سهم مسکن از هزینه زندگی

گزارش تازه مرکز آمار از وضعیت درآمد و هزینه خانواده های ایرانی در سال گذشته نشان می دهد میزان درآمد و هزینه ماهانه خانوار شهری به ترتیب 6.2 میلیون و 5.2 میلیون تومان بوده است که نسبت به سال 98 به ترتیب رشدی 38 درصدی و 31 درصدی داشته است. البته این رشد قابل توجه در میزان درآمد و هزینه خانوارهای شهری در سال گذشته کمی گمراه کننده است و نشان دهنده واقعیت زندگی خانواده ایرانی نیست چراکه تورم های دو رقمی و بالای سال های گذشته باعث شده است تا همواره بودجه خانوارها از افزایش مداوم قیمت ها عقب بماند. بنابراین اگر میزان تورم سال های اخیر را در این آمار لحاظ کنیم و آن را در حد فاصل زمانی گسترده تر یعنی ابتدا و انتهای دهه 90 بسنجیم، درمی یابیم که اتفاقا هزینه خانوار شهری نه تنها در طول دهه 90 بیشتر نشده بلکه کمتر هم شده است. یعنی سفره خانواده ایرانی به مراتب کوچک تر شده است. کما اینکه طبق آمار تعدیل شده براساس تورم، هزینه متوسط خانوار شهری در سال 99 نسبت به سال 90 بیش از 20 درصد کاهش یافته است. جالب آنکه خانوارهای روستایی وضعیت بدتری دارند و در همین بازه زمانی میزان هزینه خانواده های روستایی بیش از 31 درصد کاهش داشته است.

چرا هزینه مهمتر از درآمد خانوار است؟

نکته دیگری که صحت و درستی این اعداد و ارقام را تا حدی به چالش می کشد، فرهنگ آماری ضعیف جامعه ایرانی است. به همین دلیل پژوهشگران در ارزیابی دو طیف درآمد و هزینه خانوارهای ایرانی به جای بررسی درآمدها عمدتا بر بررسی هزینه های خانوار تمرکز می کنند، چراکه ایرانیان عموما بنا به دلایلی مانند مالیات از خوداظهاری درست خودداری می کنند و از بیان درآمد واقعی خود طفره می روند.

در این راستا، از جمله مولفه ها و فاکتورهایی که می توان در طیف هزینه خانوارها در گزارش مرکز آمار ایران بر آن تاکید کرد و از دل آن واقعیت زندگی ایرانی را بیرون کشید، سهم مسکن از هزینه زندگی است. به گفته مرجع آماری کشور، هزینه  سالانه  یک خانوار شهری در سال گذشته به  62 میلیون و 139 هزار تومان رسیده است که از افزایش  31 درصدی هزینه خانوارهای شهری نسبت به سال قبل از آن حکایت دارد. از این مبلغ بیش از 16 میلیون تومان هزینه مواد خوراکی و دخانی شده و بالغ بر 46 میلیون تومان از هزینه های خانوار، سهم هزینه های غیرخوراکی شده است. در میان هزینه های خوراکی، گوشت و نان و غلات هر  کدام با سهم 21 درصدی بالاترین سهم از هزینه های خوراکی را به خود اختصاص داده اند و میوه ها و سبزی ها با سهم 19 درصدی از این هزینه ها در جایگاه بعدی هزینه های خوراکی قرار گرفته است.

اما در میان هزینه های غیرخوراکی خانوارهای شهری، بالاترین سهم به مسکن، سوخت و روشنایی تعلق دارد که 50 درصد از هزینه ها را تشکیل می دهد. حمل و نقل و ارتباطات و بهداشت و درمان نیز به ترتیب با سهم 13 درصدی و 12 درصدی از هزینه های غیرخوراکی خانوار شهری در رتبه های بعدی قرار دارند.

