مقایسه روند حاشیه سود صنعت فولاد در ایران و جهان و عوامل مؤثر بر آن / رفع تحریم‌ها، مسکن موقت صنعت فولاد

امروزه صنعت فولاد یکی از صنایع پایه و استراتژیک جهان به شمار می‌رود، تا آنجا که سرانه مصرف فولاد در کشورها به‌عنوان معیاری برای توسعه‌یافتگی به کار برده می‌شود؛ بنابراین میزان مصرف و تولید این محصول ارتباط تنگاتنگی با میزان توسعه‌یافتگی کشورها دارد. در ایران نیز همانند دیگر کشورهای جهان فولاد محصولی استراتژیک به‌حساب می‌آید به‌طوری که در برنامه‌های راهبردی بلندمدت کشور به آن پرداخته شده و تصویری از آینده آن ترسیم شده است.

در بازار سرمایه ایران صنعت فلزات اساسی با سهم 7درصد از ارزش بازار جزو صنایع مهم و اثرگذار بوده و شرکت‌های فولادی از نظر ارزش بازار جایگاه ویژه‌ای در این صنعت دارند، به‌طوری که فولاد مبارکه اصفهان با سرمایه اسمی 75 هزار میلیارد ریال بزرگ‌ترین شرکت بورس ایران از این لحاظ است. از اوایل سال 2014 صنعت فولاد با مشکلات فراوانی روبه‌رو شده که برآیند این مشکلات چشم‌انداز صنعت را با چالش جدی مواجه کرده و دورنمای آن را پیچیده و مبهم کرده است.

با درک از اهمیت پیش‌بینی چشم‌انداز صنعت فولاد از دید فعالان بازار سرمایه در گزارش حاضر به وضعیت موجود شرکت‌های فولادی پرداخته شده و در گزارش دیگری که به‌زودی ارائه می‌شود چشم‌انداز این صنعت بررسی خواهد شد. بر این اساس در حال حاضر دو دسته عوامل داخلی و بیرونی مؤثر بر صنعت چالش‌ها و پیچیدگی‌های زیادی را ایجاد کرده است.

عمده کاربرد فولاد در دو صنعت ساختمان و ماشین‌آلات است که رکود هر یک از این بخش‌ها موجب رکود صنعت فولاد خواهد شد.به همین خاطر کاهش شیب رشد اقتصادی در چین، کاهش سرمایه‌گذاری در بخش مسکن و رکود بازار مسکن در این کشور موجب کاهش مصرف پس از چندین سال شده است. سایه سنگین افت تقاضای چین به‌عنوان مصرف‌کننده نیمی از فولاد دنیا بر سر بازار فولاد کاملاً حس می‌شود.

این روند در سایر کشورها همچون ژاپن و اتحادیه اروپا هم به چشم می‌خورد. از طرفی دیگر افت قیمت نفت باوجود کاهش هزینه انرژی و تأثیر مثبت بر بهای تمام شده تولیدکنندگان جهانی، موجب کاهش درآمدهای نفتی و بودجه عمرانی کشورهای تولیدکننده نفت شده است.همه این عوامل مصرف ظاهری فولاد را با کاهش روبه‌رو ساخته و پیش‌بینی‌ها بر کاهش مصرف فولاد در سال 2015 تأکید دارد.

تاثیر آمارهای آمریکا بر بازار فولاد

آمارهای فصلی مثبت از اقتصاد آمریکا احتمال تصمیم فدرال رزرو مبنی بر افزایش نرخ بهره در ماه آینده میلادی را افزایش داده  (به نقل از بلومبرگ این احتمال تا 72درصد افزایش یافته است). انتظارات از افزایش نرخ بهره بعد از چندین سال ارزش دلار را تقویت کرده به‌طوری که ارزش آن در بالاترین سطح از سال 2004 قرار گرفته و رابطه عکس ارزش دلار و قیمت مواد خام، فشار قیمتی در بازار فولاد را بیشتر کرده است.

در این بین افزایش صادرات فولاد و فشار رقابت در بازارهای جهانی همراه با دامپینگ گسترده از سوی چین قیمت‌ها را به سمت ریزش بیشتر سوق داده و همه این مشکلات در عرصه جهانی بر سودآوری شرکت‌های تولیدکننده مهم و بازیگران اصلی صنعت اثرگذار بوده است. فروش شرکت آرسلورمیتال به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده فولاد دنیا در 9ماهه ابتدایی سال 2015 نسبت به دوره مشابه سال گذشته با 18درصد کاهش از 60 میلیارد دلار به 49میلیارد دلار رسیده است.

