پایان عطش ١٠ ساله هورالعظیم

هورالعظیم تالابی است که در ماه های اخیر اخبار ضد و نقیضی درباره آن منتشر شد. برخی معتقد به آبگیری ۷۰ تا ۷۵درصدی آن بودند و برخی این ادعا را دروغی بیش تصور نمی کردند. کار تا جایی پیش رفت که معاون رئیس جمهور از تشکیل کمیته حقیقت یاب در این زمینه سخن گفت.

به گزارش ایسنا، بر کسی پوشیده نیست که خشک شدن تالاب مرزی هورالعظیم در چند سال گذشته باعث شد بیشتر خانواده های ساکن در روستاهای اطراف این تالاب منازل خود را ترک کنند و به کوچ اجباری دست بزنند، چون خشکی تالاب معیشت مردم را که شغل اصلی آنها ماهیگیری و در درجه دوم گاومیش داری بود تحت الشعاع قرار داد و این مشاغل را از رونق انداخت.

تالاب هورالعظیم در اواخر دهه ۸۰ برای عملیات استخراج نفت خشک و تکه تکه شد و دریچه های آب روی آن بسته شد. معصومه ابتکار، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در این باره گفت:  «پس از تصمیمی که در سال های ۸۸ و ۸۹ گرفته شد، آب را روی تالاب هورالعظیم بستند و با فعالیت برخی از شرکت های نفتی، تالاب را خشک کردند.»

حسن امیری بختیار، مشاور مدیرعامل شرکت ملی مناطق نفتخیز جنوب نیز با اشاره به وجود ۴۲ چاه و ۱۰ دکل جهت استخراج نفت در میدان نفتی آزادگان، تأکید کرد:  «استخراج نفت در هورالعظیم با خشک کردن هور انجام میشود درحالی که می توان با ایجاد سکوهای فلزی بدون خشک کردن تالاب از زیر آب، نفت استخراج کرد اما با ادامه این روند، نفت به زودی سراسر هورالعظیم را خشک می کند.»

اما حدود یک ماه بعد از این اظهارنظر، بیژن عالیپور، مدیرعامل شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب با بیان اینکه در حال حاضر ۸۳ درصد نفت و ۱۶درصد گاز کشور توسط این شرکت تولید می شود، درباره تأثیرات عملیات اکتشاف و بهره برداری نفت در تالاب هورالعظیم بر وضعیت خشکی این تالاب، گفت:  «این تالاب از طریق شرکت نفت خشک نشده و بخش زیادی از خشکی این تالاب مربوط به عراق است و شرکت در حال حاضر هیچ گونه ممانعتی برای ورود آب به هورالعظیم نداشته است.»

اما جاسم مرمضی، مشاور استاندار خوزستان در امور حفاظت محیط زیست و شیلات با اشاره به اینکه براساس مطالعات صورت گرفته هر تالاب میتواند برای ۳۰ هزار نفر شغل در عرصههای مختلف ایجاد کند، گفت: «استخراج نفت از تهدیدهای نابودی تالابهاست. تالاب هورالعظیم و شادگان به علت احداث میادین متعدد نفتی، آلوده و خشک شدهاند. آیا ارزش افزوده حاصل از نفت بیش از تالاب است که یکی از مهم ترین و کمنظیرترین تالابهای خاورمیانه یعنی هورالعظیم فدای تولید چیزهای دیگر شود؟ چرا برای استخراج نفت هورالعظیم را خشک کردند؟»

با وجود این اختلاف نظرها، دی ماه سال ۹۳ بود که خشک کردن تالاب هورالعظیم توسط شرکت های نفتی که به منظور استخراج نفت انجام می شد؛ با حکم قضایی، متوقف و آب به تدریج وارد تالاب شد و به دنبال آن احمدرضا لاهیجان زاده، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان خوزستان با تأکید بر اینکه لازم است طرحی برای ساماندهی داخلی تالاب هورالعظیم تعریف شود، نوید داد که تالاب می تواند دوباره به شرایط مطلوب برسد.

غلامرضا شریعتی، استاندار خوزستان نیز در مردادماه ۹۵ با اشاره به ملاقات با وزیر نفت و مطرح کردن اعتراض اهالی بومی منطقه به روند استخراج نفت در تالاب هورالعظیم، تأکید کرد که تبعات زیست محیطی فعالیت های شرکت های نفتی در تالاب هورالعظیم باید به حداقل برسد و این شرکت ها حق ندارند برای انجام عملیات حفاری، تالاب هورالعظیم را خشک کنند؛ ادعایی که مورد تأیید وزارت نفت نیز قرار گرفت و شرکت های نفتی ملزم شدند که حفاری های خود در تالاب هورالعظیم را تنها در آب انجام دهند.

بالاخره در بهمن ۹۵ بود که خبر آبگیری ۷۰درصدی تالاب هورالعظیم از سوی سازمان حفاظت محیط زیست منتشر شد. اگرچه این سازمان تصاویر ماهواره ای و بازدیدهای میدانی را به عنوان سند اثبات ادعای خود مطرح می کرد، اما مخالفان دولت یازدهم این خبر را واهی و دروغ عنوان کردند.

معصومه ابتکار نیز در پاسخ به این شبهه افکنی ها با تأکید بر اینکه آبگیری هورالعظیم دروغ نیست، این ادعاها را جوسازی ها برای تخریب دستاوردهای دولت دانست و گفت:  «از روزهای ابتدایی دولت یازدهم متوجه مشکل هورالعظیم شدیم. وزیر نفت نیز از همان ابتدا با ما همکاری کرد و امروز 4میلیارد متر مکعب آب شیرین از کرخه وارد هورالعظیم شده و این تالاب ۷۰درصد آبگیری شده است.»

