آرزوهای بزرگ یک رئیس جمهور

در جلسه اخیر هیات دولت، رییس‌جمهور خواستار افزایش حضور خودروسازان ایرانی در بازارهای جهانی و ارتقای کیفیت و ایمن‌سازی خودروهای تولید داخل شد. خواسته‌ای منطقی اما بزرگ برای صنعت خودروسازی ایران. حضور در بازارهای جهانی برای هر صنعتی هدفی ایده آل است که اصولا در چشم‌اندازها و برنامه‌های راهبردی هر کسب‌و‌کاری دیده می‌شود. همه آنچه که رییس‌جمهور از صنعت خودرو انتظار دارد در افق 1404 آمده است اما کارنامه صنعت خودرو نشان می‌دهد که این صنعت به غیر‌از بخش اندکی از آنچه در افق 1404 پیش‌بینی شده، هنوز گام جدی در جهت تحقق موارد دیگر برنداشته است. حضور دربازارهای جهانی از آن دست بخش‌هایی است که صنعت خودرو در راستای آن حرکت کرده اما هنوز نتوانسته به سرانجام خوشایندی برسد. 

حضور در بازارهای خارجی به دو معنا در افق 1404 دیده شده؛ یکی راه‌اندازی پایگاه تولیدی در کشورهای دیگر و دیگری صادرات خودروهای داخلی به کشورهای خارجی. راه‌اندازی پایگاه تولید خودرو با علامت تجاری داخلی، مشترك یا جهانی در منطقه با تاكید بر صادرات محصولات تولیدی و راه‌اندازی پایگاه تولید قطعات و مجموعه‌های خودرو با علامت تجاری معتبر داخلی یا جهانی در منطقه، با تاكید بر مزیت رقابتی از مواردی هستند که به‌عنوان راهبردهای دستیابی به چشم‌انداز افق 1404 در این سند برای خودروسازی داخلی ملزوم شده است. از سوی دیگر تولید ‌٣٠ هزار دستگاه خودرو برای صادرات از اهدافی است که برای صنعت خودرو در افق 1404 تعریف شده است اما آن‌گونه که به نظر می‌رسد صنعت خودروسازی داخلی در هیچ یک از این موارد موفق نبوده است. 

راه‌اندازی کارخانه در کشوری که برق ندارد

خودروسازان ایرانی پیش از این در کشورهای بلاروس، سنگال، ونزوئلا، سوریه و عراق، پایگاه تولید خودرو راه‌اندازی کرده‌اند که هیچ یک از این پایگاه‌ها تاکنون نتوانسته‌اند، عملکرد قابل ارائه‌ای را عملیاتی کنند. علی علمی، معاون صادرات و فروش ایران خودرو پیش از این در گفت‌وگو با «فرصت‌امروز» درباره آخرین وضعیت این پایگاه‌ها گفته بود: «سایت ونزوئلا قرار است فعال شود. نخستین محموله برای این سایت فرستاده شده، اما مشکلی که در این بین وجود دارد موضوع تحریم‌هاست. درباره سایت سنگال نیز سرمایه‌گذاری در این کشور از ابتدا اشتباه انجام شده، کشوری که برق ندارد، ما در آن کارخانه خودروسازی راه‌اندازی کرده‌ایم. هنگام راه‌اندازی کارخانه برای آزمایش بدون بار دستگاه‌ها، برق شهر مجاور و نصف پایتخت قطع شده است. این موارد از ابتدا قابل پیش‌بینی بوده‌اند اما به هر حال این سایت اکنون موجود است و ما هم برنامه فعال شدن این سایت را داریم.»

در سـایـت ونـزوئلا دو خط تولید وجود دارد که ایران‌خودرو از یک خط استفاده می‌کند و سایپا از خط دیگر. البته ایران خودرو می‌خواهد ساخت خودرو در ونزوئلا را از مرحله CKD آغاز کند. ظرفیت تولید در این سایت، 10 هزار دستگاه در یک شیفت و 20 هزار دستگاه در دو شیفت است. 

