بدون شناسنامه، شناخته نمی‌شوید

تخم‌مرغ، تولید مدرن و عرضه سنتی‌اش، نوسانات قیمتی‌اش و گرانی‌ نهاده‌ها همواره خبرساز بوده است.بیش از 14سال است که در این بازار کم‌ثبات سر و کله مهمانانی پیدا شده که قصد دارند عرضه مدرن را به تولید مدرن تخم‌مرغ در ایران اضافه کنند و تحت عنوان تخم‌مرغ شناسنامه‌دار فعالیت می‌کنند، اما تاکنون تنها توانسته‌اند 10درصد از سهم بازار را در اختیار بگیرند. شاید تفاوت 50درصدی قیمت تخم‌مرغ فله با نمونه‌های بسته‌بندی شده مهم‌ترین دلیل استقبال کمتر مشتریان از آنها باشد.

اما مسئولان صنفی این حوزه معتقدند که دولت باید در برنامه ششم توسعه سهمی 50درصدی در بازار ایران برای شناسنامه‌دارها در نظر بگیرد و از طرفی زمینه‌های صادراتی را تسهیل کند. در این گزارش در گفت‌وگو با سیدفرزاد طلاکش، دبیر انجمن صنفی تخم‌مرغ شناسنامه‌دار اوضاع تولید، لزوم برندسازی و ظرفیت‌های سرمایه‌گذاری و اشتغال‌زایی در این حوزه را بررسی کرده‌ایم.

تولید مدرن؛ عرضه سنتی

در سطح جهان سال‌هاست که تخم‌مرغ در بسته‌های چندتایی بسته‌بندی شده و راهی بازار می‌شود اما در ایران تنها 10درصد تخم‌مرغ‌ها به‌صورت شناسنامه‌دار در بازار عرضه می‌شوند. طلاکش در ارتباط با این مسائل و اوضاع کلی تخم‌مرغ در حال حاضر به «فرصت‌امروز» می‌گوید: از آنجایی که مهم‌ترین مسئله مهار نوسانان پی‌در‌پی قیمت تخم‌مرغ است، باید تولید را به‌نحو صحیح مدیریت کنیم. در همین راستا از آذرماه 93 با وزارت جهاد کشاورزی وارد برنامه‌ریزی تولید شده‌ایم که جوجه‌ریزی برنامه‌ریزی شده انجام شود.

وی در ادامه می‌افزاید: دوره تولید مرغ تخم‌گذار حدود دو سال است و امیدواریم که در سال 95 آثار مثبتش را ببینیم. برنامه ما با وزارت جهاد این بوده که میزان تولید باید متناسب با عرضه باشد. در برنامه قبلی وزارتخانه، سالی 6درصد افزایش ظرفیت تولید داشته بدون اینکه برای بازار این تولید اضافه فکری بکنند. در واقع جوجه‌ریزی‌های افسارگسیخته در سال‌های گذشته برنامه‌‌ها را به هم زده بود. با این برنامه‌ریزی، پیش‌بینی 90هزار تن صادرات شده که قبلا از 40هزار تن فراتر نمی‌رفت.

بازار داخلی تخم‌مرغ

بازارسازی به تنهایی کافی نیست. اگر نظام عرضه همچنان به شیوه سنتی باشد، مشکلی حل نمی‌شود. در حالی که تولید کاملا صنعتی و مدرن شده و مطابق شرایط روز دنیاست و حتی بهره‌وری‌ها اصلاح شده‌اند اما در بخش عرضه کاملا سنتی است. یعنی اینکه برندسازی نشده و 90درصد تخم‌مرغ هنوز با وانت جابه‌جا می‌شود و ابزار کنترلی هم از دست مرغ‌دار خارج است. طلاکش با بیان این جملات تاکید می‌کند: برای رفع این معضلات می‌توان به تخم‌مرغ شناسنامه‌دار فکر کرد.

چون برندها، وفادار به منافع ملی هستند پس مورد حمایت قرار گرفتند و از سال 94 تخم‌مرغ‌هایی که در واحدهای بسته‌بندی صاحب برند آماده‌سازی و بسته‌بندی نمی‌شوند، اجازه صادرات ندارند. شاید افزایش شرکت‌های بسته‌بندی تخم‌مرغ این نگرانی را ایجاد کند که وقتی شرکت‌ها زیاد باشند، سهم همدیگر را در بازار می‌گیرند اما این اتفاق در بازار تخم‌مرغ نیفتاده است و حتی در بازار تهران هم بازارهای جدیدی ایجاد شده و سهم مردم در خرید توسعه‌یافته است.

