نوآوری شاه کلید ورود به اقتصاد مدرن است

«جدیدترین دستگاه مکنده آلودگی های محیطی با فناوری جدید اختراع شد، دانشمندی اتریشی سریع ترین دستگاه سنجش چک پول تقلبی را اختراع کرد. برزیل از دستگاه خرمنکوب پیشرفته برای توسعه صنعت کشاورزی رونمایی کرد و...»

این خبرها و خبرهایی مشابه، نمونه اطلاعاتی هستند که بسیاری از ما روزانه در نشریات اقتصادی مطالعه می کنیم. اما اگر کمی دقیق تر به این خبر ها نگاه کنیم، متوجه می شویم اهمیت این نوع خبر، در نوآوری، خلاقیت و متفاوت بودن است. درواقع هر روز، همگام با پیشرفت فناوری و تکنولوژی، کشورهای مختلف جهان در تلاشند تا اقتصاد خود را پیشرفت دهند.

بر همین اساس است که نوآوری در اقتصاد از اهمیت بسزایی برخوردار است. اما سنجش میزان نوآوری اقتصادی در سطح جهان کار ساده ای نیست. سازمان بین المللی تعیین رده بندی نوآوری اقتصادی در جهان (GII) هر سال با انتشار فهرستی مشخص می کند کدام کشورها نوآورتر هستند و کدام یک در وضعیتی ضعیف و شکننده قرار دارند.

از تحولات سیاسی تا مناسبات بین الملل

سازمان GII برای تعیین سطح عملکرد کشورها از فیلترهایی بسیار پیچیده استفاده می کند که 82 شاخص اصلی را شامل می شود. بیش از 182 کشور مشمول این مقیاس می شوند و در نهایت کارنامه کشورها به ترتیب موفقیت و عدم موفقیت تنظیم می شود. با توجه به گستره وسیع شاخص های این سنجش، نمی توان هیچ ایرادی به نتایج این رده بندی گرفت. اما جالب است که بخش بزرگی از نتایج این تقسیم بندی با نوع سیاست ها و روابط دیپلماتیک کشورها همبستگی معناداری دارد.

این همان موضوعی است که این روزها بسیاری از کارشناسان اقتصادی را نگران کرده است. تحولات اخیر ایالات متحده و تصمیم گیری های عجیب و غریب ریاست  جمهوری این کشور باعث شده برخی از فعالان اقتصادی معتقد باشند دونالد ترامپ در حکم ترمزی برای نوآوری های اقتصادی کشورش عمل کند.

این مسئله به ویژه از این جهت حائز اهمیت است که بدانیم بخش بزرگی از جامعه دانشگاهی و هیأت علمی برترین مراکز تحصیلی آمریکا را مهاجران تشکیل می دهند. این همان زنگ خطری است که خبر از احتمال به خطر افتادن رتبه چهارمی ایالات متحده در رده بندی می دهد. اما فارغ از موضوع سیاست های خارجی، برای بررسی سطح نو آوری کشورها شاخص های مهم دیگری نیز وجود دارد.

پژوهشگران دانشکده اقتصاد کرنل معتقدند بخشی از نوآوری های اقتصادی به مناسبات سیاسی و بخشی دیگر به استراتژی هایی مرتبط است که دولت های مختلف برای رسیدن به قله های موفقیت اتخاذ می کنند. به عبارت دیگر تصمیم گیری های سیاسی به تنهایی بار موفقیت اقتصادی را به دوش نمی کشد و مسیری که برای رسیدن به اهداف مدنظر دولت هاست از اهمیت ثانویه قابل توجهی برخوردار است.

این طرز فکر به شکلی کاملا مشخص با شعار سال گذشته GII همخوانی دارد. شعار: برد با نوآوری جهانی است ؛ علم و نو آوری بیشتر و مشارکت قدرتمند تر دولت ها. این شعار که جهت گیری صلح آمیزی دارد، در تلاش است تا مفهومی مشترک را به کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه جهان ارسال کند. پیام روشن است؛ هراندازه کیفیت روابط دیپلماتیک و مناسبات بین الملل میان کشورهای مختلف افزایش پیدا کند، نرخ نو آوری اقتصادی دستخوش موفقیت چشمگیرتری خواهد شد.

دست به دست هم برای موفقیت

جدیدترین گزارش GII حکایت از آن دارد که نرخ موفقیت اقتصادی کشورهایی که تعاملات اقتصادی متعددی دارند، به شکل معناداری بیش از دیگران است. بسیاری از کشورهای توسعه یافته بخش بزرگی از اقبال اقتصادی خود را مرهون به کارگیری منابع انسانی مهاجری هستند که برای تحصیل یا کار جذب کرده اند.

