عرضه‌های اولیه بورسی دیگر مشکل‌ساز نمی‌شوند

روش ثبت سفارش دفتری (Book Building) که به‌عنوان روش جدید عرضه‌های اولیه قرار است مورد استفاده قرار گیرد، یک روش مورد استفاده در دنیا بوده و می‌تواند تمامی مشکلات قبلی را برطرف کند. در سال‌های گذشته هیاتی از بازار سرمایه به کشور هند سفر کرده و با عرضه اولیه از طریق این روش آشنا شدند. مشکلات موجود در عرضه‌های اولیه این است که در عرضه سهام شرکت، یک عرضه‌‌کننده با تعداد مشخصی از سهم و انبوه بسیار زیادی از خریداران وجود دارد و سهمیه‌بندی برای خریداران تعیین می‌شود. درحالی‌که اکثر فعالان بازار مایل به خرید سهم جدید هستند.

از سوی دیگر در زمان عرضه اولیه نیروی عرضه و تقاضا در روز اول به‌درستی عمل نمی‌کند‌، زیرا تعداد خریداران و فروشندگان باید یکسان بوده و اطلاعات بین آنها مشترک و یکسان باشد. عدم تقارن اطلاعاتی از دیگر مشکلات عرضه اولیه است. چون شرکت سابقه فعالیت در بورس را ندارد، طبیعی است که عرضه‌کننده از انبوه خریداران اطلاعات بیشتری داشته، لذا مشکل عدم تقارن اطلاعات در کنار سهمیه‌بندی باعث می‌شود انحرافاتی در قیمت‌گذاری ایجاد شود.

این در حالی است که در بورس کشور به دلیل وجود مشکلات زیرساختاری، مشکلات فنی هم به آن اضافه شده و عدم جوابگویی موتور معاملاتی و پهنای باند باعث بروز مشکلاتی در عرضه‌های اولیه می‌شود. به همین دلیل روشی در دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد که براساس آن سهام شرکتی عرضه دوم یا SPO می‌شود یعنی از خریداران طی چند روز ثبت‌نام به عمل آمده و به آنها اجازه داده می‌شود که ثبت‌نام کرده و قیمت‌ها را تغییر دهند و فروشنده نیز قیمت‌ها را تغییر می‌دهد و برای اینکه عرضه اولیه با شکست مواجه نشود حتماً بازخرید سهم طراحی می‌شود تا متعهد پذیره‌نویسی در صورت عدم خریداری از سوی خریداران، سهام را خریداری کند. در این روش هجوم به سیستم معاملاتی اندک بوده و چون 10 روز قبل از عرضه ثبت‌نام صورت می‌گیرد، فروشنده و مشاور عرضه که مشاور متعهد بازخرید هم هست با توجه به حجم ثبت‌نام، استراتژی قیمت را تعیین می‌کند.

این در حالی است که در مورد عدم تقارن اطلاعاتی مشکلات همچنان باقی‌ می‌ماند زیرا هرچند مدیران اطلاعات را افشا کنند این روش به حجم اطلاعات کاری ندارد. نکته بعدی در روزهای بعد از عرضه است به‌طوری‌که بعد از عرضه اولیه به دلیل محدودیت نوسان و حجم مبنا صف‌های خرید در بازار ایجاد می‌شود که برای حل این مشکل پیشنهاد شده است محدوده نوسان سهم به مدت 10 روز باز شود که با این کار قیمت واقعی سهم براساس اطلاعات مشخص شده و به کشف قیمت نزدیک‌تر خواهد بود.

در حال حاضر بستر و ایستگاه‌های معاملاتی برای این روش فراهم است، اما برای ثبت سفارش دفتری به نرم‌افزارهای خاصی نیاز است. این در حالی است که بسیاری از ابزارهای معاملاتی موجود مبتنی با نرم‌افزار فعلی راه‌اندازی شده است. اگر بخواهیم زیرساخت‌های بازار را توسعه دهیم باید نرم‌افزارهای مخصوص به این کار را فراهم کنیم. به‌طوری‌که درحال حاضر معاملات فیوچرز سهام و ابزارهای بورس انرژی از طریق نرم‌افزار معاملاتی بورس انجام می‌شود که این روش اصولی نیست و درخصوص ثبت سفارش دفتری نیز باید نرم‌افزار جدیدی طراحی شود. البته عرضه‌های بعدی در بورس با دستورالعمل فعلی و سیستم معاملاتی کنونی قابل انجام است، اما از این سیستم باید به‌صورت موقت و کوتاه‌مدت استفاده شده و برای بلند‌مدت نرم‌افزار جدیدی طراحی شود. با به‌کارگیری روش ثبت سفارش دفتری، مشکلات فعلی حراج از بین می‌رود. البته زمان عرضه اولیه بسیار مهم است که با تغییر دستورالعمل و نرم‌افزار پاسخ داده نمی‌شود به‌طوری که ناظرین بازار باید زمان درست عرضه اولیه را تشخیص داده و متناسب با شرایط بازار عرضه را انجام دهند.

* مدیرعامل کارگزاری بانک کشاورزی