آموزش کشاورزی، مهارت‌پرور نیست

کشاورزی ایران با داشتن پیشینه‌ای هزاران ساله، از نظام خاصی پیروی نمی‌کند و تشکل‌ها و اتحادیه‌های مردم‌نهاد به‌صورت کمرنگ و کم‌اثر فعالیت می‌کنند. کشاورزی معیشتی و غیر‌اقتصادی در اثر خرده‌پا بودن مالکیت‌ها، یکی از مشکلات و موانع رشد و پیشرفت این بخش به‌شمار می‌رود. ایجاد اشتغال پایدار و دانش‌محور، کاستی‌های دیگری است که جاذبه‌ای برای سرمایه‌گذار ایجاد نمی‌کند.
سیدجواد قریشی، معاون برنامه‌ریزی اشتغال و توسعه تشکل‌های تخصصی سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی کشور، در گفت‌و‌گو با «فرصت امروز» در این زمینه اظهار می‌کند: در فرآیند تولید کالا و خدمات از عوامل هشت‌گانه یا شش‌گانه مختلف استفاده می‌شود که یکی از عوامل شش‌گانه، منابع انسانی است. موضوع اشتغال هم یک موضوع چندوجهی است و اهداف و سیاست‌های کلان کشور به سمت ایجاد اشتغال پایدار سوق می‌یابد. رویکرد اصلی سازمان نظام‌مهندسی، بهره‌گیری دانش‌آموختگان بخش کشاورزی برای مهندسی کردن فرآیند تولید است. نگاهی به آمار فارغ‌التحصیلان بخش کشاورزی نشان می‌دهد که بخشی از این افراد جویای کار در بخش کشاورزی هستند و بخشی دیگر صرفا به منظور افزایش سطح دانش خود وارد دانشگاه شده‌اند و فقط مدرک‌گرایی کرده‌اند.

کشاورزی در مسیر تولیدمداری و دانش
وی می‌افزاید: براساس آخرین آمار (سال‌1392) که مرکز مطالعات جهاددانشگاهی در حوزه اشتغال دانش‌آموختگان ارائه داد نزدیک به 36 هزار نفر دانش‌آموخته بخش کشاورزی که پرسش‌نامه مخصوص برای اشتغال را پاسخ دادند، جویای کار در بخش کشاورزی هستند. بخش کشاورزی باید در مسیر تولیدمداری و دانش تولید حرکت کند. تولید‌کننده به جای اینکه صاحب زمین باشد باید بتواند صاحب دانش باشد تا بیشترین بهره‌برداری از آن انجام شود. تولید کشور باید از مکانیزم تولید حقیقی به سمت تولید حقوقی تغییر جهت دهد. قریشی ادامه می‌دهد: کشاورزی ما مثل کشاورزی سایر کشور‌ها در مرحله تکاملی تاریخی خود به‌سر می‌برد. ما از یک کشاورزی سنتی شروع کرده‌ایم و فعالیت تولید در بخش کشاورزی را به سمت کشاورزی تجاری سوق داده‌ایم. در کشاورزی تجاری شخصیت‌های حقوقی هستند که واحد‌های تولیدی را مدیریت می‌کنند.
وی به حرکت‌هایی که به تازگی در راستای کشاورزی علمی انجام شده اشاره و اظهار می‌کند: حرکت‌های انجام شده نسبت به دو‌دهه اخیر به‌ویژه در پنج سال گذشته موجب شده تا نسبتا کشاورزی معیشتی به سمت کشاورزی تجاری سوق یابد. به‌عنوان مثال در هر هکتار از زمین که هشت تن گندم می‌توان برداشت کرد کشاورز ما سه تن گندم برداشت می‌کند، اما کشاورز نمونه ما در هر هکتار 15 تن برداشت می‌کند. این نشان می‌دهد که با علمی کردن کشاورزی می‌توان منافع اقتصادی کشاورز و کشور را همراه با هم تامین کرد.

