مهدی تجریشی، مدیر عمارت مسعودیه در گفت وگو با «فرصت امروز» روند تحویل گیری، مرمت و بهره برداری از این بنا را توضیح می دهد / حمایت از بخش خصوصی از حرف تا عمل

«ایران کشوری با میراث تاریخی غنی و دارای مکان ها و بناهای تاریخی بسیاری است. تعداد و پراکندگی این آثار به روایتی به بیش از یک میلیون اثر می رسد. این تعدد مکان ها در گوشه و کنار ایران، مدیریت و حفاظت از آنها را دچار چالش های عمده ای کرده است. از سوی دیگر نیازهای جهان معاصر به همراه تغییرات پرشتاب جامعه ایران، تجدیدنظر در نوع نگاه به دارایی های تاریخی را اجتناب ناپذیر می سازد.

سیاست های متولیان فرهنگی باید از شیوه های تمرکزگرا، دولتی و غیرمشارکتی به سمت تمرکززدایی و مردمی تغییر یابد.» پاراگراف بالا بخشی از جملات آغازین متنی است که در سایت صندوق احیا و بهره برداری از بناها و اماکن تاریخی و فرهنگی ایران برای معرفی صندوق و وظایفش ذکر شده اند.

البته در ادامه همین متن تأکید شده است:  «سیاست های چشم انداز 20ساله تصویب شده ازسوی نظام جمهوری اسلامی و در اولویت آن اصل 44قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که باید سرلوحه برنامه های مدیریتی قرار گیرند، به درستی بر این امر تأکید ورزیده اند. براین اساس مشارکت مردم در امر تصمیم گیری، تصمیم سازی و عملیات اجرایی در حوزه میراث فرهنگی اجتناب ناپذیر است و ضروری است آسیب پذیری و حساسیت این حوزه مدنظر قرار گیرد.

واقعیت این است که کوچک ترین اشتباهی در امر مرمت و احیای اماکن تاریخی قابل جبران نیست، به همین دلیل تعامل با بخش خصوصی باید در چارچوب های از پیش تعیین شده و با نظارت و همیاری مستمر بخش حاکمیتی همراه شود.» در همین رابطه و وجود بیش از یک میلیون بنای تاریخی در ایران که اکثرا در معرض خطرات محیطی و آسیب های ناشی از شرایط جوی و گذر زمان هستند موجب شد تا صندوق احیا و بهره برداری از بناها و اماکن تاریخی و فرهنگی به استناد ماده 114 برنامه چهارم توسعه، در سال 1384 تشکیل شود.

احیای بناهای تاریخی و تغییر کاربری  این بناها به مکان هایی برای تفریح، اقامت و مراکز فرهنگی و هنری طی سال های اخیر و در راستای اهداف این صندوق پیشرفت هایی داشته است. شرکت های خصوصی به این حوزه وارد شده اند و سرمایه گذاری هایی را هم انجام داده اند.

یکی از این شرکت ها شرکت سرمایه گذاری  «عظام» است که از بخش خصوصی به این حوزه ورود کرده و عمارت مسعودیه در منطقه بهارستان تهران را با طی کردن مراحل قانونی مربوطه در سال 89 در اختیار گرفته است. اما یک ماه پیش و طی کش وقوس های فراوانی صندوق احیا این بنا را بازپس گرفته است. مهدی تجریشی، مدیر عمارت مسعودیه شرح ماوقع را به  «فرصت امروز» گفته است.

تجریشی سخنانش را با ذکر وجوه اهمیت عمارت مسعودیه آغاز می کند: در کنار کاخ گلستان و کاخ صاحبقرانیه، عمارت مسعودیه به عنوان یکی دیگر از بناهای قاجاری تهران، ویژگی های منحصربه فرد خود را دارد و یکی از عمارت های شاخص تهران است.

