بلاک چین علیه تحریم

نزدیک به سه دهه از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و پایان نمادین جنگ سرد می گذرد، اما در این سال ها تقابل دو بلوک شرق و غرب به شکل های دیگری ادامه داشته است. در این میان، فراگیری استفاده از دلار آمریکا در بازارهای جهانی بدون تردید مهم ترین دلیل تاثیرگذاری منحصر به فرد آمریکا بر سیستم مالی دنیا در این سال ها بوده و هست. حالا به نظر می رسد رقبای آمریکا برای دور زدن این ساز و کار، راهی هوشمندانه یافته اند: استفاده از بلاک چین و ارزهای رمزنگاری شده همانند بیت کوین.

این پیش درآمد گزارشی است که نشریه «ام آی تی تکنولوژی ریویو» درباره جنبش مقاومت بیت کوینی علیه دلار منتشر کرده و از چهار کشور روسیه، ایران، چین و ونزوئلا به عنوان کشورهایی یاد می کند که با استفاده از ابزار بلاک چین به جنگ سلطه دلار آمریکا رفته اند. «ام آی تی تکنولوژی ریویو» (به انگلیسی: MIT Technology Review) قدیمی ترین و معتبرترین نشریه فناوری جهان از سال ۱۸۹۹ است که به مؤسسه فناوری ماساچوست تعلق دارد، اما تحریریه آن مستقل از این دانشگاه عمل می کند. این نشریه به بررسی فناوری های نوین و نحوه تجاری سازی آنها می پردازد و در سال ۲۰۱۱ موفق به دریافت جایزه نشریه مستقل «اوتنه ریدر» (Utne Reader) به عنوان بهترین پوشش علمی و فناورانه شد.

روسیه، ایران، چین و ونزوئلا؛ چهار بلاک چینی سرکش

به گفته این نشریه آمریکایی، ونزوئلا ازجمله کشورهایی است که با استفاده از ارزهای رمزنگاری شده به دنبال دور زدن تحریم های آمریکاست و این دومین باری است که سعی دارد در این حوزه از تئوری به عمل برسد. سال گذشته دولت ونزوئلا به رهبری نیکلاس مادورو، ارز رمزنگاری شده دولتی با نام پترو را منتشر کرد. این طرح که حرکتی آشکار برای دور زدن تحریم های آمریکا بود، هنوز نتوانسته پر و بالی بگیرد و آن را شکست خورده قلمداد می کنند. حالا دولت ونزوئلا به ارزی امتحان پس داده روی آورده است: بیت کوین.

براساس گزارشABC ، دولت مادورو طرحی جدید را آغاز کرده که به کمک آن می خواهد درآمدهای مالیاتی مربوط به پروازها و خطوط هوایی را به بیت کوین و در نهایت به دلار تبدیل کند. منابع فرودگاهی گفته اند که مقامات دولتی از کیف پول های دیجیتال برای انتقال بیت کوین به صرافی هایی در هنگ کنگ، روسیه، چین و مجارستان استفاده می کنند. آنها به کمک این صرافی ها بیت کوین را به دلار تبدیل می کنند و بعد پول نقد را به حساب های دولت ونزوئلا در این کشورها واریز می کنند. این کمک می کند تا آنها تحریم های دولت آمریکا روی حساب های دولتی ونزوئلا را دور بزنند.

سران ونزوئلا به همراه رهبران چند کشور دیگر به این نتیجه رسیده اند که تکنولوژی بلاک چین می تواند بنیاد سیستم مالی جدیدی را بگذارد که خارج از دسترسی آمریکا عمل می کند. این باعث نگرانی شدید مقامات آمریکایی شده است؛ به طوری که گزارش تازه «بنیاد دفاع از دموکراسی ها» هشدار داده که کشورهای ایران، روسیه و چین هم احتمالا به زودی راه ونزوئلا را در پیش خواهند گرفت. این اندیشکده آمریکایی که با عبارتFDD شناخته می شود و یک اندیشکده تندرو، دست راستی و نومحافظه کار در واشنگتن است، همچنین از چنین روندی ابراز نگرانی کرده و به این گروه از کشورها نام «بلاک چینی های سرکش » را داده است.