این شرکت که به دلیل داشتن شعب زیاد در کشورهای مختلف از صرفه‌جویی مقیاس کمتری نسبت به رقبای خود برخوردار بوده، با رکود صنعت شاهد از بین رفتن 52درصد از سود عملیاتی خود در 9ماهه ابتدایی سال نسبت به دوره مشابه سال قبل بوده است. با نگاهی به‌گزارش‌های شش ماهه شرکت‌های داخلی می‌توان روند مشابهی را جست‌وجو کرد. برای نمونه در شش ماهه اول سال 94، فروش فولاد مبارکه با کاهش 20درصد همراه بوده.

فولاد خوزستان با افزایش 8درصد در مقدار فروش از کاهش زیاد درآمد در امان مانده اما ذوب‌آهن اصفهان همانند فولاد مبارکه 20درصد از درآمدهای خود را از دست داده است.(جدول1) شرکت نیپون استیل نیز به‌عنوان دیگر شرکت مهم تولید‌کننده فولاد با کاهش 7درصد درآمد همراه بوده است. در شش ماهه اول سال‌جاری برخلاف فولاد مبارکه که محصول نهایی تولید می‌کند فولاد خوزستان و ذوب‌آهن با افزایش بهای تمام شده مواجه شده‌اند.(جدول2)

برآیند کاهش درآمد فروش و افزایش بهای تمام شده، موجب شده سود عملیاتی این سه شرکت جمعاً 61درصد کاهش یابد. مقایسه این کاهش با کاهش 52درصد سود عملیاتی آرسلورمیتال نشان از رکود عمیق چندجانبه صنعت دارد.بررسی حاشیه سود در شرکت‌های ایرانی و مقایسه آن با نمونه‌های خارجی همگرایی روند سودآوری در سال 2015 را نمایان می‌کند.(جدول3) نمودار 1 روند حاشیه سود عملیاتی تولیدکنندگان داخلی را در مقایسه با آرسلورمیتال نشان می‌دهد.

براساس این نمودار، حاشیه سود در شرکت‌های فولاد مبارکه، فولاد خوزستان و ذوب‌آهن همچون آرسلورمیتال در سال 2015 کاهش جدی یافته است؛ اما در سال 1391 و 1392 به دلیل افزایش زیاد نرخ ارز، سود تولیدکنندگان داخلی با افزایش چشمگیری همراه بوده و همین عامل روند حاشیه سود را معکوس رقبای خارجی ترسیم کرده است.

مازاد عرضه در بازار

با افزایش عرضه فولاد در چین و کاهش تقاضای این کشور، شکاف مازاد عرضه متورم‌تر شده و استراتژی چین از تأمین نیاز داخل به سمت تأکید بر صادرات به دلیل پابرجا نگه داشتن تولیدکنندگان تغییر کرده است. همین عامل هزینه‌های تحقیق و توسعه و بازاریابی را در صورت‌های مالی تولیدکنندگان چینی تحت تأثیر قرار داده است. برای مثال شرکت Shanghai Baosteel در سال 2014 نسبت به سال 2013 حدوداً 15درصد بیشتر هزینه تحقیق و توسعه داشته است.

همان‌طور که مشخص است به دلیل عوامل بیرونی و بنیادی مذکور صنعت فولاد با رکود مواجه بوده و تولیدکنندگان با مضیقه مواجهند. همچنین در ایران رکود بخش مسکن و سرمایه‌گذاری در این بخش، کاهش درآمدهای نفتی دولت و کاهش بودجه عمرانی به قیمت‌های ثابت موجب رکود مصرف شده است. در دو سال گذشته دولت تمام بودجه‌های عمرانی را به طرح‌های با درصد پیشرفت بالا اختصاص داده که همین عامل مصرف فولاد کشور را نزولی کرده است.

در بازار داغ صادرات و جنگ قیمت، عدم انعطاف‌پذیری سریع دولت در وضع موانع تعرفه‌ای بازار واردات را داغ نگه داشته درحالی‌که موجودی انبار تولیدکنندگان فولاد روز به‌روز افزایش یافته و هزینه‌های تولید بالا، شرکت‌های کوچک را تا مرز تعطیلی برده است. برای مثال موجودی آماده برای فروش فولاد مبارکه در شش ماهه نخست سال‌جاری 54درصد افزایش یافته و موجودی انبار فولاد خوزستان با رشد 86درصد از 295 هزار تن به 551 رسیده تا مسئولان به جای فکر چاره برای رکود بازار به فکر وامی برای افزایش ارتفاع انبارهای تولیدکنندگان باشند! 

