پیدا و پنهان طرح ادغام بانک ها / زنگ های ادغام بانک ها برای که به صدا درمی آیند؟

این روزها بحث ادغام در محافل اقتصادی و رسانه های ایران زیاد به گوش می رسد؛ از بحث ادغام و تفکیک وزارتخانه های  «صنعت معدن و تجارت» گرفته تا وزارت  «راه و شهرسازی» و  «ورزش و جوانان»؛ اما آنچه در محافل بانکی از بحث ادغام شنیده می شود، پیشنهادی است که ولی الله سیف، رئیس کل بانک مرکزی با انتشار صورت های مالی بانک ها آن را مطرح کرده و از لزوم ادغام بانک ها سخن گفته است؛ در واقع، سهم دارایی سمی در ترازنامه بانک ها، بدهی های معوق و مطالبات مشکوک الوصول ترازنامه برخی از بانک ها موجب شده تا رئیس کل بانک مرکزی از لزوم و ضرورت ادغام بانک ها سخن بگوید؛ پیشنهادی که البته مربوط به روزهای اخیر نیست و زمزمه اجرای این طرح با انتشار صورت های مالی بانک ها مطرح شد. اگرچه سیف زمان اجرای این طرح را منوط به سال آینده دانسته است، اما اتفاقاتی که درباره موسسات مالی غیرمجاز افتاده و موجب خدشه دار شدن اعتماد عمومی به شبکه بانکی شده، نگرانی و گمانه زنی ها در این باره را افزایش داده است.

چرا بانک  مرکزی به بانک ها سه پیشنهاد داد؟

کارنامه مالی برخی بانک ها در آستانه خط قرمز قوانین جاری بانکداری قرار داشت؛ استفاده بیش از اندازه از ذخایر قانونی نزد بانک مرکزی، بدهی های معوق و طلب های بزرگ از دولت سبب شده بود تا توان مالی برخی بانک ها برای جبران زیان های پدید آمده آنچنان ضعیف شود که بانک مرکزی پیشنهاد ادغام این بانک ها را در دستور کار قرار دهد.

به گزارش خبرآنلاین، سیف از زمان اجرایی شدن این تصمیم البته سخنی نگفته؛ با این حال اعلام نظر درباره این تصمیم از فوریت و نزدیکی این تصمیم حکایت دارد. به نظر می رسد آنچه بانک مرکزی قرار است از اجرای این ادغام ها به دست آورد، نزدیک شدن صورت های مالی بانک های ایرانی به استانداردهای روز دنیاست.

چه آنکه او صراحتا تأکید کرده: «هدف ما این است که بتوانیم نسبت های مالی در صورت های مالی بانک های ایرانی را به نسبت های روز بانکداری دنیا نزدیک کنیم که در این حالت مهم ترین موضوع نسبت کفایت سرمایه بانک ها است و برای تأمین آن چند راه وجود دارد؛ اینکه سرمایه آورده خود را افزایش دهند، سهام جدید در بورس عرضه کنند یا اینکه تصمیم بگیرند با یکدیگر ادغام شوند.»

آن طور که سیف عنوان کرده تصمیم برای ادغام در درجه اول بر عهده سهامداران خود بانک ها است ولی در مسیری که بانک مرکزی برای استاندارد سازی صورت های مالی بانک ها در پیش گرفته این موضوع وجود داشته و خود سهامداران نیز ممکن است از آن استقبال کنند.

شعبه های زیاد و پارتی بازی

با توجه به اتفاقاتی که برای موسسات مالی غیرمجاز افتاده است، بحث ادغام بانک ها نگرانی هایی را برای اجرای این طرح ایجاد کرده است و به همین ترتیب برخی کارشناسان با این طرح موافق و برخی دیگر مخالف هستند.

مخالفان این طرح بر این باورند که در گذشته نیز ادغام بانک ها صورت گرفته اما در آن عوامل دیگر دخالت داشته است. در آخر همچنان این بانک ها با مشکل روبه رو هستند و در روند ادغام بانک ها فساد افزایش پیدا می کند. از طرف دیگر موافقان این طرح معتقدند از طریق ادغام بانک ها هزینه بانک ها کاهش پیدا می کند و به نفع خود بانک ها خواهد بود. تعداد شعب بانک ها کاهش پیدا می کند و به همین ترتیب هزینه ها نیز کاهش پیدا می کند. 

عباس آرگون، عضو هیأت نمایندگان اتاق تهران با اشاره به فواید این تصمیم گفته است: «یک سری بانک ها هزینه های ثابت بالایی دارند و به نوعی قیمت تمام شده پول را بالا می برند. اگر بتوانیم جذب هزینه ها و جذب منابع بانک ها را کاهش دهیم، به کاهش هزینه این بانک ها کمک می کنیم.»

مهم ترین نقد آرگون، تعداد زیاد شعب بانک هاست که به گفته او از تعداد کارکنان آنها بیشتر و البته هزینه برتر است. آرگون معتقد است «تعداد شعبه بانک ها نسبت به جمعیت کل نیز متناسب نیست. تعداد شعب برخی بانک ها بسیار زیاد است و در طرح ادغام بانک ها می توان تعداد شعبات را کاهش داد که این کار موجب افزایش بهره وری و هزینه بهای تمام شده پول می شود.»

