سازوکارهای حمایت مالی از نوآوری و کارآفرینی

تامین مالی نوآوری در تمامی كشورها با چالش های مختلفی روبه رو است، برخی از این چالش ها تقریبا در تمامی كشورها مشترك است و به ماهیت نوآوری و ریسك های موجود در آن باز می گردد اما بخشی از این چالش ها اختصاص به شرایط بومی و میزان توسعه یافتگی هر كشور دارد. ایران نیز علاوه بر چالش های عمومی این حوزه با چالش های مرتبط با كشورهای در حال توسعه نیز روبه رو است.

به رغم اینكه اقدامات متعددی در حوزه تامین مالی نوآوری و كاهش ریسك فعالان این حوزه در كشور صورت گرفته است، با این حال كشور همچنان با چالش های بومی و اختصاصی متعددی (كه عمدتا ناشی از فقدان برخی زیرساخت های قانونی، نهادی و... در زیست بوم نوآوری یا عدم اجرای كامل و صحیح قوانین و آیین نامه های موجود است)، مواجه است.

در صورتی که این مسئله در اقتصاد حل نشود، شاهد کمبود سرمایه گذاری در طرح های نوآورانه خواهیم بود که به مرور زمان باعث کاهش رقابت پذیری اقتصاد و عدم دستیابی به اهداف توسعه اقتصادی می شود. نهادهای سیاستگذار، تنظیم گر، قانونگذار، متولی و ارائه دهنده خدمات، در كشورها می كوشند با سازوكارهای مختلف، این چالش ها را ساماندهی کنند. 

برخی تدابیر دولت ها برای تامین مالی نوآوری

الف) حمایت از سرمایه گذاری های خطر پذیر و صندوق های مالی توسعه نوآوری و فناوری: معمولا دولت ها و نهادهای حاكمیتی، حمایت های مستقیم و غیرمستقیم متنوعی از سرمایه گذاران خطرپذیر انجام می دهند، حتی در مواردی به اشكال مختلف یا پدیدآورنده شركت ها و صندوق های سرمایه گذاران خطرپذیر هستند یا كمك های مالی مستمر به این صندوق ها دارند و یا تشكیل این نوع نهادها و صندوق های سرمایه گذاری را تسهیل می كنند.

ب) سازوكارهای اعطای تخفیفات مالیاتی یا بیمه ای: در حوزه تخفیفات مالیاتی درصورتی كه شركت   ها در حوزه خاصی از فعالیت   های فناورانه مورد نظر سیاست گذاران (مانند تحقیقات و آموزش) فعالیت كنند، از مزایای مالیاتی برخوردار می شوند. همچنین در حوزه تخفیفات بیمه ای در صورتی كه شركت ها افراد با ویژگی های خاصی را به كار گیرند، از پرداخت تمام یا درصدی از حق بیمه سهم كارفرما معاف بوده یا در ازای آن یارانه دریافت می كنند.

حتی در مواردی درصدی از حقوق پرداختی به افراد استخدام شده و دارای ویژگی های موردنظر دولت، مستقیما به شركت یا فرد استخدام شده پرداخت می شود. پ) سازوكارهای اعطای كمك مالی و اعتبارات حمایتی: معمولا به شركت   هایی كه در زمینه فعالیت های خاصی مانند تحقیقات نوآورانه، طراحی فناوری های جدید، آموزش   های مدیریتی، به كارگیری مشاوران، استخدام مهندسان و دانشمندان توانمند و بسیاری از فعالیت   های دیگر اقدام می كنند، كمك   های مالی داده می شود.

در بیشتر موارد، این كمك   ها درصد مشخصی از هزینه های فعالیت   های فوق را پوشش می دهد. در دیگر موارد، این كمك   ها در مجموع به موضوعاتی كه به شكل كلی تعریف شده (مانند نوآوری) اختصاص دارد. همچنین اعتبارات یارانه ای معمولا به شركت   ها برای سرمایه گذاری در انواع خاصی از دارایی   ها (مانند تجهیزات نوین) یا برای برخی فعالیت های خاص (مانند طراحی و توسعه تجهیزات) داده می شود.

این ساز وكارها معمولاً اعطای اعتباراتی با نرخ بهره كمتر از بازار یا فراهم آوردن امكان دسترسی به اعتباراتی است كه در شرایط معمول امكان دسترسی به آنها فراهم نیست. ت) سازوكارهای ارائه خدمات یارانه   ای: این سازوكارها در پی سازماندهی و تسهیل ارائه خدمات فناوری خاصی برای شركت   ها هستند و تمام یا قسمتی از هزینه این خدمات را از محل بودجه دولتی یا عمومی تامین می كنند.

معمولا این حمایت ها با هدف ساماندهی و تسهیل ارائه خدمات خاصی به شركت   ها (مانند مشاوره ثبت اختراع و حفاظت از دارایی های فكری، حسابداری و مالی یا بازاریابی و فروش) صورت می گیرد، ولی در این سازوكارها، كمك   های مالی نیز به شركت   ها داده می شود تا بخشی از هزینه  این خدمات را پوشش دهد. ممكن است این تسهیلات به شیوه   ای طراحی شود كه شركت   ها در زمینه   های خاصی به همكاری گروهی بپردازند. حتی كمك   های مالی خاصی نیز اعطا می شود تا بخشی از هزینه های ساماندهی این همكاری   ها را پوشش دهد.

در میان رویكردهای سیاستی فوق، یكی از مهم ترین و اثرگذارترین ساز و كارها، سرمایه گذاری خطر پذیر است. سرمایه گذاری خطرپذیر به دلیل توام ساختن تامین مالی با هدایت و مشاوره های مدیریتی به شرکت های نوپا، كارآمدترین شكل تامین مالی نوآوری است و بسیاری از چالش های تجاری سازی، ورود به بازار، بازاریابی، بازارداری و... را برای شرکت های نوآور برطرف می کند.

این نوع سرمایه گذاری مكمل بسیاری دیگر از نهادها و روش های حمایت از نوآوری است. توسعه این رویکرد از اوایل دهه 1380 در ایران آغاز شده و در دهه 1390 شتاب بیشتری گرفته است. با این حال کماکان نیازمند بسترسازی بیشتر برای ورود بخش خصوصی و سرمایه های حقیقی به این حوزه هستیم. همچنین ورود هلدینگ ها به این حوزه می تواند جهشی در تاریخ این صنعت محسوب شود.

دكتر مهدی كنعانی : مدرس و مشاور کارآفرینی و سرمایه‌گذاری نوآورانه

محمود کنعانی : کارشناس ارشد کارآفرینی و مشاور سرمایه‌گذاری