گفت وگوی «فرصت امروز» با دکتر عیسی گلشاهی، مدیرکل دفتر بهبود کیفیت، فرآوری و توسعه بازار آبزیان سازمان شیلات / سرمایه گذاری 99درصدی بخش خصوصی برای تولید میگو

یک هزار تن در طول سال میگوی پرورشی در ایران تولید می شود که از این میزان حدود 13هزار تن صادر شده و آورده ارزی تا 56میلیون دلار را نصیب اقتصاد ایران می کند. همچنین مابقی این تولید و میگویی که از راه صید از دریا به دست می آید در بازارهای داخلی به فروش می رسد. طی سال های اخیر که تولید و تکثیر این آبزی افزایش یافته مصرفش نیز در بازارهای داخلی با رشد 100درصد مواجه بوده است.

در همین زمینه کارخانه ها و واحدهای فرآوری و بسته بندی و تولید غذای میگو نیز در کشور احداث شده  و زمینه های اشتغال زیادی را در مناطق کمتر برخوردار ایجاد کرده اند.  «فرصت امروز» اهمیت پرورش و تکثیر این آبزی، توان ارزآوری و اهمیتش در اقتصاد مردم محلی را در گفت وگو با دکتر عیسی گلشاهی، مدیرکل دفتر بهبود کیفیت، فرآوری و توسعه بازار آبزیان سازمان شیلات ایران بررسی کرده است.

میگو از آغاز تاکنون

تولید و تکثیر میگو که از سال 72 در ایران آغاز شده است، از جمله بخش های استراتژیک تولید در ایران به شمار می رود. دکتر گلشاهی با بیان این جملات اضافه می کند: دلیل اینکه این نوع تولید در حوزه آبزیان را تولیدی استراتژیک معرفی می کنند این است که پرورش این آبزی با حداقل امکانات و در مناطق معمولاً کم برخوردار صورت می گیرد.

به این صورت که زمینی که مزارع میگو در آن ایجاد می شود معمولاً زمین غیرقابل کشت برای کشاورزی است و از جمله  زمین های شور به شمار می روند. این امر به ویژه در مناطق جنوبی کشور مصداق دارد. همچنین آب مورد استفاده برای پرورش این آبزی نیز آب شور است که نه قابل خوردن و نه برای کشاورزی مناسب است، بنابراین این نوع تولید به حفظ منابع مالی کمک می کند که جایگاهی استراتژیک برایش ایجاد کرده است.

وی می افزاید: همچنین مبحث دیگری در مورد تولید و پرورش میگو وجود دارد که مربوط به رشد این کسب وکار در مناطقی است که زمینه های اشتغال زایی در آن مناطق کمتر است و رشد و توسعه مزارع میگو به ایجاد کسب وکارهای متعددی در زمینه های پرورش میگو، سرتینگ، بسته بندی، حمل ونقل و. . . منجر شود.

همچنین بخشی از این تولید در نقاط مرزی تحت نظر که تردد غیرمجاز است مانند سیستان و بلوچستان که منطقه صفر مرزی است، انجام می شود که این امر یعنی پرورش میگو در این مناطق امنیت را در منطقه توسعه داده و موجب حفاظت از منطقه شده است. به همین دلیل در این مناطق تردد با امنیت انجام می شود و درآمدزایی مناسبی برای اهالی منطقه ایجاد شده است.

دکتر گلشاهی معتقد است که به طور کلی تولید میگو و پرورش این آبزی ارزشمند به ایجاد زنجیره ای به هم پیوسته از کسب وکارها منجر می شود. از صنایع پشتیبانی گرفته تا ایجاد صنایع تولید خوراک آبزیان و کارخانجات تولید نهاد ه های خوراکی، واحدهای تکثیر، فرآوری، عمل  آوری و بسته بندی. همچنین توزیع این محصول در دو بخش بازارهای داخلی و بازارهای جهانی صورت می گیرد که باز چرخه ای از کسب وکارها را رقم می زند.