طلاکش ضمن تایید این نکات می‌گوید: در این میان گسترش فروشگاه‌های زنجیره‌ای و انواع هایپرمارکت‌ها کمک زیادی به تخم‌مرغ‌های شناسنامه‌دار کرده هر چند هنوز در فروشگاه‌های سنتی توفیق زیادی نداریم.دلیل استقبال زنجیره‌ای‌ها و هایپرمارکت‌ها از تخم‌مرغ بسته‌بندی هم این نکته است که آنها می‌خواهند با شرکت‌هایی قرارداد ببندند که پاسخگو باشند. برند متعهد است و پاسخگوست. از طرفی نوسانات قیمتی تخم‌مرغ فله‌ای را زنجیره‌ای‌ها برنمی‌تابند، درحالی که تخم‌مرغ شناسنامه‌دار در هفت سال گذشته تنها سه‌بار تغییر قیمت داشته است چون برند سود را در درازمدت می‌بیند و نقطه‌ای نگاه نمی‌کند.

طلاکش در ادامه اضافه می‌کند که درخواست ما از دولت این است که در برنامه ششم توسعه سهمی 50درصدی برای شناسنامه‌دارها در نظر بگیرد. هر چند دولت همیشه نگران گران‌شدن تخم‌مرغ بسته‌بندی است چون تفاوت قیمت فعلی فله‌ای و بسته‌بندی به 50درصد می‌رسد. اما اگر دولت این ریسک را بپذیرد بازار تنظیم می‌شود و در دنیا هم همین درصد تفاوت وجود دارد. باید این نکته را هم در نظر داشت که مدرن شدن بازار و ثبات قیمت در گرو برندسازی و بسته‌بندی است.

طلاکش ادامه می‌دهد: مطابق گزارش بانک مرکزی هفت دهم درصد از هزینه سبد خانوارهای ایرانی به تخم مرغ تعلق دارد که بسیار اندک است و ریسک زیادی برای دولت ایجاد نمی‌کند. سرانه مصرف تخم‌مرغ در ایران 190عدد در سال است در حالی که حداقل باید 250عدد باشد. هر چند میانگین جهانی 180عدد است اما بلژیک، دانمارک، ژاپن و مکزیک 330عدد تخم‌مرغ در سال مصرف می‌کنند و کشوری مانند انگلیس 60 تا 70عدد مصرف دارد. اما در بعضی از کشورهای آفریقایی سرانه مصرف به 30عدد می‌رسد. کشورهای در حال توسعه حداقل 250عدد کف مصرف‌شان است. 24میلیون از جمعیت کشور زیر 18سال است که به پروتیین کافی و ارزان نیاز دارند و تخم‌مرغ این ویژگی‌ها را دارد.

بازارهای صادراتی تخم‌مرغ ایران

عراق با سهم 95درصدی مشتری بزرگ تخم‌مرغ ایران است. افغانستان و بعضی از کشورهای آسیای میانه نیز از این جمله‌اند. اما طلاکش می‌گوید: خیلی به دنبال ارزآوری تخم‌مرغ نیستیم. تخم‌مرغ کالای ارزآوری در هیچ جای جهان نیست و تجارتش با کشورهای همسایه است چون تخم‌مرغ را راه دوری نمی‌توان صادر کرد.سیاست کشورهایی مانند ترکیه، اوکراین و ایران برای تنظیم بازار است چون نمی‌توان به سرعت تولید، سرانه مصرف را بالا برد.

تخم مرغ ایران یکی از بهترین تخم‌مرغ‌های دنیا است و در کنار هند، پاکستان، اوکراین و ترکیه تخم‌مرغ‌های منطقه را تامین می‌کند. اگر اقتصاد ایران اجازه بدهد، ایران می‌تواند تمام منطقه را پوشش دهد. قیمت جهانی تخم مرغ 3/1دلار است که می‌توان آن را ضرب در 90هزار تن کرد تا ارزآوری تخم‌مرغ به‌دست بیاید. وی اضافه می‌کند که در حالی که 4.5 میلیون تن نهاده در سال برای مرغ و طیور وارد می‌شود، نباید فکر کنیم که باید به همین اندازه تخم‌مرغ صادر کنیم.

بازارهایی که از دست رفته‌اند

طلاکش کشورهای آسیای میانه را مهم‌ترین بازارهای از دست‌رفته تخم‌مرغ ایران می‌داند و می‌گوید: در سال‌های اخیر که به این کشورها تخم‌مرغ صادر می‌کردیم، زیرساخت جوجه‌ریزی را هم برای‌شان فراهم کرده‌ایم؛ سیاست غلطی که منجر به خودکفایی آنها و از دست رفتن بازارشان برای تولیدکننده ایرانی شد تا جایی که صادرات به کشورهای آسیای میانه در سال 94، یک درصد و در سال 93، 10درصد بوده است.