 وی در ادامه در مورد روند واگذاری این عمارت به شرکت سرمایه گذاری عظام می گوید: سال 89 صندوق احیا و بهره برداری از بناها و اماکن تاریخی که نهادی وابسته به میراث فرهنگی است، مزایده  ای برای واگذاری عمارت مسعودیه، کاروانسرای وکیل کرمان و خانه عامری های کاشان برگزار می کند و شرکت سرمایه گذاری ساختمانی عظام از بخش خصوصی در این مزایده برنده می شود.

وی می گوید که این شرکت در حوزه گردشگری پروژه  های هزار و یک شهر و پارک آبی کیش را نیز در دست انجام دارد و در موضوع مرمت و احیای بناهای تاریخی با رویکرد گردشگری فرهنگی ورود کرده است؛ به طور خاص در مورد عمارت مسعودیه، از سال 90 مرمت های اضطراری و حفاظتی آغاز می شود و در کنار آن کارهای مطالعاتی اولیه برای ارائه طرح مرمت و شناسایی ظرفیت های مجموعه انجام می شود.

وی در مورد مفاد این مطالعات اضافه می کند: در قرارداد فی مابین عظام و صندوق، کاربری هتل برای عمارت درنظر گرفته شده و در همان قرارداد هم ذکر شده بود که حق تعیین کاربری در اختیار صندوق احیا است و شرکت سرمایه گذار می تواند براساس مطالعات پیشنهاد بدهد و کاربری قابل تغییر است.

تجریشی ادامه می دهد: عظام با هزینه خود مطالعات مفصلی را در این حوزه توسط مشاور صاحب صلاحیت آغاز می کند و 12سناریو برای عمارت پیشنهاد می شود که یکی از آنها اقامتی است. این مطالعات نشان می دهد امکان هتل شدن این بنا وجود ندارد.

در نهایت با ارائه در کمیته فنی صندوق احیا که مرجع رسیدگی به این امر بوده، سناریوی مرکز رویدادهای فرهنگی و هنری تأیید می شود و به عظام اجازه می دهند که مطالعات فاز یک را تکمیل کند و بخش حقوقی هم اظهار نظر کند، اما تغییر کاربری تا امروز هیچ گاه ابلاغ نمی شود. چرا؟! مدیریت وقت صندوق تغییر کاربری را ابلاغ نمی کند و مسئولیت این کار را نمی پذیرد و در نهایت بعد از سه سال گفته می شود باید به کمیسیون لوایح دولت بروید تا اینکه بالاخره در بهمن 93 کارشناسان خبره سرمایه گذار در کمیسیون لوایح حضور یافته و توضیحات لازم را ارائه می دهند و در آنجا هم اعضای جلسه اذعان می کنند کاربری فرهنگی مناسب است و مسعودیه قابلیت هتل شدن را ندارد، ولی از آن زمان به بعد کار متوقف می شود دلیل این توقف هم تغییر سیاست های مدیریتی است که در سازمان میراث فرهنگی اتفاق می افتد و رویکرد جدیدی در پیش می گیرند و عملاً کار به بن بست می خورد.

آغاز فاز یک

عظام بعد از مصوبه کمیته فنی صندوق فاز یک طراحی را انجام می دهد اما برای تعیین کاربری و تعیین تکلیف مصوبه کاربری معطل می ماند، بنابراین بابت جلوبردن فاز 2 دچارمشکل می شوند اما تلاش می کنند تکلیف عمارت مشخص شود.

تجریشی اضافه می کند: همه کارشناسان اذعان دارند این بنا قابلیت هتل شدن را ندارد و باید در کمیته فنی تکلیف نهایی مشخص شود که متأسفانه نمی شود. طی یک سال اخیر هم که مدیر صندوق عوض شد، کلا رویکرد بر این مبنا قرار می گیرد که مسعودیه باید هتل شود.