حضور پررنگ میگو در بازار داخلی

تا یک دهه پیش در بازار ایران میگو را به عنوان یک کالای لوکس و صرفاً صادراتی می شناختند. به نوعی که این آبزی از بازارهای داخلی دور بود و بیشتر به بازارهای خارجی صادر می شد و اصولاً تولید میگو به صید از دریا منحصر بود، اما طی سال های اخیر سرمایه گذاری های گسترده ای در دو بخش تولید و عمل آوری و توزیع این گونه آبزی در ایران انجام شده که همین امر در نهایت به ورود میگو به بازار ایران منجر شده است. رشد و توسعه تولید و تکثیر میگو در مزارع پرورش میگو نه تنها بازار داخلی را پوشش داده، بلکه صادرات بیش از 13هزار تنی در سال گذشته را به ارمغان آورده است.

مدیرکل دفتر بهبود کیفیت، فرآوری و توسعه بازار آبزیان سازمان شیلات در مورد آورده ارزی صادرات میگو اضافه می کند: 56میلیون دلار آورده ارزی میگو در سال گذشته بوده است. وی تولید و پرورش میگو در ایران را براساس استانداردهای روز دنیا معرفی کرده و می گوید: پرورش این آبزی در ایران براساس استانداردهای  (EC) انجام می شود.

به این صورت که از مواد دارویی و آنتی بیوتیک در روند پرورش استفاده نمی شود و محصولی نزدیک به ارگانیک در این زمینه به دست می آید که در بازارهای جهانی به عنوان محصولی سالم شناخته می شود.

به همین دلیل میگوی ایران خواهان زیادی در کشورهای مختلف دارد. کشورهایی از قاره هایی چون اروپا، آمریکا، اقیانوسیه و آسیا مشتریان میگوی ایران هستند. حتی کشور چین که به عنوان مهم ترین و بزرگ ترین تولیدکننده آبزی در دنیا شناخته می شود در حال حاضر از مشتریان بزرگ میگوی ایران به شمار می رود.

آمار مصرف میگو در بازار داخلی

دکتر گلشاهی در ادامه و در مورد میزان مصرف و فروش میگو در بازارهای داخلی کشورمان به  «فرصت امروز» می گوید: بنابر آمار موجود از حدود 18هزار تن میگوی پرورشی در طول سال 94، 5هزار تن در بازار داخلی مصرف شده است. از طرفی از سال 93 نیز حدود 5هزار تن میگوی پرورشی وارد بازار داخلی در سال 94 شده و به مصرف رسیده است. همچنین سالانه بیش از 1500تن میگوی صیدشده از دریا در بازار داخلی به فروش می رسد.

وی اضافه می کند: این آمار رشد 100درصدی میگو در بازار داخلی و در بین ایرانیان را نشان می دهد، درحالی که تا همین هفت سال پیش تولید میگوی پرورشی سالانه 5هزار تن بود و قادر به پوشش نیازهای داخلی هم نبود.

وی یکی از مهم ترین دلایل رشد مصرف میگو در بازار داخلی را رواج بسته بندی استاندارد و براساس نیازهای مشتریان معرفی کرده و می گوید: در حال حاضر در بازار شاهد حضور میگو در بسته بندی های متنوعی هستیم که هر خانواری براساس نیاز خود می تواند بسته بندی موردنظرش را انتخاب و خریداری کند. بسته بندی هایی که از 200گرمی تا دوکیلویی متنوع هستند تا با وسع مالی هر قشری مطابقت داشته باشند. در این بسته بندی ها میگو با رعایت جوانب بهداشتی تمیز و رگ گیری شده و به فروش می رسد و کمترین دردسر را برای مشتری به همراه دارد.

125واحد فرآوری میگو و رشد اشتغال زایی این حوزه

این مقام مسئول در ادامه به رشد حضور محصولاتی چون میگوی سوخاری، ناگت میگو و اشکال متنوعی از این دست اشاره کرده و می گوید: واحدهای فرآوری گوناگونی در این زمینه فعالیت می کنند و حضور چنین محصولاتی در بازار با استقبال روبه رو بوده است. همین امر نشان می دهد که مصرف این آبزی روز به روز در حال افزایش است. در این رابطه بیش از 125 واحد فرآوری میگو در کشور ایجاد شده که 80 واحد در استان های تولیدکننده و پرورش دهنده میگو ایجاد شده اند.

دکتر گلشاهی در این ارتباط و در مورد میزان اشتغال زایی این واحدهای فرآوری می افزاید: در هر شیفت کاری این واحدهای فرآوری حداقل 30نفر مشغول به کار هستند و هر واحد معمولاً با سه شیفت کار می کند. وی اضافه می کند که این تعداد اشتغال زایی در هر شیفت در فصل برداشت به 60نفر نیز افزایش می یابد.