در افغانستان در سال 93، 30درصد کاهش صادرات داشته‌ایم چون نتوانسته‌ایم در قیمت رقابت کنیم در حالی که هند با 45روز فاصله توانست در افغانستان تخم‌مرغ بفروشد و ایران نتوانست. امسال هم اگر توفیقی در بازار عراق داشتیم به خاطر مشکلات سیاسی عراق و ترکیه بوده و معلوم نیست در سال 95 همین فرصت وجود داشته باشد و اگر کاهش قیمت باشد ما هم بتوانیم کاهش دهیم. چون ترکیه به‌صورت قاچاق تخم‌مرغش را در کارتن اوکراینی به عراق می‌دهد. در مرز شلمچه هر کیلو تخم‌مرغ یعنی 15عدد را از ایران می‌خرند 3هزار و 500تومان. هر چند مزیت دینی ایران در جنوب عراق به دلیل شیعه بودن‌شان تاکنون برگ برنده را در اختیار ایرانی‌ها قرار داده است.

وی در ادامه و در مورد بازار روسیه می‌گوید: روسیه برای ما صرفا یک مشتری است و چون صرف نمی‌کند، تخم‌مرغی هم به این بازار صادر نمی‌کنیم، چراکه باید برای هر کیلو، 800تومان هزینه حمل‌و‌نقل تقبل کنیم تا بار از بندر آستارا برسد مسکو. این هزینه را تاجر از جیبش نمی‌دهد و دولت باید بدهد که نمی‌دهد.مسئولان دولتی می‌گویند تنها 40درصد از هزینه حمل‌ونقل را می‌پردازند، بنابراین در شرایط فعلی صادراتی به این کشور نخواهیم داشت.

فرصت‌های سرمایه‌گذاری

دبیر انجمن صنفی تخم‌مرغ شناسنامه‌دار، سرمایه‌گذاری در سیستم پخش مدرن تخم‌مرغ را فرصتی مدرن برای سودآوری می‌داند و می‌گوید: پیشنهاد ما این است که بنکداران و پخشی‌ها شرکت پخش درست کنند و روی تک‌تک تخم‌مرغ‌های فله‌ای قیمت پرینت شود. در این راستا در هفت استان اصلی تولید پایانه‌های جمع‌آوری تخم‌مرغ را در دست راه‌اندازی داریم. در تهران با راه‌اندازی پایانه تخم‌مرغ مرغداران مرکز این اتفاق افتاده و در قم نیز در حال انجام است. در اصفهان تا دو ماه دیگر و در مشهد و تبریز و قزوین هم پیگیری می‌شود. قصد بر این است که 80درصد تخم‌مرغ تولیدی کشور را در پایانه‌ها جمع و از آنجا پخش ‌کنیم. بنابراین فرصت سرمایه‌گذاری ایجاد شرکت‌های پخش و توزیع ایجاد شده است.

***

بسته‌بندی و شناسنامه‌دار کردن تخم‌مرغ در ایران سابقه‌اش به سال 88 برمی‌گردد. یعنی زمانی که انجمن مربوطه کارش را با هفت شرکت شروع کرده و در آن زمان تنها حدود 2درصد از تخم‌مرغ‌ها به‌صورت بسته‌بندی راهی بازار می‌شده‌اند و یک شرکت فرآوری تخم‌مرغ وجود داشته است. اما طی هفت سال اخیر در کشور بیش از 100شرکت وابسته به مرغداری یا مستقل که کار بسته‌بندی تخم‌مرغ را انجام می‌دهند، ایجاد شده است. از این 100شرکت هشت عدد کارخانجات مایع تخم‌مرغ است که فعال هستند و با تکنولوژی تخم مرغ را می‌شکنند و زرده و سفیده را جدا می‌کنند و در اختیار کارخانجات مواد‌غذایی و غیره قرار می‌دهند و در کمترین حالت برای 20 تا 25نفر اشتغال‌زایی ایجاد می‌کنند.

سه کارخانه پودر تخم‌مرغ هم داریم. کارخانجات بسته‌بندی به طور میانگین پنج‌نفر را صاحب شغل می‌کنند که یک نفر دکتر دامپزشک است و از الزامات گرفتن پروانه کسب هم است که سازمان دامپزشکی کشور صادرش می‌کند. برای مایع پاستوریزه و پودر تخم‌مرغ سازمان وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو و سازمان دامپزشکی به‌صورت مشترک پروانه‌ای را صادر می‌کنند. قیمت محصول مصرف‌کننده در همه کارخانجات تحت نظر این انجمن، یکسان است. قیمت را انجمن تعیین می‌کند و همه اعضا موظف هستند که از آن تبعیت کنند و حتی آنهایی که غیرعضو هستند، این قیمت‌ها را رعایت می‌کنند.

22شرکت عضو انجمن هستند. 80درصد تولید تخم‌مرغ ایران در هفت‌استان، البزر، تهران، اصفهان، قم، مشهد، آذربایجان‌ غربی و آذربایجان شرقی است. ظرفیت مرغ‌های تخم‌گذار در ایران حدود 95میلیون مرغ است اما در حال حاضر 64میلیون مرغ در حال تخم‌گذاری هستند. حدود 1620مرغداری مرغ تخم‌گذار در کشور داریم و معمولا هر پنج‌هزار مرغ یک کارگر و هر مرغداری به 5کارگر نیاز دارد.