در آخرین مکاتبات قبل از نوروز هم از ما می خواهند طی 72ساعت طرح هتل را بدهید. براین اساس به مشاور پروژه گفتیم بررسی کنند که کدام بخش عمارت قابلیت هتل شدن دارد که چند امکان محدود پیشنهاد شد و به صندوق هم اعلام شد ولی صندوق جوابی نداد تا جایی که در اردیبهشت ماه 95 یک طرفه اعلام فسخ قرارداد می کند.

درحالی که در قرارداد برای موارد اختلاف ظرفیت هایی دیده شده است، از جمله مطرح کردن مسائل در کمیسیون ویژه حل اختلاف که اگر در این کمیسیون هم به توافق نرسیم، می توان به مراجع قضایی مراجعه کرد. در این صورت اگر قاضی تشخیص داد که ما محکوم هستیم قرارداد فسخ می شود.

اما در شرایط فعلی که صندوق صرفا با ارسال یک نامه اداری قرارداد را فسخ شده می داند، نمی تواند قابل قبول باشد. اما آنها براساس صرفا اعلام فسخ عمارت را تصرف کرده اند، به این صورت که در تیرماه 95 به بهانه حفاری غیر مجاز به مجموعه ورود کرده اند و در رسانه عنوان می کنند که مجموعه را تحویل گرفته ایم اما به نظرم تحویل دادن با تصرف کردن خیلی متفاوت است و این کارشان کاملا غیرقانونی است.

مشکلات از کجا ناشی می شود

تجریشی در پاسخ به این پرسش که صندوق با چه استدلالی از ادامه فعالیت شان جلوگیری کرده است، می گوید: به بهانه اینکه این افراد می خواسته اند گنج پیدا کنند و حفاری های غیرمجاز داشته اند، یگان حفاظت میراث فرهنگی به مجموعه ورود کرده  و از فردای همان روز از حضور پرسنل شرکت در این عمارت جلوگیری کرده اند.

مسئله دیگر برمی گردد به اختلاف در مورد تغییر کاربری این بنای تاریخی. درحالی که هر بنای تاریخی با توجه به ساختار و فضاهایی که دارد، در مورد کاربری اش تصمیم گیری می شود و کارشناسان عدم امکان هتل شدن این مجموعه را تأیید کرده اند.

برای هتل باید فضایی برای ایجاد اتاق های متعدد وجود داشته باشد ولی مسعودیه به دلیل اینکه تالارها و فضاهای بزرگی دارد، امکان هتل شدن و تجهیز اتاق را ندارد. ظرفیت های مسعودیه به نوعی است که باید برای برگزاری رویدادهای فرهنگی و هنری در اختیار فضاهای شهری و مردم قرار گیرد و امکان کاربری هتل را ندارد، مگر اینکه در جوار آن هتل و اقامتگاهی ساخته شود که به این مجموعه سرویس بدهد.

تکلیف مان را انجام داده و می دهیم

مدیر عمارت مسعودیه در مورد تعهدات شرکت عظام در قبال عمارت مسعودیه می گوید: ما در قرارداد مکلف به مرمت و احیای مجموعه هستیم. به این شکل که سه سال مرمت کنیم و هفت سال دوره تنفس و بهره برداری است و بعد از آن حق اجاره داشته باشیم تا 59سال و براساس مبلغی که کارشناسان رسمی که کارفرما تعیین می کند باید اجاره بدهیم.

ولی اصلش آن دوره سه سال اول و هفت سال دوم است که برای بازگشت سرمایه است بر مبنای حداقل 4میلیارد تومان سرمایه گذاری که در سال 89 توافق شده است. یکی از بحث های ما همین تطویل زمان با توجه به تورم است. چون تطویل زمان به ضرر سرمایه گذار است و یکی از مواردی که خواسته ایم اصلاح شود همین میزان سرمایه گذاری و به تبع آن دوره تنفس است. چون با توجه به وضعیت اقتصادی فعلی باید حداقل حدود 25میلیارد تومان برای مرمت مجموعه و تجهیز آن هزینه شود.

