایم. مثلا ما در عراق از زمان جنگ تا به حال هزینه‌های انسانی، مالی و... کرده‌ایم اما بردی نکردیم.

با شرایطی که درعراق ایجاد شد ما می‌توانستیم از بازار چند ده میلیارد دلاری این کشور استفاده کنیم، ما باید از روابط سیاسی‌مان برای اقتصاد استفاده می‌کردیم، و از آنها می‌خواستیم در روابط اقتصادی با ایران سهل‌تر عمل کنند، همین امروز شاهدیم که متاسفانه آنها در برخی مسائل ایران را در رده دوم و سوم قرار می‌دهند، یعنی به واسطه همه کارهایی که آنجا کرده‌ایم حتی در ردیف دیگر کشورها با ایران رفتار نمی‌کنند، درحالی‌که باید با ما در رده‌ای بالاتر از دیگر کشورها برخورد می‌شد. رئیس اتاق ایران نوع برخورد بخش‌خصوصی را در این مواقع قابل انتقاد می‌داند، او معتقد است بخش‌خصوصی باید پیشگام شده و خودش را برای استفاده از این بازار آماده کند، شرکت‌های مشترک ایجاد کند و بازار را عملا در دست بگیرد. به گفته رئیس اتاق ایران تجربیات گذشته نشان می‌دهد فرصت‌های از دست رفته کم نیست. او فروپاشی اتحاد شوروی و ایجاد کشورهای مستقل، همچنین خروج این کشور از افغانستان را فرصت‌های از دست رفته‌ای می‌داند که اگر چه دولت وقت هم راه باز سیاسی با این کشورها ایجاد نکرد اما بخش‌خصوصی هم ورود نکرد.

جلال‌پور معتقد است، همیشه مسئله بخش‌خصوصی کشور این بوده که خودش را با فضای بین‌المللی و حضور در عرصه‌های جهانی هماهنگ نکرده و مشکلات و موانع را برطرف نمی‌کند. ازسویی دیگر رئیس کنفدراسیون صادرات معتقد است که جمهوری اسلامی ایران اعتقادات و باورهایی دارد که مهم و جزو اصول اولیه‌اش است اما برخی کشورها این اصول را نمی‌پذیرند و ممکن است نفوذ ایران در منطقه را دلیل عدم گسترش روابط تجاری‌شان با کشور کنند.

همه مسائل در سایه 2مسئله

محمد لاهوتی در توضیحات بیشتری به «فرصت امروز» می‌گوید: آنچه که طی 37 سال گذشته بعد از انقلاب شاهد بودیم بیشتر بهانه‌گیری‌هایی بوده که در اصل به مسئله‌های اصلی کشور ما در ارتباطات با برخی کشورها به خصوص با آمریکا و رژیم غاصب صهیونیستی برمی‌گردد. در مورد اولی کشور ما حاضر به پذیرش قواعد بازی که آنها تعیین کردند نبوده و در مورد دوم عدم به رسمیت شناختن رژیم صهیونیستی از طرف کشور ماست. این فعال اقتصادی معتقد است این دو موضوع برخی از مسائل کشور را تحت‌الشعاع قرار داده و بر مسائل کشور تاثیر داشته است.

لاهوتی مطرح شدن مسائل ایرانی‌های سیاسی خارج از کشور در دوره دولت سازندگی، تحریم‌های 12 ساله و حمایت از حزب‌الله را بهانه‌هایی از این دست معرفی می‌کند. به گفته او رابطه نداشتن با رژیم غاصب صهیونیستی و گسترش روابط ایران براساس مصالح ملی کشور با دنیا جزو سیاست‌های اصلی کشور است.

