کووید-19 چطور دنیای ما را تغییر داد؟

مواجهه ناگهانی انسان با پاندمی کرونا، شرایط مبهم و غیرمنتظره ای را در حیطه های مختلف زندگی به وجود آورده و گمانه زنی های زیادی را درباره نسبت ما و آینده مطرح کرده است. در این بین، چند نکته قطعی به نظر می رسد؛ ویروسی برخاسته از خاور دور، کلیت دنیای ما را تحت تاثیر قرار داده است، تعطیلی های گسترده، خوابیدن خط تولید کارخانه ها، تعطیلی مدارس و اجتماعات بشری، همگی اقتصاد جهانی را درنوردیده و آن را به بدترین وضعیت قابل تصور کشانده است. اشتغال تقریبا معنای سابق خود را از دست داده و آینده نیز مه آلودتر از همیشه شده است. در همین حال، برخی از اندیشمندان، بحران کرونا را به مثابه یک نقطه عطف ویژه در طول تاریخ بشری در نظر می گیرند و معتقدند که این ویروس مسیر تاریخ را عوض خواهد کرد. در سوی مقابل، برخی دیگر از صاحب نظران اعتقاد دارند که بحران کرونا یک نقطه عطف تاریخی نیست و به جای اینکه مسیر تاریخ را تغییر دهد، تنها به شتاب آن افزوده است. در واقع، کووید-19 به مثابه یک عنصر شتاب دهنده تاریخ برای ما عمل کرده و آینده را زودتر از موعد برای انسان هزاره سوم میلادی به ارمغان آورده است. البته برخلاف کرونا که سروکله اش خیلی آنی و ناگهانی در زندگی ما پیدا شد، نشانه های تغییر و سویه های تحول در مناسبات انسان و جهان از مدت ها پیش، خود را نشان داده است.

* بانک ها در اسرع وقت به سراغ شما می آیند

بیماری کرونا باعث شد تا بانک ها بیش از پیش به سوی تحولات دیجیتال سوق داده شوند. در واقع، هم اکنون به واسطه بحث فاصله گذاری اجتماعی، بیشتر از آنکه ارائه الکترونیکی خدمات بانکی راهگشا باشد، ارائه خدمات غیرحضوری اهمیت یافته است و این مهم را می توان نقطه عطفی در سیر دیجیتالی شدن بانکداری جهان دانست بنابراین اکنون بیشتر از آنکه مشتریان برای دریافت خدمات بانکی به شعب بانک ها مراجعه کنند، این بانک ها هستند که برای ارائه خدمت به سراغ مشتری می آیند. همچنین آمارهای بانک تسویه حساب های بین المللی (BIS) نشان می دهد که اعتبارات بانکی میان مرزی جهان در فصل نخست 2020 افزایش یافته است. متقابلا اعتبارات در بازارهای نوظهور و اقتصادهای در حال توسعه نیز با رکود همراه بوده است. نهایتا نوسانات ناشی از پاندمی کرونا در بازارهای مالی منجر به جهش قابل توجهی در ارتقای جایگاه اوراق مبتنی بر دارایی بانک ها در جهان شده است.

* توقف صنعت هواپیمایی با بهبودی آهسته

صنعت حمل و نقل هوایی جهان با قرنطینه گسترده و اعمال محدودیت های مسافرتی در بسیاری از مناطق جهان، تقریبا متوقف شده است. براساس گزارش اتاق بازرگانی تهران، در نیمه نخست 2020، تعداد مسافران نسبت به سال 2019 حدود 56 درصد کاهش یافته و از 2.2 میلیارد مسافر به یک میلیارد مسافر رسیده است. منطقه آسیا و اقیانوسیه بیشترین کاهش را در تعداد مسافران با 466 میلیون نفر تجربه کرده است؛ پس از آن اروپا و آمریکای شمالی به ترتیب با 342 میلیون نفر و 264 میلیون نفر بیشترین افت مسافران را شاهد بوده اند. تقاضا برای حمل و نقل هوایی بار نیز به پایین ترین سطح تاریخی خود رسیده و با کاهش 28 درصدی همراه بوده است. با این وجود، تقاضا برای تجهیزات پزشکی و کالاهای ضروری مانع از افت شدید ترافیک حمل و نقل هوایی شده است. پاندمی کرونا همچنین تاثیر گسترده ای بر تجارت بین المللی، سفر و حمل و نقل داشته است. سفر هوایی بین المللی از آوریل تا مه 2020 نسبت به مدت مشابه سال گذشته، بیش از 90 درصد افت داشته است. بیشترین افت سفرهای بین المللی مربوط به قاره آفریقا (منفی 91.3 درصد) و پس از آن اروپا (منفی 89.6 درصد) و آسیا و اقیانوسیه (منفی 87.4 درصد) بوده است.