اما کار به همین جا ختم نشد و از آنجا که برخی همچنان بر خشک بودن تالاب هورالعظیم و دروغ بودن ادعای محیط زیست تأکید داشتند، ابتکار در پاسخ به این ادعاها با بیان اینکه هورالعظیم احیا شده و نمی دانم این سروصداها برای چیست و چرا این حقیقت، این خورشید تابانی که در آسمان است را عده ای می خواهند انکار کنند، گفت: «از گروه های حقیقت یاب، انجمن های متخصص محیط زیست، تشکل ها و مردم برای بازدید از تالاب هورالعظیم دعوت می کنم. ضمن اینکه در حال حاضر تصاویر ماهواره ای نیز گویا احیای این تالاب است.»

شبهه آلوده بودن آب هورالعظیم

اما حواشی پیرامون آبگیری هورالعظیم در همین حد باقی نماند و برخی نسبت به سالم بودن آب ورودی به پیکره این تالاب نیز اظهار نگرانی کردند که احمدرضا لاهیجان زاده، مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان ادعای این افراد را مبنی بر اینکه تالاب با پساب در حال آبگیری است، رد و اظهار کرد:  «هورالعظیم از حوضچه های شماره ۱، ۲، ۳، ۴ و ۵ تشکیل شده است که حوضچه های شماره ۱و ۲ به واسطه ۱۳  نهر منشعب از رودخانه کرخه تغذیه می شوند و هیچ ورودی به جز آب کرخه ندارند. این تالاب به طور طبیعی از رودخانه های کرخه و دجله و فرات آبگیری می شود اما به دلیل دایک مرزی ایجاد شده، اکنون تنها از آب کرخه تغذیه می شود. علاوه بر رودخانه کرخه، دو کانال زهکشی کشاورزی دشت آزادگان و زهاب مزارع نیشکر به حوضچه شماره ۴ تالاب می ریزد.»

مصوبات سال ۹۶ برای احیای کامل هورالعظیم

بنا به تأکیدات سازمان محیط زیست، آبگیری تالاب هورالعظیم همچنان ادامه دارد، به طوری که مدیرکل حفاظت محیط زیست خوزستان به ایسنا گفت: «براساس آخرین تصاویر ماهواره ای که ۱۳ فروردین ماه امسال دریافت کردیم، ۷۵درصد از مساحت ۱۲۷ هزار هکتاری بخش ایرانی تالاب هورالعظیم آبگیری شده است.»

او از موانعی برای احیای بخش مانده تالاب نیز خبر داد و نشست در نقاطی از دایک مرزی را یکی از موانع احیا دانست. افزون بر این از آنجا که به دلیل فعالیت شرکت های نفتی مستقر در تالاب هورالعظیم و عدم اتمام پروژه نفتی آزادگان، امکان هدایت آب به اراضی خشک شده پیرامون تالاب در خاک ایران وجود نداشت، هدایت آب به بخش عراقی تالاب هورالعظیم صورت گرفت و به شرکت های نفتی فعال در هورالعظیم تا پایان خردادماه سال جاری مهلت داده شد با اتمام پروژه نفتی آزادگان، موانع آبگیری ۱۵درصد باقی مانده مساحت تالاب هورالعظیم را رفع کنند.

لاهیجان زاده با بیان اینکه به هیچ دلیل و بهانه ای نباید آبگیری بخش هایی از تالاب متوقف شود، به مصوبات سه جلسه فروردین ماه سال ۹۶ در خصوص هورالعظیم اشاره کرد و گفت: «در این مصوبات، آبگیری تمام تالاب هورالعظیم تا پایان خردادماه امسال مورد تأکید موکد استاندار خوزستان است، بنابراین شرکت های نفتی تا پایان خرداد موظف هستند فعالیت های خود را به گونه ای انجام دهند تا هفت دریچه دیگر زیر جاده اکتشاف بازگشایی شود. همچنین ترمیم دایک مرزی هورالعظیم در دستور کار قرار گرفته است. تکمیل استحکامات پاسگاه های نظامی و انتظامی منطقه با همکاری شرکت نفت خیز، تسریع در اجرای پروژه  نفتی آزادگان تا پایان خردادماه و انتقال زهاب های زهکش های  «ای ام دی» و  «سی ام دی» از حوضچه شماره ۴ به حوضچه شماره ۵ از اهم مصوبات هورالعظیم است.»

به گزارش ایسنا، شواهد حاکی از آن است که هورالعظیم به مرحله احیا رسیده، بنابراین ضروری است با تمرکز بر توسعه پایدار و مدیریت یکپارچه منابع آب در استان خوزستان و اولویت دادن به تأمین دائمی حق آبه هورالعظیم، شرایط حیاتی این تالاب را به شرایط احیای پایدار برسانیم و محیط زیست را از حوزه رقابت های سیاسی خارج کنیم چون احیای تالاب های کشور از جمله هورالعظیم منافع ملی را دربر دارد و تالاب بدون توجه به گرایش های سیاسی و اعتقادی افراد، خدمات ارائه می دهد.

اجازه دهیم هورالعظیم و سایر اکوسیستم های آبی کشور روی حیات را ببینند تا مردم منطقه مجبور نباشند برای کسب درآمد و گذران زندگی جلای وطن را به جای سکونت در زادگاه شان برگزینند. تالاب هورالعظیم ۱۱۸ هزار هکتار مساحت دارد که بین ایران و عراق مشترک است و یک سوم آن در ایران قرار گرفته است. از سال ۲۰۰۰ بیشتر تالاب های عراق خشک شده و تنها تالابی که باقی مانده هورالعظیم است.