الحاق به سازمان تجارت جهانی؛ اجتناب‌ناپذیر، دست‌نیافتنی و خطرناک!

تاسیس مرکز تجارت جهانی ایران که گام‌های اول را در دهه 1350 برداشته بود، پس از جنگ با پیگیری‌هایی دوباره از سر گرفته شد. محمدرضا سبزعلیپور، مدیرعامل این مرکز در اواخر دهه 1360 فعالیت اقتصادی داشته و از نزدیک با موانع و مشکلات بازرگانان ایرانی در تجارت خارجی آگاه بود، افتتاح یک مرکز تجارت جهانی در بخارست در کشور رومانی او را به فکر انداخت تا کار تاسیس مرکز تجارت جهانی ایران را از سر بگیرد. او به «فرصت‌امروز» می‌گوید: آن روزها نمی‌دانستم در ایران چنین مرکزی وجود دارد. وقتی به تهران برگشتم مطلع شدم که پیش از انقلاب اسلامی هم مرکز تجارت جهانی در تپه‌های عباس آباد در مجموعه‌ای تحت نام شهستان پهلوی درحال ساخت بود. سبزعلیپور در این گفت‌وگو از دشواری‌های تاسیس، چگونگی نقش و فعالیت این مرکز خصوصی و اهمیت عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی می‌گوید. 

***

 نزدیک به دو دهه از تاسیس مرکز تجارت جهانی می‌گذرد، در حالی که خیلی کم نام این مرکز را می‌شنویم و قاعدتا از فعالیت و نقشش در تجارت خارجی ایران کمتر گفته می‌شود، این مرکز در حال حاضر چه جایگاهی در تجارت خارجی کشور دارد؟ 

پس از پیروزی انقلاب، ساختمان‌های مرکز تجارت جهانیWTCدر حوالی میدان آرژانتین فعلی نیمه‌کاره رها شدند. در سال 1369زمانی که من برای نخستین بار بحث فعال‌سازی مرکز تجارت جهانی ایران را مطرح کردم، صحبت کردن درباره مرکزی که مقر آن در امریکا بود، دشوار بود وده‌ها انگ سیاسی به او می‌چسباندند. آن زمان نام سازمان تجارت جهانی هم گات (GATT) و وزارتخانه‌های اقتصادی به‌خصوص وزارت بازرگانی روح و روانش دولتی بود.

می‌شنیدم که می‌گفتند جوانی آمده و حرف‌های قلمبه سلمبه از تجارت می‌زند و می‌خواهد امریکا را هم به ایران بیاورد، می‌گفتند یک‌ماه دیگر خسته می‌شود و می‌رود پی کارش، دوسه ماه دیگر دستگیرش می‌کنند، شش‌ماه دیگر حتما مرکز تجارت جهانی را فراموش می‌کند و غیره، اما هیچ‌کدام از این پیش‌بینی‌ها درست از آب درنیامد، برخی از همین آقایانی که امروز خود را پرچمدار خصوصی‌سازی اعلام می‌کنند، بارها در برابر ایجاد این مرکز مانع ایجاد کردند.

بالاخره مرکز تجارت جهانی در ایران تاسیس شد و فعالیت‌های ستادی و مطالعاتی خودش را در کشور آغاز کرد. در سال 1375 نیز با پرداخت مبلغی معادل 000/050/1 دلار امریکا به‌عنوان حق عضویت اولیه، رسما به عضویت اتحادیه تجارت جهانی WTCA در نیویورک درآمده و از همان سال به‌عنوان یکی از مراکز رسمی جهان شناخته شده است. البته لازم به ذکر است که برندسازی و جاانداختن نام و برند یک تشکیلات و یک سازمان بسیار پرهزینه، سخت‌تر، دشوارتر، زمان‌بر‌تر و طاقت فرساتر از ساختن امکانات، برج‌ها و ساختمان‌هایش است. 

 آیا این مرکز می‌تواند به ایران در پیوستن به سازمان تجارت جهانی کمک کند و شما به‌عنوان نماینده ایران در مرکز تجارت جهانی جهت پیوستن ایران به این سازمان چقدر حدود اختیارات دارید و می‌توانید رایزنی کنید؟ 

پیگیری عضویت ایران در سازمان تجارت جهانیWTO وظیفه نماینده تام‌الاختیار تجاری مستقر در وزارت صنعت، معدن و تجارت است.اینکه مرکز تجارت جهانی ایران می‌تواند ایران را در پیوستن به WTO یاری دهد باید بگویم به طور غیرمستقیم می‌تواند کمک کند. اما موانعی وجود دارد، نخست موانع سیاسی بر سر عضویت ایران قرار دارد، دوم مقاماتی که عضویت ایران نزد سازمان تجارت جهانیWTO را پیگیری می‌کنند، می‌خواهند موضوع الحاق ایران به WTO را به تنهایی دنبال کنند.

