با روان شناسان آشتی کنیم

اکثر مردم فکر می کنند کسانی نزد روان شناس می روند که یا دیوانه باشند یا اینکه دچار یک بیماری حاد روانی باشند. این طرز تفکر متأسفانه در قشر تحصیلکرده هم وجود دارد.

سازمان بهداشت جهانی، بهداشت روانی را این گونه تعریف می کند:«بهداشت روانی در درون مفهوم کلی بهداشت قرار دارد و بهداشت یعنی توانایی کامل برای ایفای نقش های روانی و جسمی، بهداشت به معنای نبود بیماری یا عقب ماندگی نیست.»

بهداشت روانی از آن جهت که رابطه مستقیمی با «عملکرد فردی – اجتماعی» و آسیب های روانی – اجتماعی» دارد، از اهمیت زیادی برخوردار است و این اهمیت باعث تدوین و اجرای برنامه های متعدد بهداشت روانی در سه بعد «پیشگیری، درمان و توانبخشی» می شود.

این سه بعد در برگیرنده تمام اهداف و فعالیت های بهداشت روانی است.

عوامل مؤثر بر بهداشت روانی

عواملی همچون عدم برآورده شدن نیازهای اولیه، ناکامی، استرس، یادگیری، مسائل اجتماعی و رسانه های جمعی و. . . از عمده ترین تأثیرگذاران بر بهداشت روانی هستند.

ابعاد بهداشت روانی

پیشگیری نوع اول  (Primary Prevention) هدف این نوع از بهداشت روانی  با برنامه های آموزش بهداشت روانی  (نظیر آموزش والدین برای تربیت کودکان، آموزش تأثیرات مصرف الکل و مواد و. . .)، برنامه های بالا بردن کارایی و توان افراد  (نظیر برنامه های تقویتی برای کودکان محروم)، ایجاد سیستم های حمایت اجتماعی  (نظیر بیمه های درمانی، ایجاد و حمایت از گروه های محلی و اجتماعی حمایت کننده از افراد مبتلا) نمونه های پیشگیری نوع اول است.

پیشگیری نوع دوم  (Secondary Prevention)

هدف اقدامات این بعد از برنامه بهداشت روانی، شناخت به موقع و درمان فوری و مناسب اختلال  (یا بیماری) است. تمام نظریه ها و اقدامات درمانی نظیر «دارو درمانی، رفتار درمانی، شناخت درمانی، گروه درمانی، روانکاوی و. . . » در قالب این بعد از بهداشت روانی قرار می گیرد.

پیشگیری نوع سوم

هدف این پیشگیری، بازگرداندن و حفظ تمام یا قسمتی از توانایی های از دست رفته فرد به علت اختلال  (یا بیماری) است تا فرد بتواند به گونه ای مفید و سازنده به زندگی خانوادگی، اجتماعی و شغلی خود باز گردد.

در واقع برنامه های این بعد با توانبخشی(Rehabilitation)  افراد و جلوگیری از بازگشت مجدد اختلال یا بیماری (اختلال روانی مرحله ای قبل از بیماری است، بدین معنی که اختلال روانی را نوعی از تغییر در حالت طبیعی کارکرد روان دانسته که ممکن است آنقدر کم باشد که بروز نکند، اما چنانچه رسیدگی نشود می تواند خود دلیل بیماری روانی بشود) در فرد و حفظ و پیشبرد سلامت ایجاد شده توسط درمان، سروکار داشته و اقدامات قبلی را تکمیل می کند.

دلایل مراجعه نکردن بعضی از افراد به روان شناس و مشاور

از دلایل مهم در مراجعه نکردن بسیاری از مردم به روان شناس این است که اختلالات روانی را موردی برای رسیدگی نمی دانند. در برخی موارد افراد اصلا اعتقادی به مسائل روان شناسی ندارند و برای مثال افسردگی شان را نوعی تنبلی و بی مسئولیتی می دانند.

یکی از باور های نادرست دیگر نیز این است که «غیر از بیماری های واگیر تقریبا هیچ بیماری ای وجود ندارد که درمان قطعی داشته باشد، درحالی که بیماری هایی همچون میگرن یا فشار خون نیز درمان قطعی ندارند، اما قابل پیشگیری و کنترل هستند.

به بیان دیگر، بسیاری از بیماری ها فقط قابل کنترل هستند و درمان صددرصد ندارند و اختلالات روانی هم از این ماجرا مستثنی نیستند.