* زنان بیشترین آسیب کاری را دیده اند

ساعات کاری در بحران کرونا نسبت به آنچه در ابتدا انتظار می رفت، بسیار بیشتر کاهش یافته و بیشترین تاثیر نامطلوب را بر زنان شاغل داشته است. افزایش بیکاری، کاهش زمان کار، اخراج موقت و دلسردی برای یافتن کار منجر به برآورد کاهش 14 درصدی کل ساعات کاری در فصل دوم سال 2020 نسبت به آخرین فصل 2019 شده که معادل 400 میلیون شغل تمام وقت است. کشورهای با درآمد کمتر از متوسط بیشترین آسیب را دیده اند و طی فصل دوم 2020 نسبت به فصل چهارم 2019، افت ساعات کاری بیش از 16درصدی را تجربه کرده اند. در میان مناطق جغرافیایی گوناگون نیز برآورد می شود قاره آمریکا بیشترین کاهش ساعات کاری را در همین مدت تجربه کند که معادل 70 میلیون شغل تمام وقت است.

علاوه بر این، زنان شاغل بیشتر از سایرین، فشار بحران کرونا را متحمل شده اند؛ به طوری که این گروه، در معرض خطر اختلال شغلی بیشتری قرار دارند و فشار اشتغال بدون دستمزد برای زنان بیشتر از مردان بوده است. سهم بزرگی از زنان در بخش هایی مشغول به کار هستند که به شدت تحت تاثیر بحران کووید-19 قرار گرفته است. تقریبا 510 میلیون نفر زن در جهان (یا حدود 40 درصد کل زنان شاغل) در بخش های خدمات غذا و اسکان، تجارت خرده فروشی و عمده فروشی، املاک و مستغلات، کسب و کار و فعالیت های اداری و تولیدی مشغول به کار هستند. این در حالی است که سهم مردان شاغل در این بخش ها، 36.6 درصد است.

* افت سرمایه گذاری خارجی در سال 2020 و 2021

بحران کرونا، اثر آنی بر سرمایه گذاری مستقیم خارجی داشته است و عواقب آن طولانی مدت خواهد بود. آنکتاد پیش بینی کرده که جریان سرمایه گذاری خارجی جهان در سال 2020 حدود 40 درصد کاهش یابد و به حدود 900 میلیارد دلار برسد (نسبت به ارزش 1.5 هزار میلیارد دلار آن در سال 2019). همچنین انتظار می رود سرمایه گذاری مستقیم خارجی در سال 2021 بین 5 تا 10 درصد کاهش یابد. همچنین در سال 2020، همه مناطق و گروه های اقتصادی با رشد منفی سرمایه گذاری مستقیم خارجی همراه خواهند شد. پیش بینی می شود اقتصادهای توسعه یافته کاهش بین منفی 25 درصد تا منفی 40 درصد را در سال 2020 تجربه کنند. افت سرمایه گذاری اقتصادهای در حال توسعه نیز بین 30 درصد تا 45 درصد خواهد بود. در میان مناطق جغرافیایی نیز بیشترین کاهش مربوط به آمریکای لاتین و کارائیب (بین منفی 40 تا منفی 55 درصد نسبت به سال 2019) خواهد بود. اروپا و آسیا نیز افت سرمایه گذاری 30 درصد تا 45 درصدی خواهند داشت.