گفتنی است که سازمان تجارت جهانی WTO همان گات GATT سابق، یک سازمان بین‌المللی اقتصادی است و هیچ‌گونه خدماتی به بخش‌های غیر‌دولتی نمی‌دهد. ایران عضو رسمی WTO نبوده و فقط در سال 83 یعنی در زمان ریاست جمهوری آقای خاتمی، پذیرفته و عضو ناظر WTO شد. اما مرکز تجارت جهانی WTC  که مقر آن در نیویورک است، قوانین وضع نمی‌کند، بلکه بسترساز فعالان اقتصادی بوده و خدمات بازرگانی ارائه می‌دهد. خدماتی که حتی اتاق‌های بازرگانی هم آنها را نداشته و ندارند. بنابراین من هیچ اختیار رسمی جهت پیگیری عضویت ایران در سازمان تجارت جهانیWTO ندارم، اما باعنایت به ارتباطی که این دو سازمان بین‌المللی در سطح جهان با هم دارند، می‌توانیم جهت الحاق ایران به WTO رایزنی کرده و با ارتباطات بین‌المللی که داریم به صورت غیر‌رسمی روند عضویت ایران را پیگیری کنیم.

به اعتقاد من مرکز تجارت جهانی ایران هنوز با ظرفیت کامل کار نمی‌کند، همچنین بخش‌های مختلف دخیل در امر اقتصاد، صنعت، معدن، تجارت، کشاورزی و خدمات از جمله وزارتخانه‌های مربوطه، سازمان توسعه تجارت، اتاق‌های بازرگانی و تعاون و غیره غالبا انفرادی عمل می‌کنند و با نهایت تاسف در بعضی موارد نیز همدیگر را رقیب هم می‌دانند، به همین دلیل هیچ‌کدام بازده خوبی نداشته و اوضاع و احوال اقتصادمان هم این است که می‌بینید. 

 اخیرا این بحث پیش آمده است که ایران در سازمان توسعه تجارت آسیا – اقیانوسیه عضو شود، آیا این کار یا کارهایی از این قبیل کمکی به روند عضویت ایران در سازمان تجارت جهانی خواهد کرد؟ 

اجازه دهید تا موردی را اصلاح کنم و آن اینکه نام این تشکیلات برخلاف گفته‌ها و نوشته‌ها، نه مجمع سازمان‌های توسعه تجارت آسیا – اقیانوسیه و نه سازمان توسعه تجارت آسیا – اقیانوسیه است، بلکه نام این نشست منطقه‌ای، اجلاس توسعه تجارت آسیا (Asian Trade Promotion Forum (ATPF)  است که در سال 1987 در منطقه آسیای جنوب شرقی تاسیس شد و به‌مرور زمان به‌سمت کشورهای اقیانوسیه و جنوب آسیا گسترش یافته است. مقر اصلی آن در شهر توکیو است و در حال حاضر 24 کشور عضو این اجلاس هستند و هر سال یک نشست بین اعضا به منظور توسعه تجارت برگزار می‌شود. بسیار ناخوشایند است برای کشوری که می‌خواهد به تشکیلاتی بپیوندد که هنوز نامش را اشتباه اعلام می‌کند. اما پیوستن و الحاق به هر یک از سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی، فی‌النفسه برای کشورمان سودمند خواهد بود.

پیوستن ایران به سازمان تجارت جهانی WTO در بن‌بست سیاسی گیر کرده و حضور ایران در تمام سازمان‌های دنیا نیز نمی‌تواند گره گشای این مشکل باشد مگر اینکه مشکلات سیاسی، ریشه‌ای و عقیدتی ایران با تمام کشورهای عضو WTO فی الواقع حل و فصل شود و این مهم زمان می‌خواهد. اما جهت پیوستن کشورمان به اجلاس توسعه تجارت آسیا، اگر از مرکز تجارت جهانی ایران درخواست کمک و همکاری شود بنده قول می‌دهم در کوتاه‌ترین زمان ممکن زمینه عضویت ایران را فراهم آورم. 

 سوال دیگر من در باره چگونگی تاثیر مهم‌ترین مسئله روز در تجارت خارجی کشور است، آیا با وجود روند مذاکرات 1+5 و کاهش تحریم‌ها می‌توانیم به پیوستن به سازمان تجارت جهانی امیدوار باشیم؟ 

روند پیوستن ایران به سازمان تجارت جهانیWTO یک پروسه کاملا تخصصی و مجزا است که چندان ربطی به مذاکرات ایران با 1+5 ندارد و الحاق ایران چیزی غیر‌از اینهاست. در سال1383یعنی در دوران ریاست جمهوری آقای خاتمی که درخواست عضویت ایران پذیرفته شد، ۱۴۸ کشور عضو و از جمله امریکا که مخالف عمده پیوستن ایران به این سازمان بود، با اجماع به پیشنهاد ایران برای عضویت پاسخ مثبت دادند.