در طول دهه های اخیر، دلار به طور فراگیری به عنوان ارز ذخیره دنیا پذیرفته شده است این یعنی دولت های خارجی دلار را ذخیره و از آن در تجارت بین الملل استفاده می کنند. این یعنی بخش عمده تجارت جهانی باید از طریق بانک های آمریکایی انجام شود و دولت آمریکا هم به طور فزاینده ای از این اهرم در مقابله با رقبایش بهره می گیرد. اصولا تحریم به معنای تلاش برای قطع دسترسی رقبای آمریکا به دلار است.

«بنیاد دفاع از دموکراسی ها» در ادامه گزارشش نوشته است: «تاکنون راه خوبی برای انجام مبادلات جدی بین المللی بدون عبور از کانال سیستم مالی آمریکایی وجود نداشت، اما حالا به کمک تکنولوژی بلاک چین، کانال های جدیدی ساخته شده اند.» احتمالا در کوتاه مدت، شاهد عملیات هایی در مقیاس کوچک برای دور زدن تحریم ها خواهیم بود که از ارزهای دیجیتال کنونی و صرافی های مخصوص این ارزها استفاده می کنند؛ چیزی شبیه کاری که ونزوئلا انجام می دهد. در واقع، کره شمالی هم همین راه را می رود. در ماه مارس، تیمی از متخصصان به سازمان ملل گزارش دادند که بین سال های ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ هکرهای دولتی کره شمالی بیش از نیم میلیارد دلار ارز دیجیتال را از پلتفرم های تجارت آنلاین به سرقت برده اند.

«بنیاد دفاع از دموکراسی ها» اما مدعی است که روسیه، ایران، چین و ونزوئلا به عنوان «چهار بلاک چینی سرکش » در حال توسعه راه هایی هستند که از پتانسیل های بلندمدت بلاک چین برای انجام معامله بدون نیاز به دلار آمریکا استفاده می کند. امروز زیرساخت های ارزهای دیجیتال بسیار ضعیف تر و ناکارآمدتر از آن است که بتواند رقیبی جدی برای سیستم مالی آمریکایی کنونی باشد، اما اگر این کشورها بتوانند راه هایی را برای غلبه بر مشکلات تکنیکی پیدا کنند، بازی عوض خواهد شد. اما روسیه، ایران و چین چطور از بلاک چین علیه تحریم ها استفاده خواهند کرد؟

مقاومت بلاک چینی در سرزمین تزارها

روسیه توسعه تکنولوژی بلاک چین را به عنوان هدف بلندمدت اقتصادی و امنیت ملی در اولویت قرار داده تا بتواند هم از تاثیر تحریم های آمریکا کم کند و هم ذخایر ارزهای خارجی اش را تنوع ببخشد. طبق گزارش نیویورک تایمز در سال ۲۰۱۷، یک مقام امنیتی روس به حاضران در یک کنفرانس بین المللی بلاک چین گفته که «اینترنت متعلق به آمریکایی ها بود. بلاک چین به روس ها تعلق خواهد داشت.» ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه هم گفته روسیه باید روش های استفاده از تکنولوژی بلاک چین را بررسی کند تا «از محدودیت های فراوان در تجارت مالی بین المللی عبور کند.»

در حال حاضر تعدادی از بانک های دولتی روسیه و حتی سازمان بورس این کشور آزمایش طرح ها و اپ های مرتبط با بلاک چین را آغاز کرده اند. مقامات بانک مرکزی روسیه هم درباره احتمال استفاده از شبکه بلاک چین و شاید استفاده از ارزی دیجیتال برای انجام معاملات بین اعضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا صحبت کرده اند. (این اتحادیه کشورهای مختلفی در آسیای شمالی و اروپای شرقی را کنار هم جمع کرده است.) سال گذشته چندین بانک توسعه روسی در بیانیه ای مشترک با بانک های مشابه برزیلی، هندی، چینی و آفریقای جنوبی اعلام کردند که راه های استفاده از تکنولوژی امن و غیرمتمرکز اطلاعاتی بلاک چین را بررسی خواهند کرد.

تلاش بانک مرکزی ایران برای دور زدن تحریم

طبق گزارش «نیویورک تایمز» بانک مرکزی ایران با جدیت در حال بررسی راه هایی است که با به وجود آوردن یک ارز رمزنگاری شده دولتی بتواند تحریم ها را دور بزند. در ماه ژانویه سازمان توسعه تجارت ایران گفت که تهران در حال مذاکره با هشت کشور دیگر برای استفاده از ارزهای دیجیتال است تا بتواند تحریم های آمریکا را بی اثر کند. «بنیاد دفاع از دموکراسی ها» در دنباله گزارشش ابزار نگرانی کرده که بانک مرکزی ایران با انگیزه بالایی به دنبال توسعه یک سیستم پرداخت بین المللی بانک به بانک، احتمالا بر پایه بلاک چین است تا بتواند سیستم سوئیفت را دور بزند. سال گذشته، سوئیفت به خاطر تحریم های آمریکا تعدادی از بانک های ایرانی را مورد تحریم قرار داد. طبق گزارش FDD، روسیه متحد سرسخت ایران در این مقاومت بلاک چینی خواهد بود.