در ارتباط با میگو و به طور کلی آبزیان واحدهای صنعتی و تخصصی دیگری نیز وجود دارد که کارخانه های تولید غذای آبزیان از این جمله  هستند، به طوری که به گفته دکتر عیسی گلشاهی در حال حاضر 24 واحد تخصصی در این زمینه فعالیت می کنند. همچنین 6 واحد تولید خوراک میگو را انجام می دهند. وی میزان اشتغال زایی این واحد را نیز اینچنین برآورده کرده و می گوید: در کوچک ترین واحدها حداقل 35نفر کار می کنند و در واحدهای بزرگ به طور متوسط 125 نفر مشغول به کار هستند.

رشد و توسعه پرورش میگو با سرمایه های بخش خصوصی

تولید میگو با کمترین اتکا به منابع ملی انجام می شود. همچنین طی دو سال اخیر تسهیلات بانکی در ایران زمینه حداقل بوده است. دکتر گلشاهی با بیان این جملات ادامه می دهد: 99درصد از سرمایه گذاری در این بخش با اتکا به آورده های مالی بخش خصوصی بوده و می توان پرورش میگو را آورده بخش خصوصی برای اقتصاد ایران دانست.

وی در ادامه به وجود زمینه های مساعد برای افزایش تولید در این زمینه اشاره کرده و می گوید: تولید 18هزار تنی در سال می تواند تا دو و نیم برابر افزایش یابد. چون هم زمینه های تولید میگو در ایران فراهم است و هم وضعیت فعلی بازارهای داخلی و خارجی نشان می دهد که هر چقدر تولید کنیم مشتری برای فروشش داریم. کما اینکه طی ماه های اخیر روسیه از مشتریان و خواهندگان پر و پا قرص میگوی ایران بوده اما تولیدمان به اندازه ای نبوده که بتوانیم این بازار را پوشش دهیم.

دکتر گلشاهی در پایان و در مورد گردش مالی و سرمایه در گردش بازار پرورش و تولید میگو در ایران می گوید: برای تولید هر کیلوگرم میگو 11هزار تومان هزینه می شود. اگر 11هزار تومان را در 18هزار تن ضرب کنیم، عدد 198میلیارد تومان به دست می آید که سرمایه در گردش برای تولید میگو در ایران را نشان می دهد.

***

سرمایه اولیه

پرورش میگو در حال حاضر در استان های بوشهر، خوزستان، هرمزگان، سیستان و بلوچستان و طی یکی دو سال اخیر در استان گلستان انجام می شود. در این مناطق از زمین هایی که برای کشاورزی مناسب نیست، استفاده می شود. همچنین آب موردنیاز برای پرورش میگو، آب شور است و احداث مزرعه پرورش میگو در کنار خطوط ساحلی این مشکل را برطرف می کند. این مزارع به دلیل واقع شدن در مناطقی که کمتر محل رفت و آمد هستند، موجب شده برای راه اندازی شان به کانال های آبرسانی و زهکش جهت خروج آب از مزارع و برق رسانی نیاز باشد.

این امکانات را معمولا خود اداره شیلات انجام می دهد. به این صورت که سایت های آماده بهره برداری از میگو در مناطق یادشده وجود دارد و سرمایه گذاران می توانند با تهیه بچه  میگو و استخدام کارگران برای حفاظت و نگهداری از مزارع کار خود را آغاز کنند. در حال حاضر حدود 180هزار هکتار زمین در کشورمان مستعد پرورش میگو شناخته شده که از این میزان حدود 150هزار هکتار مشخص و مزارع در آنها احداث و مابقی نیز در دست اقدام است.

از این مقدار نیز حدود 12هزار هکتار استخر پرورش میگو ساخته شده است. پیشنهاد کارشناسان این است که برای شروع کار و سرمایه گذاری در این حوزه از زمین های بین 15تا20هکتار استفاده شود. این میزان زمین توسط اداره شیلات هر استان در اختیار سرمایه گذاران قرار می گیرد. به این صورت که با معرفی سرمایه گذاران از طرف اداره شیلات به سازمان امور اراضی، زمین تحت اجاره سرمایه گذار درمی آید و پس از بهره برداری در قبال دریافت مبلغی پول، سند قطعی به نام سرمایه گذار صادر می شود.

