دلایل تأخیر در اجرای یکسان سازی نرخ ارز بررسی می شود / ارز تک نرخی؛ پرونده ای برای سال های بعد

در حالی که پیشتر اعلام شده بود نرخ ارز تا پایان سال تک نرخی می شود، گرانی لجام گسیخته ارز در بازار آزاد از یک سو و سیاست های اعمالی دولت از سوی دیگر نشان می دهد که یکسان سازی لا اقل در سال جاری امکان پذیر نیست.

یکی از سیاست های اعلامی دولت ابلاغیه ای است که دیروز معاون اول رئیس جمهور به منظور تحقق دستور رئیس جمهور مبنی بر ساماندهی بازار ارز و حمایت از تولید داخلی به همه دستگاه های اجرایی و بانک ها و موسسات اعتباری، موسسات عمومی غیردولتی و نهادهای انقلاب اسلامی ابلاغ کرد.

به گزارش «فرصت امروز»، در بخشی از این مصوبه ضمن تعیین دستورالعمل اقدام نظام بانکی نسبت به انجام گشایش اعتبار برای واردات کالاهایی که واردات آن با نرخ آزاد مجاز است، تصریح شده است:  «بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران مکلف است ترتیبی اتخاذ نماید حداکثر تا ۲۵/ ۱۲/ ۱۳۹۵ ارز حاصل از صادرات محصولات عمده صادراتی توسط بانک ها خریداری شود و صرافی ها به وظایف متعارف خود برگردند.»

این در حالی است که یکسان سازی نرخ ارز با وجود وعده رئیس کل بانک مرکزی برای عملیاتی شدن آن تا پایان سال ۹۵ با اما و اگرهای زیادی روبه رو است و ولی الله سیف در اظهارات اخیر خود به گونه ای اجرایی شدن این سیاست در سال جاری را رسماً منتفی اعلام کرده است.

در این بین تحلیلگران و اقتصاددانان از همان ابتدا نسبت به یکسان سازی نرخ ارز و زمان اجرای آن تردید داشتند و به آثار تورمی تک نرخی کردن ارز هشدار داده و عملی شدن این تصمیم توسط بانک مرکزی در سال جاری را غیرمنطقی و عجولانه می دانستند.

دولت ها سال هاست از تک نرخی کردن ارز هراس دارند

بهاءالدین حسینی هاشمی گفت: بانک مرکزی در این شرایط نباید به فکر تک نرخی کردن ارز باشد مگر اینکه منابع لازم برای پاسخگویی به تقاضای هر دو ارز دولتی و آزاد را داشته باشد.

وی در گفت وگو با خبرآنلاین در خصوص علل افزایش قیمت ارز در روزهای اخیر افزود: واقعیت این است که بازار ارز همچنان در کشور ما بازاری دونرخی است. در بازار آزاد بدون کمترین تشریفاتی می توان خریدوفروش کرد ولی در بازار رسمی که توسط دولت مدیریت می شود برای معامله باید از هفت خوان عبور کرد.

حسینی هاشمی با اشاره به علل نوسانات اخیر بازار ارز در اقتصاد ایران گفت: یکی از علل افزایش اخیر قیمت دلار در بازار ایران، انتخاب ترامپ به عنوان رئیس جمهور در آمریکا است. پس از انتخاب ترامپ احساس ناپایداری و ناامنی در جهان افزایش پیدا کرده است و بسیاری از مردم تلاش می کنند با تبدیل بخشی از دارایی های خود به ارز معتبری مانند دلار، ارزش داشته های خود را حفظ کنند، بنابراین تقاضا برای دلار در بازارهای جهانی بالا رفت و قیمت آن هم افزایش یافت تا جایی که چندی قبل رکورد 14 ساله خود را نیز شکست. این افزایش جهانی خواه ناخواه بر قیمت دلار در ایران نیز اثر گذاشت.

مدیرعامل سابق بانک سرمایه اضافه کرد: یکی از مشکلات همیشگی ما در بازار ارز این است که تمام بنگاه های اقتصادی اعم از واحدهای تولیدی صادرکننده، بانک ها و برخی شرکت ها که ارز در اختیار دارند، تمایلی برای اینکه در مدیریت بازار مسئولیتی داشته باشند، ندارند و بیشتر تمایل دارند ارز خود را در فصل گرانی وارد بازار کنند تا سود بیشتری ببرند.

این کارشناس اقتصاد با اشاره به اشتباهات بانک مرکزی در بازار ارز و تعیین سیاست های ارزی گفت: گذشته از عواملی که خارج از اختیار بانک مرکزی است، متأسفانه مسئولان این نهاد هم دچار اشتباهاتی شدند که به تشدید مشکلات دامن  زده  است؛ به عنوان مثال پس از افزایش تقاضا برای دلار در بازارهای جهانی و تقویت آن مقابل ارزهایی مانند یورو، بانک مرکزی ایران باید این تغییر موازنه را در داخل اعمال می کرد و همان موقع رابطه ریال با دلار را تغییر می داد.

