سالانه یک متر از ضخامت یخچال‌ها کاسته می‌شود

یخچال‌ها یکی از منابع مهم تأمین آب برای مناطق پایین‌دست خود هستند اما روند تغییرات اقلیمی در ایران، سرعت ذوب یخچال‌ها در کشور را تشدید کرده‌است. کارشناس ارشد سنجش از دور پژوهشکده منابع آب نسبت به کاهش سالانه یک متر از ضخامت یخچال‌ها در کشور هشدار داده و می‌گوید: با روند کنونی منابع آب یخچالی در ایران به شدت کاهش خواهد یافت.

یخچال‌ها همچون سدهای طبیعی عمل می‌کنند. عموما در فصول سرد سال، آب به شکل یخ در یخچال‌ها ذخیره شده و در بهار و تابستان این منابع جامد به مایع تبدیل شده و آب مورد نیاز مناطق پایین دست یخچالی را تأمین می‌کند. یخچال‌ها از نظر مطالعات اقلیمی هم اهمیت خاصی دارند. لایه‌های یخ موجود در یخچال‌ها، تغییرات شرایط محیطی را در خود نگه می‌دارند و محققان از طریق مطالعات پیشرفته می‌توانند روند تغییرات رخ داده در محیط را با استفاده از لایه‌های یخچالی مطالعه کنند.

گرم شدن زمین روند ذوب یخچال‌ها در سراسر جهان را سرعت بخشیده‌است. حذف یخچال‌ها در بسیاری از مناطق کره زمین معضلی جهانی است و ایران نیز از این قاعده کلی مسثنا نبوده‌است. نعمت‌الله کریمی، کارشناس ارشد سنجش از دور پژوهشکده منابع آب مؤسسه تحقیقات آب ایران درباره وضعیت یخچال‌های ایران به «فرصت‌امروز» می‌گوید: حدود 11 منطقه یخچالی در کشور شناسایی شده‌است.

به گفته وی، حدود 90 درصد یخچال‌های ایران در مناطق تخت سلیمان، علم کوه، زرد کوه، دماوند، اشترانکوه و سبلان وجود دارند. 10 درصد مناطق یخچالی که وسعت کمتری دارند هم در دنا، سهند و غیره جا گرفته‌اند. کریمی ادامه می‌دهد: در حال حاضر حدود 30 کیلومتر یخچال داریم که 25 تا 27 کیلومتر آن در پنج منطقه و بقیه در سایر نقاط کشور پراکنده هستند. البته یخچال‌های 10 درصد از مناطق یخچالی که وسعت کمی دارند ذوب شده و فقط یکسری شواهد یخچالی در آنجا باقی مانده‌است.

میانگین ضخامت یخچال‌های ایران در مقایسه با دنیا ناچیز است

کارشناس سنجش از دور پژوهشکده منابع آب بیان می‌کند: مطالعات یخچالی در ایران با استفاده از سیستم‌های سنجش از دور انجام می‌شود. مؤسسه تحقیقات آب با تکیه بر اطلاعات ماهواره‌ای، وضعیت یخچال‌های ایران را از نظر وسعت و ضخامت از سال 1955 تاکنون اندازه‌گیری کرده‌است. وی اضافه می‌کند: حدود 60 سال قبل ضخامت یخچال‌های ایران به طور میانگین حدود 120 متر بود که این رقم در حال حاضر به 55 متر رسیده‌است. این نکته را هم نباید از نظر دور داشت که ضخامت یخچال‌های ایران در مقایسه با یخچال‌های بزرگ دنیا یا حتی کشورهای همسایه بسیار ناچیز است.

به گفته کریمی، ضخامت یخچال‌ها در مناطقی نظیر اورست و غیره حدود 300 تا 400 متر است. همچنین ضخامت یک یخچال متوسط در قرقیزستان به طور میانگین حدود 200 متر است. بنابراین حذف یخچال‌ها در ایران به عنوان کشوری که در یک منطقه گرم و خشک واقع شده، بسیار خطرناک است.

وی با اشاره به اینکه مطالعه در زمینه یخچال‌ها به صورت میدانی و در مدت یک ماه روی یخچال‌های علم‌کوه به عنوان بزرگ‌ترین و تیپیک‌ترین یخچال ایران انجام می‌شود، بیان می‌کند: بر اساس مطالعات پژوهشکده آب، سالانه یک متر از ضخامت یخچال‌های ایران کاسته می‌شود. اگر با این سرعت یخچال‌های ایران ذوب شود، بدون شک تا 50 یا 60 سال آینده یخچال نخواهیم داشت. این کارشناس سنجش از دور ادامه می‌دهد: اندازه‌گیری ضخامت یخ در علم‌کوه نشان می‌دهد در برخی از نقاط این یخچال، ضخامت یخ تا پنج متر هم کاهش داشته‌است.

