الزامات آموزش و پرورش توسعه گرا

یکی از مهمترین چالش های نظام آموزشی کشور از منظر اقتصادی، دیربازده بودن و حرکت کند، سنتی و نامتوازن آن برای تامین نیروی متخصص است. آموزش و پرورش در کشورمان از منظر توسعه کمی و تنوع خدمات آموزشی دارای کثرت زیاد و شاید هم بی نظیر در جهان باشد؛ با این حجم از مدارس متنوع و آموزشگاه های دولتی و غیردولتی و خصوصی و مردمی و نیمه دولتی و... ولی از نظر تناسب کیفیت و پاسخگویی به نیازهای واقعی کشور شاید کمتر و بسیار ضعیف از گستره آن قلمداد شود. تناسب با نیاز از منظر اقتصادی، یعنی اینکه یک نیروی کار آموزش دیده و ورزیده با بهترین بهره وری در بهترین شرایط زمانی بتواند وارد چرخه کار شود. در حال حاضر در ایران یک دانش آموز از بدو ورود به مدرسه تا پایان دوران متوسطه و حتی تا پایان دوران دانشگاه در بسیاری از رشته های تحصیلی به صورت یکنواخت یکسری آموزش های نظری و در مواردی، عملی محدود را کسب می کند و پس از آن نیز بدون داشتن هیچ تخصص عملی در انتظار کسب یک موقعیت اداری با یک میز و صندلی اداری می ماند و بعد از مدتی هم به ناچار به شغلی غیرمرتبط مشغول می گردد.

در حال حاضر، انتظار اشتغال برای برخی از نیروهای آماده به کار کشور تا حدود 35 سال هم رسیده است. از سوی دیگر، فضای مشاغل مختلف کشور نیز در رسته های گوناگون از وجود نیروهای انسانی آموزش دیده و متخصص که مدارج علمی و عملی را توأمان دیده باشند، تا حد زیادی خالی مانده است؛ مثلا یک صافکار یا یک فروشنده متخصص که هم تحصیلات مرتبط و هم دوره های مرتبط عملی را دیده باشد، تقریبا نداریم. بنابراین اثربخشی این نیرو نیز در انجام وظایف هم برای اقتصاد ملی و هم اقتصاد فردی متفاوت است. نتیجه این کاستی، افزایش هزینه اقتصادی کشور و استهلاک منابع و سرمایه های ملی است. چه بسیار انسان های غیرمتخصص در صنایع و کسب و کارها که با عدم آموزش های مناسب، خسارت های بسیار زیاد و حتی جبران ناپذیری به خود و منابع کشور وارد کرده اند؛ در حالی که با یک آموزش و پرورش صحیح می شد این نیروی انسانی را متبحر و متخصص در حرفه خود تحویل جامعه داد.

در کشورهای توسعه یافته، فضاهای آموزشی به شکل فراگیر و همه جانبه به سان یک کارخانه تولید نیروی انسانی مولد، خروجی متنوعی از تخصص و تجارب را برای نیازشان در حوزه تولید، فرهنگ، سیاست، خدمات و رسته های رفاهی ساخته و پرداخته می کند و آنها را در رده های مختلف سنی با سطوح مختلف تحصیلی وارد عرصه کار و فعالیت می کند و از این منظر، نیروهای باکیفیت و آموزش دیده را برای همه رسته ها تامین می کند. در این نظام آموزشی بعد از دوران پیش دبستانی و دوره 9 ساله مدرسه تا دبیرستان، یک دانش آموز تا حدود 90 درصد راه و علاقه شغلی آینده خود را شناخته و در دوران دبیرستان مستقیما وارد چرخه مورد علاقه خود می شود. بنابراین در دوران دبیرستان با دانش آموزان و کارآموزانی مواجه می شویم که تا حدود 90 درصد در جایگاه تخصصی خود در حال تحصیل علمی و نظری هستند و البته آنها هم از بابت مخارج زندگی و تامین نیازها و از بابت آینده شغلی خود هم هیچ نگرانی ندارند، چون همه فرصت های موجود شغلی آن کشور در همه رشته ها، شرایط زندگی نسبتا مناسبی را برای هر فرد به همراه خواهد آورد. لذا از رقابت های فرسایشی و سدهای سنگین آزمون ها و کنکورهای مختلف و پراسترس موسسات پرزرق و برق به صورت کامل آسوده خاطر هستند و در نتیجه انرژی خود را صرف کسب مهارت و دانش های مورد علاقه خود می کنند.

در این نظام آموزشی فقط حدودا 20 درصد تقاضا برای تحصیل در دانشگاه وجود دارد و حدود 80 درصد دانش آموزان در همان مرحله دبیرستان وارد چرخه تولید و فعالیت شغلی خود می شوند. از این منظر، بار عظیم اقتصادی از روی دوش دولت برداشته می شود و حجم عظیمی نیروی انسانی جوان و علاقه مند وارد چرخه اقتصادی کشور می شوند که این امر، افزایش بهره وری و کاهش استهلاک منابع کشور را به دنبال دارد. در این نظام آموزشی، دوران بلاتکلیفی نیروهای نوجوان و جوان کشور از بین می رود و امید به آینده افزایش می یابد.

این نظام آموزشی از نظم و انضباط و کیفیت بسیار بالایی برخوردار است. بنابراین احساس علاقه و نیاز به آموزش در این فضا برای دانش آموز بسیار جدی ارزیابی می شود. در این مدارس، رقابت های استرس زا جای خود را به خلاقیت و تلاش برای کسب مهارت در کنار هم می دهد، لذا همگان احساس رضایت دارند. در این نظام آموزشی نیازی نیست که افراد برای تحصیل فرزندان خود مدرسه ویژه بسازند یا فرزندان خود را در مدارس ویژه ثبت نام کنند، چون همه مدارس در کیفیت و استاندارد یکسان و مطلوبی هستند. در این نظام آموزشی، حداکثر بهره وری از نیروی جوان کسب می شود و برای همه انسان ها، فرصت برابر برای اثبات علاقه و شایستگی فراهم است. در این ساختار آموزشی، تقاضاهای زائدالوصفی برای تحصیل در رشته های به اصطلاح تاپ همانند پزشکی و مهندسی، کمتر وجود خواهد داشت و بنابراین در همه رشته ها انگیزه ای به جز کسب علم و دانش و مهارت براساس علایق مادی و کسب آینده درخشان نهفته نیست؛ زیرا آینده درخشان برای همه و در کنار همدیگر به وجود می آید.

با عنایت به مطالب پیش گفته می توان این نتیجه را گرفت که بازار کسب وکار و تولید هر کشور، ارتباط تنگاتنگ و جدی میان توانمندی و پویایی نظام آموزش و پرورش آن کشور دارد و تا زمانی که این ساختار، خود را با یک نگاه جدید و توسعه ای مجهز نکند، نمی تواند این انتظار را داشته باشندکه انسان های ساخته شده و موثری برای تصدی مشاغل مهم تربیت و تقدیم جامعه شود. موضوعی که آسیب ها و مشکلات آن در نظام آموزشی کشور از نظر اقتصادی کاملا مشخص و قابل توجه است.