هم‌اکنون ایران عضو ناظر یعنی نخستین گام از روند طولانی الحاق است. کشورهای مختلف در فرآیند عضویت، روندهای متفاوتی را با توجه به ساختار اقتصادی و موقعیت بین‌المللی‌شان طی کرده‌اند. هرچند همواره نگرانی‌هایی برای کشورهای در حال توسعه در زمینه آزادسازی تجارت خارجی و پیوستن به سازمان تجارت جهانی وجود دارد، ولی مطالعات انجام شده برآیند این تصمیم را برای اکثر کشورهای در حال توسعه مثبت ارزیابی می‌کند، چرا که دور ماندن از جریان اقتصاد و تجارت جهانی آثار به‌مراتب مخرب‌تری بر اقتصاد این کشورها دارد که به کاهش سهم تجارت جهانی، انحراف الگوی تولید و تجارت، کاهش سهم از سرمایه‌گذاری‌های مستقیم خارجی و غیره می‌توان اشاره کرد. درکل می‌توان گفت که برخی از آثار منفی مذکور در اقتصاد و تجارت خارجی ایران در دهه‌های گذشته نیز به دلیل دور ماندن از تجارت جهانی بوده است. به نظر من درحال حاضر پیوستن کشورمان به سازمان تجارت جهانی یک آرزوی دست نیافتنی برای ایران است. 

 اما اخیرا فعالیت‌های ایران در تجارت خارجی متفاوت از گذشته بوده است  و هیات‌های مختلف تجاری به ایران سفر می‌کنند تا روابطشان را آغاز یا مستحکم کنند، نظر شما در این‌باره چیست؟ 

ایران نیز ازجمله کشورهایی است که خواسته یا ناخواسته، دیر یا زود به سمت اقتصاد جهانی رانده می‌شود. اما عضویت جمهوری اسلامی ایران در سازمان تجارت جهانی WTOقبل از هر چیزی نیازمند به‌کارگیری سیاست‌های گسترده آزادسازی تجاری و تولیدی و تغییرات قابل توجهی در قوانین و مقررات اقتصادی است. روسیه با گذشت حدود 18 سال و پاسخگویی به سه هزار سوال کارگروه‌ها، سال گذشته بالاخره به عضویت پذیرفته شد.

ایران عضو ناظر است، اما هنوز کار گروه الحاقی ایران تشکیل نشده و کشورهای عضو در آن نیز مشخص نشده‌اند. در این کارگروه است که ایران با هریک از کشورها به توافق می‌رسد و به سوالات آنها پاسخ می‌دهد. ایران برای پیوستن به WTOباید موافقت همه کشورهای عضو را جلب کند. با عضویت احتمالی امریکا در کارگروه ایران، کسب موافقت برای عضویت ایران سخت‌تر خواهد شد. از آنجا که در اساسنامه سازمان تجارت جهانی پذیرش اعضای جدید در این سازمان باید با اجماع تمامی کشورهای عضو سازمان همراه باشد دولت امریکا و اسرائیل به دلیل تعارض با جمهوری اسلامی ایران، امکان وتو کردن درخواست‌های مکرر ایران وجود دارد. پس تا زمانی‌که اختلافات سیاسی ایران با کشورهای معاند حل و فصل نشود قطعا پیوستن کشورمان به سازمان تجارت جهانی امری محال و غیر‌ممکن است. 

 با طولانی شدن این روند چه عواقبی برای تجارت خارجی ایران قابل پیش‌بینی است؟ 

به اعتقاد من عضویت ایران درسازمان تجارت جهانی امری اجتناب ناپذیری است. تاکید می‌کنم که دیر یا زود باید این اتفاق بیفتد، زیرا در آینده‌ای نه چندان دور، اعضای WTO فقط با هم تجارت خواهند کرد. لازم به ذکر است که عضویت ایران در WTO آن‌هم با اقتصادی که فعلا داریم از سم هم برای ایران مهلک‌تر و خطرناک‌تر است. اما اگر زیرساخت‌های اقتصادی را بسازیم و صنایع مادر را احیا، نوسازی و گسترش دهیم و دست آخر کشور را به یک صادرکننده کالاهای غیرنفتی مبدل کنیم آن‌وقت پیوستن به این سازمان برای ما مفید، سودمند و سرشار از رشد و شکوفایی خواهد بود، اما بدون انجام این اقدامات، عضویت در WTO فقط موجب خواهد شد تا این چند کارخانه فعال در کشور هم سریعا ورشکست و درب آنها نیز بسته شود.