این نیروهای مهاجر با به دوش کشیدن بخشی مهم از بار نیروی انسانی، فرصتی مناسب برای رشد کشورهای پذیرنده فراهم می کنند. افزون بر اینها، باز گذاشتن مرزهای تکنولوژی و دانش موضوع مهم دیگری است که در عصر دیجیتال به توسعه اقتصادی کشورها کمک می کند. به بیانی واضح تر اگر واردات تکنولوژی همراه با تعلیق و توقف تکنولوژی داخلی نباشد، بخشی مهم از نردبان پیشرفت تشکیل خواهد شد.

اغلب کشورهای توسعه یافته، روزگاری به واردات تکنولوژی از همسایگان و رقبا وابستگی داشتند. این واردات زمینه را برای الگوگیری و خلق فرصت هایی جدید فراهم کرد. از سوی دیگر اغلب کشورهای توسعه یافته رکورددار همکاری های بین الملل در بخش های مختلف فناوری، صنعت، تولید و تجارت هستند؛ همکاری هایی که بر پایه مناسبات دیپلماتیک و با هدف گسترش همکاری های بلند مدت شکل می گیرند.

شاید بر همین اساس است که برخی از کارشناسان اقتصاد خاورمیانه معتقدند بسیاری از کشورهای در حال توسعه و کمتر توسعه یافته این منطقه برای رشد و پیشرفت اقتصادی نیازمند یک رنسانس اقتصادی بزرگ هستند. رها کردن استراتژی های ضعیف و تکراری، ارتقای سطح روابط بین الملل و کانال زدن بین اقتصاد های غرب و شرق از مهم ترین نکاتی هستند که می توانند به این کشورها کمک کنند.

فرانسیس گری، مدیر ارشد سازمان بین المللی مالکیت معنوی (WIPO ) معتقد است بسیاری از کشورهای در حال توسعه حوزه آفریقا و آسیا به عللی ساده و تاسف بار از ارتقای سطح نوآوری اقتصادی باز می مانند. یکی از مهم ترین علت های این موضوع، عدم توجه به ایده هایی است که توسط قشر جوان و کمتر شناخته شده جامعه مطرح می شود؛ ایده هایی که در صورت توجه و پشتیبانی مادی و معنوی، فرصتی مناسب برای رشد خواهند داشت.

اما متاسفانه با توجه به مشکلات مختلف کشورهای کمتر توسعه یافته، این ایده ها یا در نطفه خفه خواهند شد یا به دیگر کشورها صادر می شوند و به نام قدرت های جهانی ثبت می شوند. این همان معضلی است که باعث می شود بسیاری از کشورها به رغم دارا بودن شرایط لازم برای ارتقای سطح، همچنان درجا بزنند یا رشد چشمگیری را تجربه نکنند.

کارآفرینان اقتصاد آفرینند

براساس پژوهش انجام شده توسط دانشگاه لوند (Lund University)، کار آفرینان نقشی بسیار حیاتی در احیای اقتصادهای رو به افول ایفا می کنند. این پژوهش که طی یک بازه زمانی 10 ساله (از 2004 تا 2014) به طول انجامیده، نتایجی جالب توجه دارد؛ نتایجی که نشان می دهد حمایت از کارآفرینان اروپایی چرخ نوآوری در بسیاری از صنایع مادر اتحادیه اروپا را روغن کاری کرده است.

برای مثال صندوق های حمایت از کارآفرینان و جوایزی که به نوآوران عرصه صنعت اهدا می شوند با یک تیر چندین نشان اقتصادی را هدف قرار می دهند. اهدای جوایز و حمایت های مالی، نه تنها به اعتماد به نفس شرکت های نوپا کمک می کند، بلکه کارآفرینان را در عرصه بین الملل صاحب وجهه و اعتبار قابل قبول تری می کند.

بخش مهمی از حمایت کارآفرینان نیز می تواند با مبانی دانش محور مرتبط باشد. همسو شدن سازمان های نوظهور و صاحب سبک با بودجه های دولتی، در پیشبرد اهداف مورد نظر آنان تاثیرگذار است. به بیانی واضح تر، حتی اگر نوآوری و خلاقیت های یک سازمان یا مجموعه اقتصادی در بخش داخلی حمایت نشود امیدی به شناخته شدنش در بازارهای مهم بین المللی و اقبال در عرصه جهانی نخواهد بود.

بنابراین اگر کشورهای در حال توسعه انتظار دارند وارد فهرست ستاره های نوآوری شوند و از فهرست ذخیره ها و سطح پایین ها ارتقا پیدا کنند، باید به کارآفرینان نگاهی حمایتگر داشته باشند.

ارتباط با نویسنده: royapakseresht@gmail.com