* کرونا 100 میلیون نفر را به سوی فقر روانه کرد

کووید-19 آسیب های فراوانی را به جهان وارد کرده و منجر به مرگ، بیماری و ناامیدی اقتصادی شده است. آمارها نشان می دهد که کرونا حدود 71 تا 100 میلیون نفر را به سوی فقر سوق داده است و جنوب آسیا و صحرای آفریقا مناطقی هستند که بیشترین آسیب را متحمل شده اند. با توجه به پیش بینی ها انتظار می رود که فقر جهانی (تعداد افرادی که با درآمد کمتر از 1.9 دلار در روز زندگی می کنند) از 8.2 درصد در سال 2019 ( 632 میلیون نفر) به 8.8 درصد در سال 2020 ( 684 میلیون نفر) برسد.

همچنین طبق آخرین پیش بینی ها، بین 90 تا 117 میلیون کودک دیگر نیز به تعداد کودکان خانوارهای فقیر در کشورهای در حال توسعه اضافه خواهد شد. پیش از بحران کرونا حدود یک سوم کودکان در کشورهای در حال توسعه در خانوارهای فقیر زندگی می کردند. از آنجایی که بسیاری از خانوارها منبع درآمد خود را از دست دادند، انتظار می رود کودکان بیشتری از نیازهای اولیه خود محروم شوند و در خانوارهای فقیر قرار بگیرند. با اینکه اقدامات اضطراری برای حمایت خانواده ها از مشکلات مالی ناشی از پاندمی انجام شده، انتظار می رود تا پایان سال 2020 بین 676 میلیون تا 703 میلیون کودک در کشورهای با درآمد پایین و متوسط در این شرایط قرار بگیرند. پیش بینی می شود بیشترین تعداد کودکان فقیر مربوط به جنوب صحرای آفریقا و جنوب آسیا باشد.

* حمله کرونا به سه گانه سلامت، آموزش و درآمد

تا قبل از بحران کرونا، جنسیت، معلولیت، نژاد، قومیت، مهاجرت و تبعیض در سراسر جهان به صورت گسترده وجود داشته است. این آمارها باید واکنش ها به کووید-19 را به سمتی هدایت کند که اطمینان حاصل شود پاندمی وضعیت تبعیض موجود را تشدید نمی کند. طبق داده های 31 کشور، طی سال 2014 تا 2019 از هر 5 نفر، یک نفر شخصا با تبعیضاتی در حداقل یکی از زمینه هایی که قانون حقوق بین المللی آن را منع کرده، مواجه شده است. داده ها همچنین نشان می دهد که زنان بیشتر از مردان قربانی تبعیض می شوند. تنها در نیوزیلند، زنان حداقل در یکی از زمینه های ممنوع شده توسط قانون حقوق بین الملل، حدود 6 واحد درصد بیشتر از مردان تبعیض را تجربه کرده اند.

کرونا همچنین با آسیب به سه گانه سلامت، آموزش و درآمد موجب کاهش توسعه انسانی در سطح جهان شده است. این پاندمی، بر نابرابری های رو به رشدی که از پیش وجود داشتند، تاثیرگذار بوده و آن را تشدید کرده است. در یک سناریو با دسترسی برابر به اینترنت (که هر کشور فاصله خود را با کشورهای پیشرو در بخش توسعه انسانی، کاهش می دهد) کاهش توسعه انسانی بیش از نصف خواهد بود. افزایش دسترسی به اینترنت مردم را قادر می سازد تا از اقدامات تسکینی برای مقابله با اثرات بحران استفاده کنند (از جمله تعطیلی فیزیکی مدارس و محل کار) و توسعه این کار، بسیار مقرون به صرفه خواهد بود. در سال 2018 برآورد شده که برای از بین بردن شکاف دسترسی به اینترنت در کشورهای با درآمد کم و متوسط حدود 100 میلیارد دلار منابع مالی نیاز است.

