درجا زدن در تدوین قراردادهای نفتی

وزارت نفت در حال تدوین نسل جدیدی از قراردادهای نفتی است که از آن به‌عنوان نوع چهارم قراردادهای نفتی یاد می‌شود. این قراردادها در شهریورماه امسال در کنفرانس لندن رونمایی خواهد شد اما از دید کارشناسان نفتی که متن پیش‌نویس قراردادها را مطالعه کرده‌اند، فرمت و مدل طرح‌ پیشنهادی مورد تایید نیست و با ایراد همراه است و تنها مطلب جدید آن اعطای تسهیلات بیشتر برای شرکت‌های خارجی است. متن قراردادهای جدید نفتی (IPC) در معاونت حقوقی ریاست‌جمهوری در حال بررسی است تا برای تایید نهایی در اختیار هیات دولت قرار گیرد. سیدمهدی حسینی، رییس کمیته بازنگری قراردادهای نفتی در این زمینه اعلام کرده است: «در حال حاضر ده‌ها پروژه در بخش بالادستی نفت برای توسعه در قالب این قرارداد تعریف شده است که با نهایی شدن این قرارداد و برطرف شدن مشکلات سیاسی اسامی آنها اعلام خواهد شد. معرفی قراردادهای جدید نفتی به فضای سیاسی کشور بستگی خواهد داشت.»

در همین ارتباط الهام امین‌زاده، معاون حقوقی رییس‌جمهوری نیز اعلام کرد: مدل جدید قراردادهای نفتی ایران، علاوه بر معاونت حقوقی رییس‌جمهوری، همزمان در کمیسیون‌های اصلی و فرعی دولت بررسی می‌شود تا درنهایت برای تصویب به هیات دولت تحویل شود. وی با بیان اینکه پیشنهاداتی برای این مدل قراردادی وجود دارد و در حال حاضر بررسی بندهای ابتدایی آن در دستور کار است، اضافه کرد: تغییراتی در این مدل قراردادی اعمال می‌شود تا کار انجام شود. البته مدل جدید قراردادهای نفتی، یک مدل ایرانی است که با مدل «بای‌بک» و «مشارکت در تولید» تفاوت خواهد داشت.

براساس اعلام خبر ایسنا، مهدی حسینی، رییس کمیته بازنگری قراردادهای نفتی ایران اعلام کرده است از مفاد قراردادهای جدید نفتی در کنفرانس بین‌المللی لندن که در پایان شهریورماه سال‌جاری برگزار می‌شود، رونمایی می‌شود. این قراردادها که از سوی وزارت نفت به‌عنوان نوع چهارم قراردادهای نفتی در دنیا معرف شده است، زنجیره‌های مختلف صنعت نفت (اکتشاف، توسعه و تولید) را به‌صورت یکپارچه واگذار خواهدکرد.

انتقاد از مدل قراردادهای نفتی

سیــدحمیــد بــورد، از کارشناسان باسابقه نفتی درباره متن پیش‌نویس قراردادهای نفتی به «فرصت‌امروز» می‌گوید: «آخرین باری که این متن را مورد مطالعه قراردادم چهارماه پیش بود که آن زمان اعلام شد که مخالف ارائه مدل جدید در قراردادهای نفتی نیستیم و تنها روی شکل آن حرف داریم؛ اینکه می‌توان به توانمندی داخلی اتکا کرد.» وی با اشاره به اینکه برخی از شیوه‌هایی که امروز به آن استناد می‌شود در کشورهای عقب افتاده مورد استفاده قرار می‌گیرد، می‌افزاید: ‌«‌کار زیادی می‌توان روی این متن انجام داد و می‌توان به اطلاعات مخازن اکتفا کرد.‌»‌

اگرچه بورد به‌درستی از مشکلات موجود در تهیه این قراردادها اشاره نکرد اما محمدجواد عاصمی‌پور، مدیرعامل اسبق شرکت نیکو و قائم‌مقام سابق مدیرعامل شرکت ملی نفت درباره پیش‌نویس متن قراردادهای جدید به «فرصت امروز» می‌گوید: «این متن تهیه شده توسط افرادی همچون سیدمهدی حسینی و تیم حقوقی وی در حال تنظیم است که وی خود امضاکننده تمامی قراردادهای بیع‌متقابل است. متاسفانه در تهیه این پیش‌نویس به مسئله پساتحریم توجه جدی نشده و تنها تلاش شده است که تسهیلات بیشتری برای سرمایه‌گذاران خارجی فراهم شود.» وی این اقدام را از سوی وزارت نفت دانه پاشیدن برای شرکت‌های خارجی تعریف می‌کند و می‌افزاید: «مشکل اصلی ما در نوع نگاهی است که به قراردادهای نفتی داریم. آنچه مسلم است وجود مفاهیمی در صنعت نفت در عرصه بین‌الملل است که همانند معامله ریاضی در هر شرایط زمانی و مکانی یک فرمت خاص برای حل آنها وجود دارد، قراردادهای نفتی نیز در عرصه بین‌المللی از این قاعده مستثنا نیستند.‌»‌