عقب ماندگی در محصولات زراعی و باغی
معاون برنامه‌ریزی اشتغال سازمان نظام‌مهندسی کشاورزی ایران می‌گوید: حدود 2800 شرکت خدمات فنی-مهندسی در کشور وجود دارند که تعدادی از آنها در زمینه کشاورزی به منظور تغییر شیوه تولید سازماندهی شده‌اند. این میزان کافی نیست و باید تعداد شرکت‌ها افزایش یابد.
وی تصریح می‌کند: در مقایسه با برخی کشورها در زمینه تولید محصولات کشاورزی جایگاه مناسبی داریم ولی در اکثر محصولات کشاورزی (زراعی و باغی) در قیاس با کشوری مثل ترکیه که از شرایط اقلیمی مناسب‌تر و مدیریت علمی بهتری برخوردار است، هنوز عقب هستیم. این موضوع اهمیت ورود دانش‌آموخته‌های بخش کشاورزی به مزارع را که تاکنون شرایط آن به‌طور کامل فراهم نشده، بیشتر مشخص می‌کند.
قریشی معتقد است: نظام آموزشی کشور، نظام آموزشی مهارت‌پرور نبوده و نظام آموزشی ادبیات کشاورزی است تا عملیات کشاورزی. متاسفانه مراکز آموزش عالی نیز صرفا به مباحث انتفاعی و مادی خود بیشتر توجه دارند و هدف از آموزش را نادیده می‌گیرند. درحال‌حاضر در برخی از واحدهای آموزشی مثل دانشگاه جامع علمی- کاربردی بحث آموزش دانشجویان کشاورزی با گرایش‌های مجزاتری در حال انجام است (مثل کاردانی تولید زعفران، کاردانی شیر و...) هر‌چند هنوز جای خالی بعضی از رشته‌های تخصصی دیده می‌شود.
آموزش‌های کشاورزی براساس نیازهای اقلیمی
وی تاکید می‌کند: برخی از آموزش‌ها باید براساس نیاز اقلیمی، اقتصادی و برحسب اقتضای کشور باشد که خوشبختانه به تازگی برخی واحدهای آموزشی اقداماتی انجام داده‌اند. به‌عنوان مثال شیوه‌های تولید بذرهای مقاوم به خشکسالی، سرما و کم‌آبی را آموزش می‌دهند. براساس آمار مرکز سازمان همیاری اشتغال دانش‌آموختگان، 38هزار و 438 نفر در سال 92 در رشته کشاورزی و دامپزشکی جویای کار هستند.
قریشی، اشتغال پایدار در بخش کشاورزی و تولید را دارای اهمیت ویژه‌ای می‌داند و می‌افزاید: یک بنگاه تولیدی که هزار رأس دام شیری دارد وقتی قیمت نهاده‌های تولید ناگهان چهار برابر می‌شود، ناچار است با یک‌چهارم ظرفیت قبلی تولید کند. اگر هم بخواهد با یک‌چهارم ظرفیت قبلی ادامه دهد بسیاری از فرصت‌های شغلی را از دست خواهد داد. بنابراین در بخش کشاورزی یا سایر بخش‌ها ورود به کار مهم نیست بلکه پایداری اشتغال مهم است. وی ادامه می‌دهد: از سوی دیگر احیا و ارتقای جایگاه مبحث کارآموزی فارغ‌التحصیلان (مهندسان کشاورزی جوان) و برگزاری دوره‌های کوتاه‌مدت آموزشی می‌تواند مسیری روشن را پیش پای دانش‌آموخته بخش کشاورزی قرار دهد. بیش از 60 درصد افرادی که در کارورزی وارد بنگاه‌های تولید می‌شوند در بخش کشاورزی جذب همان بنگاه‌ها شده‌اند. همچنین براساس گزارش‌ها هفت هزار فرصت شغلی در زمینه به‌کارگیری دانش‌آموختگان در حوزه‌های تولید گلخانه‌ای، آبیاری تحت‌فشار، محصولات دامی، محصولات زراعی، محصولات باغی و... به‌عنوان ناظر فنی یا مسئول فنی می‌تواند ایجاد شود.
 
نزول جایگاه کشاورزی در دانشگاه‌ها
معاون برنامه‌ریزی اشتغال سازمان نظام‌مهندسی کشاورزی ایران، به ایجاد شرکت‌های کشاورزی و تامین امکانات و تسهیلاتی که در شهرها وجود دارند، اشاره می‌کند و می‌گوید: این امکانات و شرکت‌ها برای جویندگان کار در بخش کشاورزی نیز می‌تواند مفید باشد. همچنین علاوه بر پرداخت تسهیلات و وام باید دانش اقتصادی و برنامه‌ریزی فرد جویای کار نیز افزایش یابد تا از احتمال شکست دور شود، اما شرایطی که در بخش کشاورزی پیش آمده جایگاه و منزلت این رشته را پایین آورده است. درحالی‌که در کشورهای دارای سبک کشاورزی مثل هلند، نیوزیلند و... در نگاه دانشجو تفاوتی بین رشته حقوق و کشاورزی در زمان انتخاب رشته برای ورود به دانشگاه وجود ندارد. قریشی ادامه می‌دهد: در کشور ما سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی پایین و عمدتا متکی به بخش‌خصوصی و عموم جامعه است. دولت باید تغییرات و هزینه‌های گسترده‌ای به منظور تبلیغ و ترویج کشاورزی ایجاد کند. موضوع اشتغال در بخش کشاورزی به مولفه‌های گوناگونی وابسته است که قسمتی به داخل بخش و برخی به بیرون از بخش کشاورزی ارتباط دارد. امید است با مدیریت بهتر و برنامه‌ریزی منسجم‌تر و همچنین مهندسی شدن کشاورزی، بتوان با ایجاد ارزش افزوده بیشتر برای محصولات کشاورزی انگیزه و امید حضور کشاورزان در این بخش را افزایش داد. به این ترتیب است که زمینه برای ورود فارغ‌التحصیلان این حوزه بیش از پیش فراهم شده و نقطه‌عطفی به وجود می‌آید که منحنی بیکاران را نزولی کند.