برای احداث مزرعه ای بین 15 تا 20هکتار به سرمایه اولیه تا 800میلیون تومان نیاز است. تسهیلاتی که تا دو سال قبل در این زمینه اعطا می شد تا حدود 250میلیون تومان بود که البته اعطای چنین تسهیلاتی روند سخت تری به خود گرفته و سرمایه گذار برای دریافت آن در ابتدا باید توجیه اقتصادی کار و بازار فروش محصولش را برای اداره شیلات مشخص کند تا بتواند تسهیلات لازم برای ورود به این بازار را دریافت کند، چون روند حضور سرمایه گذاران بدون برنامه برای فروش و بدون دانش لازم برای اداره مزرعه موجب شده مزارع زیادی در حال حاضر بدون بهره برداری باقی بمانند.

هزینه 800میلیون تومانی برای ایجاد یک مزرعه تولید و تکثیر میگو صرف موارد زیر می شود: عملیات خاکبرداری، ساخت استخر، ساخت کانال ها، ایجاد ایستگاه پمپاژ، سیستم برق کشی، دستگاه هواده، استخدام نیروی انسانی، خرید بچه میگو، حمل و نقل و سرتینگ و بسته بندی اولیه.

***

دریافت مجوزها و ریسک ها و تهدیدها

آغاز به کار پرورش میگو همانند شروع هر کسب وکار دیگری به دریافت مجوزهایی نیازمند است. برای شروع چنین کاری بیشترین سر و کار را با اداره شیلات استانی که در آن مستقر هستید، خواهید داشت. همچنین سازمان دامپزشکی نیز ایستگاه دیگری است که دیگر مجوزهای لازم را برای راه اندازی کسب وکار شما صادر می کند.

پروانه بهره برداری صنعتی را هم باید از سازمان صنعت، معدن و تجارت هر استان دریافت کنید. از دیگر سرمایه گذاری هایی که در حوزه پرورش میگو انجام می شود، مربوط به احداث واحدهای فرآوری میگو و تولید محصولاتی چون ناگت میگو، میگوی سوخاری و. . . است. همچنین راه اندازی کارخانه تولید غذای میگو از دیگر کسب وکارهایی است که می توان در این زمینه انجام داد.

راه اندازی سیستم حمل و نقل بهداشتی میگو از مزرعه تا واحدهای فرآوری و فروشگاه ها از دیگر زمینه های مستعد برای سرمایه گذاری در این حوزه است. در همه این زمینه ها دریافت پروانه کسب و بهره برداری صنعتی از سازمان های یادشده ضروری است.

اما در این حوزه ریسک و تهدیدهایی نیز در کمین سرمایه ها وجود دارد. ریسک و تهدیدهایی که بیشتر مربوط به بازار فروش است. اگر سرمایه گذار به اصطلاح چم و خم بازار را نداند، ممکن است تولید باکیفیتی داشته باشد اما وقتی نتواند محصولش را بفروشد، سرمایه اش به نوعی از بین می رود. چون از یک مزرعه 20هکتاری تا 40تن میگو برداشت می شود که اگر بازارهایی برای فروشش در نظر نگرفته باشید، در نهایت به ضرر احتمالی شما منجر می شود.

از طرفی عدم داشتن آشنایی فنی و علمی با مراحل مختلف پرورش میگو نیز از دیگر ریسک های سرمایه گذاری در این حوزه است. چنانچه افرادی صرفا برای دریافت تسهیلات 250میلیون تومانی اداره شیلات به راه اندازی مزرعه میگو اقدام و بعد از چند سال کار را رها کردند و در حال حاضر بسیاری از استخرهای پرورش میگو بدون استفاده باقی مانده است.

آشنایی با انواع بیماری های شایع در میان این آبزیان و پیشگیری از وقوع این بیماری ها و آشنایی با روش های درمان بدون استفاده از آنتی بیوتیک و مواد شیمیایی از مهم ترین مسائلی است که یک پرورش دهنده میگو باید با آن آشنا باشد تا بتواند محصولی سالم و دارای مشتری در بازار تولید کند.

مشکل دیگری که در این حوزه وجود دارد مربوط به احداث بیش از اندازه مزرعه پرورش میگو بدون نیازسنجی علمی بوده تا جایی که در مناطق جنوبی کشور استخرهای میگو در فواصل غیرقانونی ایجاد شده اند که این کار سودآوری این محصول را ازبین می برد.