البته وضعیت خانوار های روستایی اندکی متفاوت است. چنانکه به گفته مرکز آمار، متوسط هزینه خانوار های روستایی در سال گذشته به 34 میلیون و 67 هزار تومان رسیده است که نسبت به سال قبل آن 30.5 درصد رشد را تجربه کرده است. از این مبلغ بیش از 13 میلیون و 645 هزار تومان هزینه مواد خوراکی و دخانی شده و بالغ بر 20 میلیون تومان از هزینه های خانوار روستایی سهم هزینه های غیرخوراکی شده است. در میان هزینه های مربوط به کالاهای خوراکی نیز نان و غلات و فرآورده های آنها 25 درصد از کل هزینه خوراکی ها را به خود اختصاص داده است. گوشت با سهم 21 درصدی و میوه و سبزی ها با سهم 17درصدی در رتبه های بعدی هزینه های خوراکی قرار گرفته اند.

اما در بخش هزینه های غیرخوراکی خانوارهای روستایی، مسکن همچنان بیشترین سهم را به خود اختصاص داده و سهم مسکن از هزینه های غیرخوراکی 32 درصد است؛ حمل و نقل و ارتباطات با 20 درصد و بهداشت و درمان با 16 درصد، رتبه های بعدی سهم از کل هزینه غیرخوراکی خانوار روستایی را به  خود اختصاص داده اند. به طور کلی، مطالعات نشان می دهد اجاره مسکن، بزرگ‎ترین فاکتور هزینه ای در سبد هزینه های خانوارها در تهران و سراسر ایران است. به طوری که اجاره خانه در کل کشور به طور میانگین یک سوم درآمد و در تهران دو سوم درآمد خانوارها را به خود اختصاص می دهد.

تعداد مستاجران بیشتر شده یا مالکان؟

همانطور که این اعداد و ارقام به وضوح نشان می دهند، در حال حاضر بزرگ ترین فاکتور در سبد هزینه خانوارها در سراسر کشور، اجاره مسکن است. چنانکه سهم اجاره مسکن از کل هزینه های خانوار در استان تهران 47 درصد و در شهر تهران 65 درصد است. پس از تهران نیز استان های البرز، هرمزگان و قم از نظر این شاخص در وضعیت نامطلوبی به سر می برند، به طوری که این شاخص در استان های یادشده به ترتیب 30 درصد، 28 درصد و 27 درصد از هزینه های خانوار است. در استان های البرز و قزوین نیز 27 درصد از هزینه های خانوار صرف پرداخت اجاره مسکن می شود. البته میزان نرمال و طبیعی این سهم در کشورهای جهان عموما بین 15 تا 20 درصد است و اگر در هر شهری این مقدار از 20 درصد فراتر برود، وضعیت غیرطبیعی گزارش می شود.

از سوی دیگر، آنطور که گزارش مرکز آمار نشان می دهد، در سال 99 در مجموع 23 درصد خانوارهای کشور مستاجر و 68 درصد مالک بوده اند. سایر خانوارها نیز در خانه های سازمانی سکونت داشته و یا شرایط سکونت آنها به اشکال متفرقه دیگری ثبت شده است. مقایسه این آمار با سال های قبل می تواند به ما بگوید که در این سال‎ها بر آمار مستاجران افزوده شده است یا مالکان. کما اینکه مقایسه آمار سال گذشته با میانه دهه 90 نشان می دهد در سال 94 آمار خانوارهای مستاجر قدری بیشتر و خانوارهای مالک اندکی کمتر بوده است، به طوری که 66 درصد از خانوارها در این سال مالک (2درصد کمتر از سال گذشته) و 24 درصد نیز مستاجر (یک درصد بیشتر از سال گذشته) بوده اند. طبق اعلام مرکز آمار ایران، تعداد خانوارهای کل کشور در سال 99 برابر با 25 میلیون و 600 هزار خانوار بوده است.

ارتباط با نویسنده: IvanKaramazof@yahoo.com