تاکید بر استفاده از مدل تولید در مشارکت

وی با اشاره به اینکه در تمام دنیا نوع قرارداد برای پروژه‌های نفتی «مشارکت در تولید» است که ایران خود با این نوع قرارداد در کشور آذربایجان 10 درصد سهام دارد، می‌افزاید: «اصرار ایران را برای تدوین قرارداد متفاوت از آنچه در عرصه بین‌المللی وجود دارد به‌خوبی درک نمی‌کنم. چرا باید ما به قرارداد بیع متقابل تاکید کنیم درحالی‌که در مشارکت در تولید، مالکیت واگذار نمی‌شود و خروجی کار خوب بود. این نوع قرارداد در پیش و بعد از انقلاب مورد استفاده قرار گرفته و مشکل‌ساز نبوده است.‌»‌

تعیین روش بهینه قراردادها در تامین مالی و اجرای پروژه‌ها در بخش بالادستی، برای میادین مستقل و مشترک نفت و گاز ایران مسئله مهمی است. اینکه از روش قراردادی بیع متقابل باشد یا مشارکت در تولید خود تعیین‌کننده آینده پروژه‌هاست. گرچه براساس گفته‌های مسئولان مدل‌های جدیدی از قراردادها در حال رونمایی است. براساس اطلاعات موجود آنچه در دنیا در صنعت نفت در قراردادهای جدید مورد تاکید است مشارکت در تولید است. قراردادی که نحوه استفاده از آن در عرصه بین‌المللی به‌خوبی تعریف شده و ملاک عمل است. اما موضوع مهم در این نوع قرارداد این است که امتیاز اکتشاف و بهره‌برداری از میدان نفتی در مشارکت در تولید به معنای واگذاری آن نیست و تنها برای بهره‌مندی مالکانه است تا بیشترین ظرفیت برای برداشت از مخازن فراهم شود؛ در حالی که در قراردادهای بیع متقابل به این اصل مهم توجهی نمی‌شود.  عاصمی‌پور با تاکید بر اینکه در متن پیشنهادی قراردادهای جدید بیع متقابل مورد تاکید است، می‌افزاید: «این اقدام منطقی نیست، باید تلاش‌ها برای استفاده از تکنولوژی و دانش فنی غرب باشد.»

اینکه در تهیه پیش‌نویس چه میزان از بخش‌خصوصی کمک گرفته شده است موضوع دیگری است که عاصمی‌پور در این باره معتقد است: بخش‌خصوصی واقعی و قدرتمند در کشور وجود ندارد که در تهیه این پیش‌نویس در کنار دولت باشد. بخش‌خصوصی کنونی همان کارمندان قدیمی دولت هستند. حال موضوع دیگر در تهیه این پیش‌نویس این است که چه میزان می‌توان با این پیش‌نویس به افزایش سرمایه‌گذاری خارجی امیدوار بود؟ عاصمی‌پور در این باره نیز می‌گوید: «با توجه به مشکل تحریم، ایران برای سرمایه‌گذاری به شرکت‌های خارجی نیازمند است ازاین‌رو تسهیلات را بیشتر کردیم اما اگر تحریم برداشته شود حجم سرمایه‌گذاری کاهش خواهد یافت زیرا مشکل قراردادهای بیع در نفت به دلیل تحریم بود و در آن زمان به این حجم سرمایه‌گذاری نیازی نیست.»

وی در ارائه راهکار خود نیز می‌افزاید: «با پیش‌فروش نفت‌خام در چهار سال و دریافت پیش‌پرداخت آن نیاز به سرمایه‌گذاری نداریم ازاین‌رو پیشنهاد من این است که به‌جای ارائه مدل جدید از پیش‌نویس‌های مختلف قراردادها مشکلات ساختاری داخلی را حل کنیم و به قراردادهای نفتی بین‌المللی اکتفا کنیم. آنچه امروز صنعت نفت با آن مواجه است نوع مدیریت و گسل ایجاد شده در مدیریت نفتی است. یک سال است که از رونمایی قراردادهای جدید صحبت می‌شود درحالی‌که از دید من باید در لندن از پروژه‌های نفتی رونمایی شود نه فرمت قراردادها.‌»‌