به عبارت دیگر بانک مرکزی باید به فکر توازن قیمت دلار با یورو و پوند می بود، چرا که قیمت دلار در مقابل یورو و پوند حدود ۱۰ درصد تقویت شده بود و ما باید این ۱۰ درصد را که به پول ایران حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ تومان می شد در ارز مبادله ای اعمال می کردیم.

وی با اشاره به تجربیات برخی کشورهای همسایه ایران در کنترل بازار دلار گفت: در کشورهای دیگر وقتی نرخ ارز تغییر می کند، معاملات ارزی را متوقف می کنند تا بازار، قیمت را تعیین کند و از روز بعد به قیمت بازار، معاملات را از سر می گیرند. در کشور ما هم طبق بخشنامه اخیر بانک مرکزی به بانک ها، ملاک خریدوفروش، قیمت بازار آزاد است بنابراین چه دلیلی دارد که دولت ارز دولتی را تقویت کند؟

چه زمانی برای تک نرخی کردن ارز مناسب است؟

حمیدرضا معبودی، مدیر امور بین الملل بانک توسعه صادرات ایران معتقد است ارز باید تک نرخی شود، اما به نظر می رسد در دو طرف عرضه و تقاضا مشکلاتی وجود دارد که عملی کردن این تصمیم را در سال جاری غیرمنطقی جلوه می دهد. 

به گفته معبودی، ارز تک نرخی در اقتصاد کلان فعلی شاید یک ضرورت به شمار آمده اما سوال جدی این است که آیا زمان فعلی یعنی سال ۹۵ برای این موضوع مناسب است یا نه؟

وی در گفت و گو با ایبنا گفت: ما همیشه با تحلیل از بازار روبه رو هستیم که شاید تحلیل فعلی به نسبت چند هفته کلاً تغییر کرده باشد. هم اکنون تحلیل ما به نسبت چند ماه قبل عوض شده زیرا تغییری در انتظارات ما ایجاد شده است. صحبت های مسئولان، رخدادهای سیاسی، عدم رونق سایر بازارها و بسیاری موارد دیگر به این قبیل تغییرات منجر شده که باز هم سوالات جدیدی را ایجاد می کند و همه اینها ما را به اینجا می رساند که برنامه ریزی های قبلی نمی تواند چندان هم با واقعیت های فعلی همخوانی داشته باشد و هم اکنون زمان مناسبی را برای تک نرخی کردن نرخ ارز فراهم نمی آورد.

معبودی معتقد است اگر فردا اعلام شود که ارز یکسان سازی شده، بازار این ادعا را نمی پذیرد. به دلیل هزینه های مبادلاتی یکسان سازی نرخ ارز خودبه خود به حاشیه رانده می شود. صادرکننده انتظار دارد که ما ارز حاصل از صادرات وی را به بهترین نرخ خریداری کنیم ولی با سیستم بانکی فعلی قدرت خرید و دریافت ارز در محلی که مثلاً گران ترین قیمت یورو وجود دارد، بعضاً مساعد نیست.این شرایط فضای کلی را برای یکسان سازی نرخ ارز مساعد نکرده، همچنین احتمال رشد قیمت های مقطعی شب عید وجود داشته که پس از آن نیز کشور وارد فاز انتخاباتی شده که تمام این موارد می تواند به تغییر انتظارات مردم و همچنین تفاوت سیاست ها در نهایت منجر شود.

یکسان سازی نرخ ارز در سال ٩٥ رسماً منتفی شد

با اینکه یکسان سازی نرخ ارز و برداشته شدن بساط چندنرخی از بازار ارزی ایران از سال های گذشته همواره از برنامه های دولت و بانک مرکزی به شمار می رفته، اما گمانه زنی هایی که در مدت اخیر برای عملیاتی شدن وعده رئیس کل بانک مرکزی برای یکسان سازی نرخ ارز تا پایان سال ۹۵ مطرح شده، به منتفی شدن اجرای این سیاست در زمان فعلی انجامید.

در شرایطی که ابتدا قرار بود بنا به وعده بانک مرکزی ارز تا نیمه اول امسال یکسان سازی شود، اما رئیس کل بانک مرکزی عنوان کرد که این موضوع به زمان دیگری موکول شده و پایان سال ۱۳۹۵ زمان قطعی برای تحقق ارزهای تک نرخی در اقتصاد ایران خواهد بود.

اما رئیس کل بانک مرکزی این بار نیز زمان یکسان سازی را کاهش داده است و گفته که با اینکه نمی تواند زمان دقیقی برای اجرایی شدن این هدف اعلام کند، با این وجود شرایط آنقدر آماده شده که می تواند اعلام کند یکسان سازی نرخ ارز دو ماه پس از تأمین پیش نیازهای آن عملی خواهد شد.

به هر حال سال 95 نیز نتوانست ارز تک نرخی به ویژه دلار را برای اقتصاد ایران به همراه داشته باشد و زمان تحقق یکسان سازی نرخ ارز به گفته رئیس کل بانک مرکزی، اینک از شش ماه به دو ماه پس از تأمین پیش نیازها کاهش یافته است که این موضوع خود می تواند نزدیک شدن به ارز تک نرخی را نوید دهد اما در زمانی نامعلوم.

ارتباط با نویسنده: forsat.valipour@gmail.com