فاصله با ایده‌آل‌ها

با اینکه یکی از غول‌های خودروسازی ایران آمادگی خود را برای بازگشت به بازارهای خارجی اعلام کرده است اما همچنان فاصله معناداری با هدف ایده‌آل حضور در بازارهای خارجی احساس می‌شود. در اینجا باید پرسیدکه چرا صنعت خودروی ما نتوانسته این فاصله را پر کند؟ 

بهرام شهریاری، عضو انجمن قطعه سازان و کارشناس صنعت خودرو در گفت‌و‌گو با «فرصت امروز» در این باره می‌گوید: «ما نمی‌توانیم شیپور را از سر گشادش بنوازیم. صنعت خودروسازی ما حضور در جوامع بین‌المللی در کشورهایی نظیر ونزوئلا، سوریه و بلاروس را یک‌بار تجربه کرده که ناموفق بوده، زیرا ما مکان‌یابی درستی نداشتیم و محصول انتخاب شده مناسب نبوده است. محصولی که برای تولید در کشورهای دیگر از سوی خودروسازان ایرانی، انتخاب شد، محصول دهه‌های گذشته بود و تصور نیز این‌گونه بود که مشتریان آن بازارها باید با این محصول سر کنند در صورتی‌که شرایط واردات خودرو در آنجا سهل‌تر است؛ بنابراین محصول ما باید با محصول خودروسازان خارجی بنام قابل رقابت باشد.»

راهکار بین‌المللی شدن چیست؟ 

حالا صحبت از در دست گرفتن بازارهای خارجی از سوی صنعت خودروسازی داخلی می‌شود، صنعتی که با واردات خودروهای چینی در حال واگذاری بازار بومی خود به رقبای آسیایی‌اش است. اما در هر صورت این هدف‌گذاری در افق 1404 یعنی یکی از اصلی‌ترین سند چشم‌انداز کشور دیده شده و عزم دولت نیز بر تحقق این اهداف است؛ بنابراین حالا باید دانست که راه رسیدن به این اهداف برای صنعت خودرو چیست؟ 

شهریاری در پاسخ به این پرسش، اظهار می‌کند: «حضور خودروسازان ایرانی در بازارهای خارجی از جایی معنا پیدا می‌کند که خودروسازان خارجی در ایران حضور پیدا کرده و این حضور به تحول و قابل رقابت شدن صنعت خودرو بپردازد. در این حالت به‌صورت خودبه خودی صنعت خودروی ما بین‌المللی خواهد شد. طبیعتا خودروسازان خارجی زمانی‌که متوجه شوند که می‌توانند در ایران یک محصول با قیمت تمام شده پایین‌تر تولید کنند، تمایل بیشتری برای حضور دارند. همان کاری که آلمان درباره برزیل کرد.»

داوود میرخانی رشتی، دبیر انجمن خودروسازان نیز در گفت و گو با «فرصت امروز» در این باره بیان می‌کند: «ما برای اینکه بتوانیم در سطح بین‌المللی حضور پیدا کنیم باید محصول به روز رقابتی تولید کنیم تا دیگران بپسندند. برای این کار هم باید در پلتفرم و طراحی سرمایه‌گذاری شود. تکنولوژی‌های حاضر متعلق به 30 سال پیش است و نیاز به تغییر دارد. برای سرمایه‌گذاری نیز به ریال، ارز، فروشنده‌ای که به شما محصول بفروشد و ابزار نقل و انتقال پول نیاز است. در حال حاضر امکان نقل و انتقال پول وجود ندارد و ریال نیز به دلیل بحران دو ساله اخیر کافی نیست.»

او می‌افزاید: «راه دیگر جذب سرمایه‌های خارجی است. روشی که بسیاری از کشورها آن را به کار برده‌اند اما برای این کار نیاز به فضای کسب‌و‌کار مناسب است، در حالی‌که فضای کسب‌و‌کار ما سودآور نیست و اگر می‌خواهیم به این اهداف برسیم باید مشکلات را برطرف کنیم. اهداف مطلوبی وجود دارد و ما نیز به آن اعتقاد داریم اما ابزارهای انجام آن وجود ندارد.»

موانع بر سر راه بین‌المللی شدن صنعت خودروی داخلی زیاد است اما روشن است که بین‌المللی شدن این صنعت نیازمند باز شدن درهای کشور به روی سرمایه‌گذاران خارجی است؛ بنابراین سرنوشت خودروسازان داخلی به سرنوشت رقبای جهانی‌شان در کشور گره خورده است.