گردشگر داخلی و تهدید گردشگری ایران

تهدیدها در صنعت گردشگری موضوع جدیدی است که در چند دهه گذشته بسیار مورد توجه قرار گرفته به این دلیل که در گذشته، صنعت گردشگری به شکل انبوه در دنیا شکل نگرفته بود و موضوع کیفیت محصولات گردشگری همیشه با گردشگری لوکس برابری داشت. به این معنی که هرچقدر یک مقصد گردشگری هتل‌ها، رستوران‌ها و امکانات لوکس‌تری داشت مقصد گردشگری جذاب‌تری به حساب می‌آمد و جاذبه‌های تاریخی و طبیعی این مکان‌ها بیشتر مورد توجه قرار می‌گرفت.

اما با شکل گرفتن گردشگری انبوه و جاری شدن سیل گردشگر به این اماکن کیفیت جاذبه‌های طبیعی این مکان‌ها به دلیل ساخت‌و‌سازهای بیش از اندازه، آلودگی هوا، ساحل‌ها و جنگل‌ها و یکنواخت شدن تولیدات گردشگری به شکل چشمگیری پایین آمد و بنابراین موضوع تهدید‌ها باعث شکل‌گیری گردشگری پایدار به‌عنوان یک اصل اساسی در برنامه‌ریزی‌های گردشگری در کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه شد. بنابراین راه‌حل پیشگیری هرگونه تهدیدی در صنعت گردشگری برنامه‌ریزی و توسعه تخصصی گردشگری پایداری است که در آن بخشی به مدیریت بحران‌های اقتصادی، محیطی و رقابتی اختصاص داده شده است.

در مورد توسعه گردشگری در ایران هم مانند باقی مقاصد گردشگری اگر بدون مقررات برنامه‌ریزی و نظارت، توسعه بی‌رویه پیدا کند باعث ایجاد تهدیدهای زیست محیطی، اجتماعی و در نهایت از بین رفتن جذابیت و رکود اقتصادی ناگهانی در مقاصد توریستی می‌شود. اما به نظر من بیشتر این تهدید‌ها در صورت وجود گردشگری انبوه است که پدیدار می‌شود و ما به دلیل نداشتن گردشگری انبوه تا سال‌ها با این مشکل مواجه نخواهیم شد و اصولا تهدید‌ها در برنامه‌ریزی‌های بلند‌مدت است که مدنظر گرفته می‌شود که ما هرگز یک برنامه بلند‌مدت ثابت را در زمینه گردشگری دنبال نکردیم.

اما به دلیل اینکه گردشگری در ایران روی بازدید گردشگران از آثار باستانی و لذت بردن از طبیعت و فرهنگ محلی ایران متمرکز شده است، پیش‌بینی تهدید‌ها باید روی این جاذبه‌های مهم گردشگری متمرکز شود. شاید عجیب به نظر برسد، اما به اعتقاد من، تهدید اصلی در زمینه حفظ آثار باستانی و منابع طبیعی در حقیقت گردشگر داخلی ماست. به این دلیل که در طول سال‌های اخیر با وجود تعداد بسیار کم گردشگران خارجی به ایران، گردشگری عمده در ایران صرفا گردشگری داخلی بوده و همان‌طور که بسیاری از رسانه‌های ملی منتشر کردند وضعیت نگهداری و محافظت از آثار باستانی در ایران بسیار غم انگیز است. همین‌طور شرایط ساخت‌و‌ساز‌های بیش از حد در مناطق خوش آب و هوای ایران مثل شمال کشور.

متأسفانه در مهم‌ترین اماکن، سایت‌ها و محوطه‌های تاریخی در کشور ما با وجود نگهبان، هم چنان رفتار گردشگر داخلی با این آثار نادرست است یا اینکه بعضی از سازمان‌ها در برخی اماکن تاریخی که می‌توانند در جذب توریست بسیار موفق باشند ساکن هستند و فعالیت روزانه دارند.

من معتقدم فرهنگ گردشگری در داخل ایران به تغییرات اساسی نیاز دارد، چون گردشگری غیر‌مسئولانه داخلی ما و ضعف مدیریتی و نظارتی در بعضی اماکن تاریخی، باستانی و منابع طبیعی در کشور ما تهدیدی است که باید بسیار جدی گرفته شود. پیش از آنکه برای گردشگری پایدار برنامه‌ریزی شود لازم است، این تهدیدها هر چه زودتر دیده شده و برای کاهش آن برنامه‌ریزی شود.

* استاد دانشگاه و رئیس مرکز تحقیقات بین‌المللی میراث باستانی، فرهنگی و توریستی در پرتغال