هراس آمریکا از بلندپروازی بلاک چینی چین

وضعیت چین با سه کشور دیگر عضو گروه متفاوت است. به دو دلیل. اول اینکه چین کمتر از بقیه مورد تحریم های آمریکا قرار گرفته و دوم اینکه سران پکن اصولا کمتر درباره بلندپروازی های بلاک چینی شان حرف می زنند. با این حال «بنیاد دفاع از دموکراسی ها» در گزارشش بیشتر از همه از چین هراس دارد: «تضعیف نفوذ آمریکا در سیستم مالی جهانی، اولویت ملی چین است. در میان رقبای آمریکا، این چین است که بالقوه قدرت رقابت با سیستم مالی دلاری را به کمک ایجاد سیستم مبتنی بر بلاک چین دارد.» از دید آنها اگر چین یوآن دیجیتال را منتشر کند می تواند آن را به کمک شرکت های چینی بین المللی و شرکای فراوانش در پروژه جاده ابریشم جدید به سرعت تقویت کند. این پروژه یک استراتژی بین المللی برای سرمایه گذاری در زیرساخت های تجاری در کشورهای مختلف جهان است که حدود ۶۰درصد جمعیت زمین را تحت پوشش خود می گیرد.

طبق گزارش ها، بانک خلق چین (PBOC) دست کم از سال ۲۰۱۴ روی ارزهای دیجیتال تحقیق می کرده و در سال ۲۰۱۶ رئیسش اعلام کرد که همزیستی ارزهای دیجیتال در کنار پول های فیزیکی امری اجتناب ناپذیر است. در سال ۲۰۱۷ دولت چین با اعلام خبر تاسیس «سازمان تحقیق روی ارزهای دیجیتال» توضیح داد که توسعه بلاک چین را جزئی از برنامه پنج ساله اقتصادی اش خواهد کرد. دولت و بانک مرکزی چین در حال حاضر درگیر چندین پروژه مربوط به بلاک چین هستند. اخیرا وانگ شین، مدیر بخش پژوهش بانک خلق چین نگرانی خود را از انتظار واحد پولی دیجیتال فیس بوک (لیبرا) در سال ۲۰۲۰ اعلام کرده و به این احتمال دامن زده که چینی ها می توانند در واکنش به فیس بوک واحد پولی دیجیتال خودشان را راه بیندازند.

از پیش بینی آینده دلار تا آینده آمریکا

در این میان، سوال این است که آینده دلار آمریکا چگونه خواهد بود؟ اگر یک واحد پولی قدرتمند دیجیتال بتواند دلار را به چالش بکشد چه اتفاقی می افتد؟ آیا امکان دارد که این واحد پولی دیجیتال، دلار را به زیر بکشد و تبدیل به ارز ذخیره دنیا شود؟ برای پاسخ به این سوال ها باید توجه داشت که بلاک چین تکنولوژی جدیدی است و هنوز زود است که بتوان درباره تبعات این واقعه دست به گمانه زنی زد.

البته «بنیاد دفاع از دموکراسی ها» متوجه بزرگی این تهدید شده و از وزارت خزانه داری آمریکا خواسته «سناریوهای تهدید» را بررسی کند و ببیند چه می شود اگر یک کشور دیگر بتواند با موفقیت سیستم مالی جایگزینی را برقرار کند که به کاهش نفوذ آمریکا منجر شود. از دید این اندیشکده آمریکایی، دولت آمریکا برای آمادگی در برابر چنین تهدیدی نیاز به متخصصان بیشتر در حوزه بلاک چین دارد: «دولتی هایی که می دانند پول چطور کار می کند حالا نیاز دارد که بفهمند که ساز و کار بلاک چین و اکوسیستم آن چیست. آنها باید بفهمند که در سناریوهای مختلف تقویت سیستم مالی جایگزین، اقتصاد آمریکا دچار چه شرایطی خواهد شد.»

ارتباط با نویسنده: IvanKaramazof@yahoo.com