رئیس کنفدراسیون ایران معتقد است، هر بار این موضوعات مطرح شده و بهانه‌هایی برای محدود کردن روابط ایران عنوان می‌شود که ربطی به برجام ندارد و سیاست‌های کشور تغییر نکرده است. به گفته او سیاست‌های کشور همین بود و کشورهای خارجی هم ارتباطات‌شان را داشتند. محمد لاهوتی به موضوع ایرلاین‌های خارجی اشاره می‌کند و می‌گوید: آنچه که مسلم است کشورهای اروپایی با آمریکا هم‌پیمان هستند و از سیاست‌هایش پیروی می‌کنند، بنابراین دیدیم که قرارداد ایرباس امضا شد اما اجرا نشد تا زمانی‌که بویینگ هم توافقش را امضا کرد. این موضوع نشان داد که اروپایی‌ها هم در سیاست خارجی تابع آمریکا هستند. رئیس کنفدراسیون صادرات در این موقعیت راهکاری هم پیشنهاد می‌دهد، به گفته او موضوعی که باید امروز برای ورود به بازارهای بین‌المللی به آن توجه کرد بازارهای نوظهور مانند چین و هند است، او می‌گوید: این کشورها در سیاست‌هایشان با ما همراه هستند اگر چه در تحریم‌ها در کنار باقی کشورها در مقابل ما بودند اما در مسائل اقتصادی نشان دادند که خیلی زیربار آنها نخواهند رفت و منافع ملی‌شان را ترجیح می‌دهند. به گفته این فعال بخش‌خصوصی نفت و پتروشیمی ایران بازارش را در اروپا پیدا کرده و کشورهای اروپایی که شرکای سنتی ایران بودند روابط‌شان را از سر گرفته و گسترش خواهند داد.

نگاه خارجی و رفتار منطقه‌ای ایران

مهدی ‌پور قاضی، رئیس کمیسیون صنعت اتاق تهران در تحلیل کندی روند پذیرش ایران از سوی بازارهای بین‌المللی معتقد است، از نگاه بیرونی چگونگی رفتار ایران در منطقه یک طرف درگیری‌هایی تعبیر می‌شود که در منطقه ادامه‌دار شده و این باعث می‌شود به ایران با اکراه نگاه کنند. اما این فعال باسابقه بخش‌خصوصی توصیه‌هایی هم دارد، او که ورود به بازارهای بین‌المللی را مشمول شرایطی می‌داند به «فرصت امروز» می‌گوید: سرمایه‌گذار مانند آهویی است که از صدای گلوله فرار می‌کند سرمایه‌گذار در منطقه پرآشوب خاورمیانه احساس امنیت و آرامش نمی‌کند، همیشه بمب‌گذاری هست، مرتبا گلوله شلیک می‌شود، مردمش دائم در حال فرار از جنگ و مهاجرت هستند.

به اعتقاد او گروه معدودی که حاضر می‌شوند در خاورمیانه سرمایه‌گذاری کنند به دنبال کشورهای امن‌تر و آرام‌تر هستند چون به دنبال یک سود خیلی کلان خارج از عرف اقتصاد بین‌المللی هستند. پورقاضی می‌گوید: واقعیت این است که ایران به استثناء اتفاقات اخیر در کردستان کشور امنی است، پس باید به هر کشوری که در منطقه می‌رود با خودش امنیت ببرد. او می‌گوید: ما برای توسعه نیاز به آرامش داریم اما همه حاکمان در منطقه این احساس را ندارند، بعضی‌ها منفعت‌شان در ناآرامی و آشوب است، ما نباید با آنها همراه شویم، به نظر من کشور ما وقتی موفق است که ما بتوانیم به ایجاد آرامش در منطقه کمک کنیم.

به گزارش «فرصت امروز»، با وجود گذشت چندین ماه از اجرایی شدن برجام، آن‌طور که فعالان اقتصادی می‌گویند، گشایش مورد انتظارشان از سوی همتایان خارجی فراهم نشده است. قراردادها اگر چه بسته شد اما منتظر اجرایی شدن آن هستند. اگر چه ترس بانک‌های بین‌المللی از جریمه‌های دوران تحریم‌ها برای از سر‌گیری روابط با ایران دلیل اصلی کندی این روند مطرح شد، اما اخیرا گفته می‌شود نفوذ ایران در برخی کشورهای منطقه به کندی این روند دامن زده است.

ارتباط با نویسنده : minoo.galeh@gmail.com