ریزگردها عامل ذوب سریع یخچال‌ها

مرتضی افتخاری، رئیس مؤسسه تحقیقات آب در گفت‌وگو با «فرصت‌امروز» قدمت مطالعه میدانی روی یخچال‌ها را محدود به پنج سال اخیر اعلام می‌کند. به گفته وی، از 15 مرداد تا 15 شهریور ماه تیم‌هایی از کارشناسان مؤسسه تحقیقات آب به مناطق یخچالی اعزام می‌شوند تا نمونه‌برداری لازم را انجام دهند.

افتخاری ادامه می‌دهد: مطالعات انجام شده در این مؤسسه نشان می‌دهد ریزگردها میزان ذوب یخچال‌ها در ایران را سرعت بخشیده‌اند. زیرا ریزگردها روی لایه‌های یخ رسوب کرده و میزان جذب انرژی خورشید را افزایش می‌دهند. در حالی که یخ به تنهایی انرژی خورشید را منعکس کرده و میزان جذب انرژی در آن خیلی کم است.

وقوع سیل با به هم خوردن سرعت ذوب یخچالی

کریمی مهم‌ترین کارکرد یخچال‌های طبیعی را تأمین آب مناطق پایین دست معرفی می‌کند و می‌گوید: اگر بیلان ذوب یخ در یخچال‌ها به هم بخورد، سیل ایجاد می‌شود. در سال 91 به دلیل ذوب سریع یخ‌های علم کوه یک نوع حالت شکست سد در این یخچال ایجاد شد و سیل عظیمی در منطقه رخ داد. البته به دلیل دوری محل وقوع سیل از مناطق مسکونی، خسارت انسانی آن در حداقل ممکن بود اما به فدراسیون کوهنوردی و برخی تأسیسات منطقه خسارت اقتصادی جدی وارد شد.

وی ادامه می‌دهد: یخچال‌ها در فصول گرم به تدریج ذوب می‌شوند. در نتیجه رودخانه‌های پایین دست یخچال‌ها یک دبی پایه دارند و بر خلاف سایر رودخانه‌ها که در فصل خشک کم آب می‌شوند، همواره پرآب هستند. اما ذوب سریع یخچال در ایران تغییراتی در دبی پایه رودخانه‌ها ایجاد کرده‌است. رودخانه سرداب‌رود در کلاردشت، به دلیل افزایش سرعت ذوب یخ در علم کوه در تابستان گاهی حالت طغیانی به خود می‌گیرد. این مسئله اگرچه به نظر عموم مثبت است، اما از نظر علمی بسیار خطرناک است.

این کارشناس سنجش از دور پژوهشکده آب می‌گوید: در یخچال‌های ایران بر خلاف سایر نقاط جهان، ذوب یخ از مناطق بالادست آغاز شده‌است زیرا یخچال‌های ایران از نوع واریزه‌ای هستند. در بالادست یک لایه نازک خاک روی یخچال را می‌پوشاند. این خاک انرژی خورشید را جذب کرده و مانع انعکاس نور خورشید از روی سطح صیقلی یخ می‌شود. اما در پایین دست که اندازه واریزه‌ها درشت‌تر است و سنگ‌های گرانیتی رسانای حرارت نیستند، یخ ذوب نشده و حفظ می‌شود.

وی اضافه می‌کند: از آنجا که تغذیه یخچال‌ها از مناطق بالادست و سیرک‌های یخچالی انجام می‌شود، ذوب یخ در بالادست مشابه از کار افتادن پمپ خروج بنزین در موتور یک اتومبیل عمل می‌کند. حتی اگر تمام اجزای آن اتومبیل سالم باشند اما پمپ خروج بنزین درست عمل نکند، ماشین کار نخواهد کرد. یخچال‌های ایران هم در حال دچار شدن به چنین وضعیتی هستند.

کریمی درباره تأثیر یخچال‌ها بر تغذیه سفره آب‌های زیرزمینی هم می‌گوید: یخچال در منطقه علم کوه به دلیل بافت سنگی منطقه تأثیر مستقیم روی روان‌آب داشته و بر ذوب منابع آب زیرزمینی تأثیر محسوسی ندارد اما در منطقه زردکوه یا سبلان ذوب برف و یخ و تغییر رژیم بارش‌ها بر تغذیه سفره آب‌های زیرزمینی تأثیرگذار است.

وی تأکید می‌کند: کاهش بارش‌های برفی، افت میانگین بارش برف و باران در کشور و تغییر زمان بارش‌ها همچنین محدود شدن بارندگی به انتهای فصل زمستان و اوایل بهار سبب شده برف‌ها به سرعت ذوب شده و فرصت نفوذ در زمین را پیدا نکنند.