تجریشی اضافه می کند: سرمایه گذاری در این حوزه دیربازده و کندبازده است و جذابیتی برای سرمایه گذاران ندارد اما امری ملی است. بنابر آمار، حدود یک میلیون بنای تاریخی در ایران داریم و دولت به خودی خود قادر به سرمایه گذاری در این حوزه نیست، بنابراین باید با استفاده از ظرفیت های بخش خصوصی و مردم این کار را پیش ببرد.

صندوق احیا هم برای همین امر تشکیل شده و هدفش این است که حتی مالکان بناهای خصوصی به دلیل عملکرد مثبت صندوق، بناهای خود را برای احیا از این طریق واگذار کنند اما چنین روندی و چنین برخوردی با بخش خصوصی مانع این امر است.

وی اضافه می کند: این نوع عملکرد صندوق در حالی صورت می گیرد که هدف ما رونق شهری و پیشبرد امور فرهنگی و هنری در منطقه محل قرارگیری بناهای موردنظر است. پروژه های مسعودیه، کاروانسرای وکیل و خانه عامری ها سه واگذاری بزرگ بوده و انتظار بخش خصوصی این است که با این حجم سرمایه گذاری مساعدت هایی در این زمینه ببیند یا حداقل سنگ اندازی در مسیر کارش صورت نگیرد. در حال حاضر فاز یک خانه عامری ها به عنوان بوتیک -هتل 5ستاره کار می کند و در فاز دوم مشغول مرمت هستیم ولی مشکلاتی با صندوق داریم و بدیهی است که با 15اتاق فعلی توجیه اقتصادی ندارد.

اشتغال زایی از طریق سرمایه گذاری بخش خصوصی

تجریشی در ادامه و در مورد خروجی مثبت این نوع سرمایه گذاری ها می گوید: اگر به سندهای بالادستی نگاه کنیم در سیاست های اصل 44 از واگذاری امور و کارها به مردم سخن رفته است. موضوع اقتصاد مقاومتی و توجه به ظرفیت های درون کشور یک سیاست ملی است که احیای بناهای تاریخی را مصداقی از اقتصاد مقاومتی می دانند. صندوق باید ورود سرمایه گذاران داخلی و خارجی را بر مبنای برنامه هایی که توجیه اقتصادی داشته باشند تسهیل کند اما اکنون رویکردشان برخلاف جهت این هدف است.

تجریشی می گوید: بیش از پنج سال روی این پروژه کار کرده ایم ولی از ما پس گرفته اند. این نحوه برخورد با سرمایه گذار نیست و سرمایه معمولا جایی می رود که امن باشد. اما آیا بستر امنی برای سرمایه گذاران فراهم شده است؟

وی اضافه می کند: سیاست ها با تغییر مدیران عوض می شود و این امر در نهایت به از بین رفتن جذابیت سرمایه گذاری در این امر منجر می شود، درحالی که باید موانع را از جلوی پای سرمایه گذار برداریم. سرمایه گذار با مشاهده چنین مشکلاتی به این حوزه ورود نمی کند. به زعم تجریشی برخوردها در حالی صورت می گیرد که ما به عدم توجه کافی با مرمت بنا متهم می کنند اما ما می گوییم وقتی کاربری  مشخص نیست چگونه بنا را مرمت کنیم.

مرمت های حفاظتی و اضطراری را هم که انجام داده ایم. هیچ طرح مصوبی هم وجود ندارد که عمارت به هتل تبدیل شود و از سال 94 هم می گویند عمارت را پس بدهید. الان یک ماه است که مجموعه تعطیل است و بخش اداری صندوق را به مسعودیه منتقل کرده اند و تیم حراستی هم مستقر شده است.