مراجعه نكردن به روان شناس چه عواقبی دارد؟ 

اهمیت دادن به سلامت روان مانند اهمیت دادن به سلامت جسم مهم است. برای مثال، فرد مضطربی را در نظر بگیرید.

فرد مضطرب در هنگام غذا خوردن با سرعت غذا را می بلعد که این نوع غذا خوردن باعث می شود فرد دچار انواع بیماری های گوارشی بشود و در پی آن نیاز به مراجعه به پزشک پیدا کند، حال فرد دیگری را در نظر بگیرید که مضطرب نیست و به آرامی غذای خود را میل می کند، بدن به درستی اعمالش را انجام می دهد و فرد همواره در یک سیکل راحت و درست زندگی می کند.

لذا با توجه به صنعتی شدن و مسائل دیگر اجتماعی که گریبانگیر انسان قرن 21 است و شیوع انواع اختلالات روانی در جوامع در این قرن - که جزو اجتناب ناپذیر زندگی در این قرن است - می توان با مراجعه به موقع به روان شناس برای برطرف کردن اختلالات روانی گریبانگیر یا مشکلات روحی و استرس ها اقدام کرد.

اینجاست که اهمیت بهداشت روان مانند اهمیت به بهداشت جسم نمایان می شود.

به عبارتی اهمیت روان شناس در سلامت روان به میزان اهمیت پزشک در سلامت جسم است (عقل و روان سالم در بدن سالم و بالعکس).

عدم مراجعه مردم به روان شناس علاوه بر تشدید اختلالات روانی و بروز بیماری های جسمی (بیماری های سایکوسوماتیک)

– بیماری های جسمی که منشا روانی دارند مانند بیماری های زخم معده، زخم اثنی عشر و. . . که برای درمان این بیماری ها باید همزمان با درمان های جسمانی به درمان های روانی آن هم پرداخت و هرکدام از راه های درمانی به تنهایی چاره ساز نیستند-  موجب بروز آسیب های اجتماعی خواهد شد.

 اگر مراجعه به روان شناس در زمینه روان و سلامت روانی در بین جامعه جا نیفتد شهروندان برای حل مشكلات شان روبه مواردی می آورند که اساس علمی ندارند مانند مراجعه به دعانویسان و رمالان.

باید فرهنگ سازی كنیم

با توجه به آخرین آمار منتشرشده از سوی مراجع قانونی كه 21.1 درصد مردم کشورمان اختلالات روانی دارند بهتر است هرچه سریع تر رسانه ها با اتخاذ تدابیری و با استفاده از نظرات اساتید روان شناس و مشاور نسبت به فرهنگ سازی مراجعه مردم به روان شناس (مشاور) اقدام کنند تا این امر به صورت یکی از امور مهم زندگی در جامعه نهادینه شود.

خانواده ها باید همان گونه که به پزشک عمومی مراجعه می کنند به روان شناس و مشاور نیز مراجعه کنند.

البته باید توجه داشت افراد برای مشاوره و رفع مشكلات روان شناختی به روان شناسان یا مشاورین دارای مدرک تحصیلی مرتبط و دارای مجوز از سازمان های ذی ربط - منظور از سازمان های مرتبط مانند سازمان نظام روان شناسی و مشاوره است - مراجعه کنند.

اگر فرهنگ مراجعه به روان شناس و مشاور در جامعه تقویت شود از خیلی از معضلات اجتماعی و هزینه های بی سرانجام جلوگیری خواهد شد.

نیاز به مشاور در مراحل زندگی

ما در همه مراحل چه در انتخاب شغل و چه در انتخاب همسر و. . . نیازمند مشاوره و روان شناسی هستیم.

 مشاوره و خدمات روان شناسی فرآیند یاری رساندن است که با اهداف زیر در مراحل مختلف زندگی انجام می گیرد:

1-اتخاذ یك تصمیم معقول و مناسب

2- كشف راه حل مناسب  

3- مواجهه با یك بحران. 

مشاوره، ارتباطی دو طرفه بین یك مراجع  (داوطلب) و یك مشاور است كه در آن نیازها، دانش و نگرش مراجع  (داوطلب) به تناسب موضوع مورد ارزیابی قرار گرفته و مشاور روان شناس برآن اساس به مراجع  (داوطلب) در تصمیم گیری صحیح و عمل به آن كمك می کند.

ارتباط با نویسنده: inssaba@gmail.com

کارشناس ارشد روان‌ شناسی