همچنین عباس هشی، کارشناس اقتصادی با بررسی اثرات ادغام کردن بانک ها بر اقتصاد کشور هم معتقد است «در حالی که در اقتصاد ما ربا حرام است و تنها کشوری هستیم که فکر می کنیم بانکداری اسلامی را اجرا می کنیم، اما تنها کشوری هم هستیم که بیش از 70 درصد تبلیغ تلویزیون به تبلیغ بانک ها اختصاص یافته؛ از طرف دیگر سر هر چهارراه در خیابان ها هم چند شعبه بانک داریم.»

بنا به گفته این اقتصاددان «راه حل درست برای حل مشکلات کنونی بانک ها ادغام است، اما باید توجه کرد که در ادغام نباید پارتی بازی صورت بگیرد. در گذشته ادغام دو بانک موجب ضرر و زیان گروهی و در مقابل سود زیاد برای طرف دیگر شد، از همین رو نباید این تجربه مجددا تکرار شود، چون برخی بانک ها که در گذشته ادغام شدند، هنوز با مشکل روبه رو هستند.»

غلامحسین دوانی از دیگر اقتصاددان هایی است که معتقد است اجرای این تصمیم بانک مرکزی می تواند مشکل ایجاد کند. او گفته است: « در شرایط کنونی هیچ راهی برای حفظ بانک هایی که با مشکل مواجه هستند، وجود ندارد؛ ادغام بانک باعث کاهش هزینه های تشکیلات اداری و کاهش شعب خواهد شد.»

بنا به گفته دوانی  «نصف دارایی بانک  ها در شعب و برای خرید شعبه هزینه می شود؛ به طور مثال کاهش خرید یک شعبه 20میلیارد تومان و بیشتر هزینه دربر دارد، بنابراین در این شعبه قفل می شود.» از همین رو توصیه می کند «نظام بانکی باید اصلاح شود و از شعبه محور به کیوسک محور و بانک الکترونیکی حرکت کند.»

مهدی تقوی، کارشناس اقتصادی نیز می گوید: «یک سری بانک ها هستند که احتمالا یا کوچک هستند یا سرمایه کمتری دارند. این بانک ها آسیب پذیرند، لذا بانک مرکزی باید این بانک ها را در بانک های قوی تر ادغام کند.» پیشنهاد مشخص این اقتصاددان باسابقه کشورمان این است که «اگر چند بانک با هم ادغام شوند سرمایه آنها بیشتر می شود و آسیب پذیری شان در برابر شوک ها کمتر می شود،  در عین حال کارآمدتر نیز می شوند.»

ایمان اسلامیان، کارشناس حوزه بانکی نیز معتقد است  «راهکار ادغام بانک ها جهت بهینه سازی ساختارهای مالی و اجرایی امری متعارف و پذیرفته شده در عرف بین المللی است اما به استثنای برخی تصمیمات مقطعی به ویژه در شرایط خاص و اضطراری  (نظیر ادغام بانک شهریار پیش از انقلاب، ادغام بانک های خصوصی و تشکیل بانک های ملت و تجارت در صدر انقلاب و تصمیم اخیر در خصوص بانک تات) عملاً این راهکار در کشور ما به عنوان اقدامی چالشی و تا حدی مگو در نظر گرفته شده است.

همچنین پیمان رضی، کارشناس جوان اقتصادی درباره الزامات و پیش نیاز تحقق ادغام بانک ها می گوید: «شفافیت سازی سود و زیان بانک ها، افشای انواع ریسک های صنعت بانکداری و تأمین اطلاعات برای ارزیابی عملکرد مدیریت می تواند یک ادغام بسیار عالی در کشور رقم بزند.»

مجلس موافق است یا مخالف؟

هنوز نظر بازوی کارشناسی مجلس یعنی مرکز پژوهش ها اعلام نشده است، اما به نظر می رسد برخی نمایندگان کمیسیون های تخصصی مجلس از جمله کمیسیون اقتصادی با این طرح موافق باشند، به طوری که محمدرضا پورابراهیمی، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی ادغام بانک ها را مثبت ارزیابی کرده و گفته است:  «تصمیم گیری در خصوص ادغام برای بانک های خصوصی با نظر موافق صاحبان بانک انجام می پذیرد و در مورد بانک های دولتی، این امر نیازمند مصوبه دولت و مجلس در این خصوص است. برخی بانک های عامل به صورت تخصصی و در یک حوزه خاص فعالیت و در همان بخش تسهیلات ارائه می کنند که هم افزایی بانک ها می تواند موجب افزایش ظرفیت ها و توان این بانک ها شود.» به جز یکی دو اظهارنظر از سوی رئیس کل بانک مرکزی خبر دیگری در این باره نیست. حتی بانک ها هم درباره تصمیم بانک مرکزی سکوت اختیار کرده اند. باید دید در روزهای آینده شورای پول و اعتبار درباره طرح بانک مرکزی چه نظری دارد. هرچند که به نظر می رسد آنها هم با توجه به شرایط حال حاضر بانک ها، با ادغام بانک های کوچک و کاهش شعب بانک برای اقتصاد کشور موافق باشند.