وی ادامه می دهد: در سال 90 ما مصوبه کمیته فنی صندوق را مبنی بر اینکه کاربری فرهنگی و هنری بشود داریم. بنابراین فاز یک را جلو بردیم و منتظر ابلاغیه صندوق بودیم. از آن به بعد ما در یک مسیر فرسایشی اداری و اختلاف سلایق مدیران و. . . درگیر شده ایم. درحالی که مرمت های حفاظتی از جمله مرمت درهای چوبی، ارسی، مرمت سنگ و کاشی و. . . را انجام داده ایم و تاکنون بالغ بر 6میلیارد تومان هزینه کرده ایم.

معرفی و راه اندازی مسعودیه

اتفاقی که افتاده این است که بخش هایی از فضا را برای کاربری موقت و استفاده مردم آماده کردیم و در سال های 91، 92 و93 در روزهای نوروز بخش هایی را برای ارائه محصولات فرهنگی و هنری و کافه  باز کردیم. البته فقط در روزهای نوروز استقبال بی نظیری شد. برگزاری جشن خانه سینما و فستیوال موسیقی تهران هم در این عمارت برگزار شد.

در اواخر سال 93 و اوایل 94 فعالیت ها دائمی شد و کافه ای فاخر با حضور هنرمندان ایجاد کردیم که هم مردم خودمان و هم توریست های خارجی از آن بازدید کردند. همچنین فضاهایی برای عرضه محصولات هنری مثل دست بافته ها و پارچه های سنتی ایرانی و محصولات طبیعی که تولید خانم های هنرمند است و زیورآلات نقره که طرح  شان برگرفته از موتیف های سنتی ایرانی و حتی خود عمارت مسعودیه است، از دیگر اقدامات ما در این مجموعه بوده است.

همچنین راه اندازی عکاسخانه قاجاری در تهران از دیگر اقدامات ما بوده است. بخش دیگر مربوط به ایجاد تماشاخانه مسعودیه است که با رعایت تمامی اصول ایمنی و حفاظت بنا سازه ای موقت طراحی شده که به راحتی قابل جمع کردن باشد. در واقع حدود 30برنامه در زمینه رویدادهای فرهنگی و هنری در این مجموعه برگزار کردیم و تعداد کثیری از مردم در ماه از عمارت بازدید می کردند.

درحالی که قبلا مجموعه متروکه ای بود که کسی آن را نمی شناخت. مسعودیه بعد از راه اندازی برای بیش از 50نفر اشتغال مستقیم و غیرمستقیم ایجاد کرد، همچنین زنان خانه دار در خانه طبخ می کردند و به اینجا می آوردند و در کافه عرضه می شد.

در حقیقت فضایی را ایجاد کردیم که هم رونق شهری ایجاد کرد و هم اشتغال. بهره برداری موقت با تأیید و دستور صندوق بوده اما مهم تر این است که چرا این مقصد شهری باید تعطیل شود. اگر بحث بر سر درآمد است درآمدها را می توان حساب کرد، خیلی شفاف درآمدها را گفته ایم و این درآمد باید برای صندوق محفوظ باشد.

صندوق به جای اینکه از این فرصت استفاده کند که سرمایه گذارهای دیگر را جذب کند، برعکس عمل می کند و این موضوع خلاف سیاست های رسمی نظام در خصوص واگذاری امور به مردم و رونق اقتصادی است.

وی در پایان اضافه می کند: تطویل زمان به نفع سرمایه گذار نیست و نمی توان عمدی در این زمینه متصور بود.

تجریشی با بیان این جملات ادامه می دهد: ما در خانه عامری ها کار کرده ایم و موفق هم بوده ایم و می خواهیم این روند را در اینجا هم ادامه بدهیم. مسعودیه در کنار میدان بهارستان و یکی از مهم ترین بخش های تاریخی تهران قرار گرفته و می خواهیم به درستی شناخته شده و موجب رونق محیط پیرامون خود باشد و گردشگران داخلی و خارجی از این عمارت دیدن کنند و با فرهنگ و هنر این سرزمین آشنا شوند. دراین مدت هم همواره این هدف را داشته ایم و با استقبال مردم هم مواجه شدیم که این برای بناهای تاریخی شهرمان امر مبارکی است.