پایتخت نگران جنبش گسل تهران

قرار گرفتن 70درصد سرزمین ایران در معرض خطر زلزله و ۵۰ درصد در معرض خطر سیل نام ایران را در فهرست کشورهایی قرار داده که بیشترین خطر طبیعی را در نزدیکی خود احساس می‌کند. هرچند در این رابطه آمارها و مطالعات زیادی صورت گرفته اما در بین تمام این پژوهش‌ها روی یک نکته اجماع وجود دارد و آن زندگی بخش قابل توجهی از مردم ایران در نزدیکی گسل‌های زلزله و خطرات مربوط به آنهاست.

در بین تمام شهرهای بزرگ اما آنچه بیشترین خطر و نگرانی را با خود همراه کرده است کلان‌شهر تهران با جمعیت چند‌میلیونی است. این شهر که برمبنای تقسیمات کشوری و در طول تاریخ چندین دهه‌ای گذشته به مرور تبدیل به قطب سیاسی، اقتصادی، صنعتی و علمی کشور شده است با توجه به تحقیقات زمین شناختی یکی از خطرناک‌ترین حوزه‌های زلزله خیز به حساب می‌آید و هرچه بیشتر توسعه‌یافته بیشتر در حلقه محاصره گسل‌های زمین گرفتار شده است.

با وجود اخطارهای دائمی زمین شناسان و کارشناسان مبنی بر اینکه هر زلزله شدیدی در پایتخت می‌تواند به یک فاجعه تبدیل شود، در عرصه عمل توجه چندانی به لزوم مقاوم‌سازی ساختمان‌ها در تهران صورت نگرفته است. این خطر از نحوه مدیریت شهری کلید می‌خورد، جایی که با دادن مجوز به آپارتمان‌های چندین طبقه در محله‌ها و کوچه‌هایی که امکان عبور و مرور محدودی دارند عملاً امکان امداد‌رسانی به آنها پیش از زلزله دریغ شده است.

پس از مرحله مجوز آنچه بیشترین حرف و حدیث را با خود همراه کرده، ساخت‌و‌سازهایی است که باوجود تاکیدات مکرر قانونی همچنان در بسیاری از مناطق شهر بدون رعایت اصول ایمنی صورت می‌گیرد. نظارت بر اجرای این خصوصیات ایمنی در طول سال‌های گذشته بیش از آنکه یک متصدی واحد داشته باشد، بیشتر در حال پاسکاری بین دستگاه‌های مختلف بوده است، از وزارت راه و شهرسازی گرفته تا شهرداری تهران و سازمان نظام مهندسی، هیچ یک بار این موضوع خاص را به دوش نکشیده‌اند و مسئولیت آن را به دیگری حواله داده‌اند. 

ژاپن بهترین الگو برای مقابله با زلزله

یک کارشناس مسکن معتقد است در کشوری مانند ایران که از تمام زوایا و نقاط به گسل‌های زلزله و بلایای طبیعی متصل است، چاره‌ای جز استفاده از روش‌های نوین مقابله با این بلایای طبیعی و البته محکم کردن اهرم‌های نظارتی وجود ندارد.

محمد عدالت خواه در گفت‌وگو با «فرصت امروز» با بیان این مطلب تصریح کرد: طبق مطالعات صورت گرفته بر موقعیت ایران، کشور ما قطعا باید خود را برای مقابله با زلزله آماده کند. هرچند هنوز امکان پیش‌بینی این بلای طبیعی وجود نداشته و ما حتی نمی‌توانیم از چند ساعت قبل درباره آن پیش‌بینی قطعی کنیم اما وقتی کشوری مانند ژاپن با این تعداد زلزله خطرناک توانسته علاوه بر فشارهای ثقلی، برای فشار‌های افقی مانند سیل و زلزله نیز برنامه‌ریزی کند، یعنی در ایران نیز صحبت از چنین امکانی غیر‌طبیعی نخواهد بود.

به گفته وی، در ایران مقاوم‌سازی در برابر زلزله هیچ خلأ قانونی ندارد و اگر در عرصه اجرا مجریان پروژه‌های عمرانی نسبت به لزوم اجرای آنها قانع شوند قطعاً قوانین لازم وجود خواهد داشت. عدالت‌خواه با بیان اینکه دور زدن قانون از مرحله طراحی و اجرا آغاز می‌شود، تأکید کرد: وقتی در کشور پدیده‌ای مانند امضا فروشی وجود دارد و افراد مختلف با استفاده از ارتباطات‌شان به ارائه مجوزهای عجیب اقدام می‌کنند نمی‌توان انتظار داشت ساختمان‌ها از نظر کیفی شرایط مطلوبی داشته باشند. قوانین باید به شکل مداوم تحول یافته و مدرن شوند اما در این بین طراحی روش‌هایی که بتواند به اجرای صحیح قانون منجر شود امری مهم‌تر و اولویت نخست محسوب خواهد شد.

در این بین شاید نظر فعالان عرصه ساختمان بیشترین اهمیت را داشته باشد. ایمان معصومی، فعال عرصه ساختمان در گفت‌وگو با «فرصت امروز» معتقد است فشارهای اقتصادی و نبود حمایت‌های لازم از ساختمان‌سازان بیشترین تأثیر را در کاهش کیفیت ساختمان‌ها داشته است. به گفته وی، هرچند نمی‌توان دور زدن ویژگی‌های فنی و ایمنی در ساختمان‌های تهران را به تمام واحدهای جدید بسط داد اما موجی که در رابطه با نبود ایمنی لازم وجود دارد از زمانی گسترده شده که برای برخی از خانه‌سازان با توجه به نبود قیمت‌های مناسب در بازار، پیگیری تمام جوانب ایمنی صرفه نداشته است. مـعـصـومی خاطرنشان کرد: استفاده از اهرم‌های نظارتی قانونی و البته به کار‌گیری روش‌های مختلف حمایتی برای بالا بردن توان خانه‌سازان می‌تواند راه را برای افزایش کیفیت ساختمان‌ها باز کند. 

در شرایطی که خطر زلزله هرگز از تهران دور نشده و البته موضوعی نیست که بتوان آن را پیشگیری کرد، به نظر می‌رسد بهبود ساختار دفاعی شهر برای مقابله با این خطر بالقوه تنها گزینه موجود روی میز مدیران شهری باشد. با لرزیدن دوباره مناطقی از حاشیه تهران، غول زلزله در اطراف پایتخت دوباره جنبیدن گرفته و مشخص نیست اگر شهر در مقابل آن آماده نشود چند تهرانی باید تقاص آن را پس دهند.