بازی سیاسی روسیه با ایران در زمینه سوآپ

پیشنهاد سوآپ نفت و گاز به ایران آن هم توسط روسیه در نخستین روزهای آغاز دوران پساتحریم، می‌تواند بازگشت پرقدرت ایران در عرصه نفت و گاز باشد، حتی اگر این پیشنهاد، بازی سیاسی بیش نباشد. با این وجود از دید کارشناسان سرگیری سوآپ به نفع است اما نه با کشوری همچون روسیه. بنا به اعلام رویترز، نواک وزیر انرژی روسیه انجام سوآپ گاز و نفت را به ایران پیشنهاد داد، زیرا با این اقدام هزینه حمل‌ونقل به شدت کاهش خواهد یافت. این پیشنهاد از سوی شرکت گازپروم روسیه، به ایران مطرح شده تا ایران به کشورهای شمالی خود گاز صادر ‌کند. در تشریح این پیشنهاد وزیر انرژی روسیه اعلام کرد: «ما می‌توانیم گاز را به ایران در شمال این کشور تحویل دهیم و گاز را در جنوب این کشور از طریق سوآپ به صورت گاز طبیعی مایع یا گاز در لوله تحویل بگیریم، همچنین سوآپ مشابهی می‌تواند روی نفت انجام شود.» این در حالی ‌است که از سال89 سوآپ در ایران به دلایلی که هنوز مشخص نشده، متوقف مانده است. بدون شک با توجه به شرایط ژئوپلتیک جغرافیایی ایران، از سرگیری سوآپ علاوه بر سودسرشار، ‌جایگاه خاصی را برای ایران در منطقه و حتی جهان ایجاد خواهد کرد. بیژن زنگنه؛ وزیر نفت بعد از انتصاب مجددش در وزارت نفت، موافق از سرگیری سوآپ بوده اما هرگز برای از سرگیری آن موضع جدی از خود نشان نداده است. حال سرگیری سوآپ از سوی کشوری همچون روسیه مطرح شده . روسیه‌ای که بیش ازآنکه همراه باشد، رقیب بوده است.

موافق سوآپ سیاسی نیستم
مرتضی فیروزی رئیس کمیسیون نفت، سوآپ، ترانزیت و بانکرینگ درباره این پیشنهاد به «فرصت امروز» می‌گوید: ‌«موافق سوآپ میان ایران و روسیه نیستم، زیرا این کار سودآور نیست و سوآپ برد - بردی برای ایران نیست. این پیشنهاد براساس مواضع سیاسی میان دو دولت است که به دلیل همگرایی میان دولت ایران و روسیه براساس شرایط بین‌المللی عنوان شده، روسیه و ایران سابقه طولانی در صادرات نفت خام دارند و بیشتر رقیب هستند تا اینکه بخواهند همدیگر را تکمیل کنند.»
وی با اشاره به اینکه ایران با کشور قزاقستان سوآپ نفتی انجام می‌داد، می‌افزاید: «ما از این کشور نفت‌خام می‌گرفتیم و در جنوب معوض می‌دادیم، با توجه به شرایط جغرافیایی این کشور که به دریا راه نداشت این کار برای دو طرف برد - برد بود، اما اینکه امروز با روسیه وارد سوآپ شویم، به‌نظر من جنبه سیاسی دارد تا اقتصادی و سود اقتصادی برای ما نخواهد داشت.» به گفته فیروزی اگر یک سال پیش این پیشنهاد عنوان می‌شد، به دلیل وجود تحریم‌ها، به نوعی دور زدن تحریم‌ها برای ایران بود اما امروز که در آستانه لغو تحریم‌ها هستیم، خیلی مفهوم ندارد و بعید می‌دانم خیلی عملیاتی و سودمند برای طرفین باشد.
این کارشناس و فعال بخش خصوصی با بیان اینکه سوآپ با کشورهایی که به دریای آزاد راه ندارد، انجام می‌شود، تأکید می‌کند: «من اعتقادی به سوآپ بین ایران و روسیه ندارم. بخش خصوصی در این موضوع نمی‌تواند فعال باشد، زیرا همه چیز در ایران در اختیار دولت است و در کشور روسیه نیز شرکت‌های معتبر شبه‌دولتی مانند گاز پروم یا روس نفت فعال هستند، از سویی به دلیل پایین بودن حجم معاملات ما نسبت به روسیه نمی‌توان آن را جدی تلقی کرد.»

سوآپ ایران و روسیه برد- برد است
اما فرید عامر، مدیرعامل شرکت بناگستر کرانه بزرگ‌ترین شرکت بانکرینگ نظر دیگری دارد و معتقد است که اگر سوآپ نفت و گاز آغاز شود، فارغ از اینکه فرمول قیمتی چگونه باشد، به نفع کشور است و برد – برد است. وی با اشاره به اینکه زیرساخت سوآپ نفت از شمال کشور برای پالایشگاه تبریز و تهران فراهم شده، به «فرصت امروز» می‌گوید: “خط لوله 30 اینچی از نکا تا تهران که توانایی انتقال 150 هزار بشکه نفت به دلیل توقف سوآپ بدون استفاده مانده است و خطوط انتقال کنونی از جنوب به شمال کشور دیگر جوابگوی نیاز کنونی نیست و ایجاد خط لوله جدید نیز هزینه‌بر است. بنابر این از سرگیری سوآپ به نفع کشور است.»
وی با اشاره به اینکه از سرگیری سوآپ نفت و گاز به بهبود روابط اقتصادی این دو کشور منجر می‌شود، می‌گوید: «ایجاد این رابطه بین ایران و روسیه از جایگاه تخصصی نفت و گاز نیز به نفع هر دو کشور است. اینکه رقبا با یکدیگر وارد تعامل کاری شوند، بهتر است تا با یکدیگر در جدال باشند و این ارتباط موجب تقویت منافع مشترک دو کشور می‌شود. ایران می‌تواند از طریق روسیه و ترکیه گاز مورد نیاز اروپا را تأمین کند و نباید از فرصت ایجاد شده به سادگی گذشت.»
اما با این تحلیل این سؤال مطرح می‌شود که روسیه چقدر این فرصت را به ایران می‌دهد؟ از دید این کارشناس شرایط ایجاد شده برای ما سودآور است و روسیه بیشتر منافع خود را در خطر می‌بیند تا ایران، با این وجود نمی‌توان صد در صد اعلام کرد که چقدر این فضا برای ایران فراهم خواهد شد، بنابراین بهتر است به فکر اجرایی کردن این پیشنهاد بود. عامری بر این باور است که باید سوآپ از سرگرفته شود با روسیه یا قزاقستان یا هر کشوری که امکانش وجود داشته باشد سوآپ برای ایران مفید و سودده است.