* تاثیر منفی بحران کرونا بر مهاجرت و جنسیت

سه بحران سلامت، حفاظت و جنبه اقتصادی-اجتماعی ناشی از کووید-19 به طور نامطلوبی افرادی را که به اجبار محل زندگی خود را ترک و جابه جا شده اند، تحت تاثیر قرار داده است. در سه ماه گذشته، پاندمی کرونا تشدید یافته و اثر این بحران برای افرادی که پیش از بحران نیز بسیار آسیب پذیر بودند (مانند 80 میلیون نفری که به دلیل جنگ، خشونت و نقض حقوق بشر از محل زندگی خود به مقصدی دیگر در شهر یا کشوری دیگر مهاجرت کرده اند) شدیدتر بوده است. در عین حال، اقداماتی که توسط دولت ها به منظور محدود کردن شیوع کووید-19 انجام شده، از جمله بستن مرزها و ممنوعیت جابه جایی، اثر منفی قابل توجهی بر حقوق افرادی که به دلیل جنگ یا نقض حقوق بشر به دنبال پناهندگی هستند، داشته است. براساس آمارها، ثبت نام پناهندگی طی فوریه تا آوریل 2020 به طور چشمگیری کاهش یافته است.

همچنین نتایج یک نظرسنجی (که توسط بخش زنان سازمان ملل در مارس 2020 انجام شده) نشان می دهد که بحران کووید-19 نابرابری اجتماعی را تشدید کرده و تبعیض و آسیب پذیری جنسیتی را تعمیق داده است. نتایج این نظرسنجی به اهمیت اقدامات اساسی برای رفع مشکل طولانی مدت نابرابری جنسیتی به عنوان یک شرط لازم برای بهبود عادلانه، سریع و پایدار تاکید می کند. به عنوان نمونه، زنان بیشتر از مردان کارهای بدون دستمزد انجام می دهند. پیش از پاندمی، زنان سه برابر بیشتر از مردان در کارهای خانگی و مراقبتی بدون دستمزد مشغول بوده اند. با اینکه بحران کرونا، فشار کاری را هم برای زنان و هم مردان افزایش داده، اما زنان فشار بیشتری را به ویژه در کارهای خانه داری و نگهداری از کودکان متحمل شده اند. بررسی ها همچنین نشان می دهد که زنان کاهش بیشتری را در درآمد حاصل از اشتغال، پس انداز، کسب و کار، سرمایه گذاری و کشاورزی تجربه کرده اند. این در حالی است که در برخی کشورها از جمله آسیا و اقیانوسیه، مردان با احتمال بالاتری از دولت و سازمان های غیردولتی حمایت دریافت کرده اند. در عین حال، سلامت ذهنی و روانی زنان نیز به طور نامطلوبی از این موضوع متأثر بوده است.

* تاثیر کرونا بر سبک زندگی و ارتباطات اجتماعی

بحران کرونا همچنین سبک زندگی انسان را دگرگون کرده و زندگی اجتماعی بیشتر از قبل جنبه آنلاین و برخط پیدا کرده است. در بحران ها غالبا انتقال اطلاعات قابل اعتماد، بسیار مهم است. با شروع بحران کرونا نیز توییتر به عنوان یک شبکه محبوب برای ارتباطات انسانی و آماری ظاهر شده است. اگرچه این روند در تمامی مناطق یکنواخت نبوده و به عنوان مثال داده ها نشان می دهد که سازمان های دولتی نیز بیشتر از اینکه اطلاعات و آمارهای خود را در وب سایت رسمی منتشر کنند، در توییتر به اشتراک گذاشته اند. در واقع، به واسطه شیوع کرونا، مفهوم جدیدی از «تجربه زیست جهانی» شکل گرفته که این پدیده نوظهور از زمان جنگ جهانی دوم تاکنون بی بدیل بوده است. کووید-19 نه تنها در صدر خبرهای تمام نشریات و خبرگزاری ها قرار گرفت، بلکه حجم بالایی از تبادلات فضای مجازی، گفت وگوهای فضای حقیقی در محیط های کاری و خانواده ها و حتی تصاویر ذهنی و عالم رویای انسان ها را نیز به خود اختصاص داد.

ارتباط با نویسنده: IvanKaramazof@yahoo.com