در این بین فخوز پیش‌بینی کرده با فروش پررونق موجودی انبار خود را تا پایان سال به 262 هزار تن برساند. آمار فوق نشان می‌دهد که اوضاع فولادسازان کشور از بعد عملیاتی در شرایط مطلوبی قرار ندارد و کاهش درآمد شرکت‌ها به دلیل کاهش تولید، فروش و نرخ فروش همراه با افزایش بهای تمام شده به دلیل هزینه انرژی حاشیه سود شرکت‌ها را با کاهش جدی مواجه کرده است.

رکود بازار داخل و کاهش فروش موجب ایجاد مشکلات نقدینگی در صنعت شده و همین عامل هزینه مالی شرکت‌ها را تا جایی افزایش داده که سهامداران در کدال به‌جای تعدیل مثبت در جست‌وجوی اطلاعیه پزشکی زبردست برای از بین بردن تومور بدخیم هزینه‌های مالی هستند. نبود ابزار تأمین مالی متنوع در نظام اقتصادی کشور موجب شده تنها گریز تأمین مالی برای شرکت‌ها بازار پول باشد و مشکلات نظام بانکی و بالا رفتن هزینه تأمین مالی در کشور به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مشکلات صنایع، تیر نهایی را بر پیکره سود آب رفته شرکت‌ها زده و بخش زیادی از خون نقدینگی را به هدر داده است.

باوجود تصمیمات دولت مبنی بر کاهش نرخ سپرده بانکی و کاهش هزینه تأمین مالی در دو ساله گذشته، هزینه مالی در بازار سیاه افزایش جدی یافته است. براساس اطلاعات جدول ذیل هزینه تأمین مالی در شش ماهه ابتدایی سال‌جاری نسبت به دوره مشابه سال قبل، برای سه شرکت فولاد مبارکه، فولاد خوزستان و ذوب‌آهن اصفهان جمعاً 25درصد رشد کرده است. همچون کاهش حاشیه سود، افزایش هزینه‌های مالی در شرکت‌هایی همچون فولاد خوزستان و ذوب‌آهن که محصول خام تولید می‌کنند نسبت به فولاد مبارکه بیشتر است. (جدول4)

کاهش P/E صنعت فولاد

کاهش درآمد و سودآوری در صنعت فولاد موجب کاهش ارزش بازار و نسبت P/E شده است. در نمودار 2 روند قیمت و بازده سهام نیپن استیل ژاپن به‌عنوان سومین تولید‌کننده بزرگ فولاد دنیا در دو سال اخیر با شاخص S&P500 قیاس شده تا افت زیاد قیمت سهام این تولیدکننده فولاد، رکود صنعت را بیشتر بر دل بنشاند.

در بازار سهام ایران نیز سهام گروه فولاد افت زیادی داشته‌اند. برای نمونه بررسی بازده تجمعی دو ساله سه سهم موردنظر و مقایسه آن با بازار نشان از افت بیشتر شرکت‌های فولادی از بازده بازار دارد. فولاد مبارکه به دلیل تولید محصول نهایی نوسان سود و قیمت کمتری نسبت به دو شرکت هم‌گروه خود داشته است. (نمودار3)

نتیجه‌گیری

گرچه افت عملکرد صنعت فولاد در دو سال اخیر متأثر از عوامل بیرونی و درونی فراوانی بوده، اما انتظار می‌رود با رفع تحریم‌ها و افزایش نسبی درآمدهای دولت فضای داخلی تقاضا اندکی بهبود یابد. البته با تغییرات قیمت نفت هنوز هم افزایش چشمگیر درآمدهای دولت در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. از دیگر سو، سیاست‌های دولت از باب خرج بودجه عمرانی در دو سال گذشته نشان از تأکید فراوان بر تکمیل طرح‌های نیمه‌تمام دارد و با تکمیل این طرح‌ها تغییر محسوسی در مصرف فولاد ایجاد نمی‌شود. باید توجه کرد که بخش زیادی از مصرف فولاد معطوف به بازار مسکن بوده و این صنعت نیز در رکود عمیقی فرو رفته است. (نمودار 4)

رکود صنعت خودروی داخلی را هم نباید از خاطر برد. پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که در سال آینده میلادی صادرات کشور چین با فشار بیشتری دنبال خواهد شد و این افزایش صادرات می‌تواند ایران را در راه صادرات محصول ناکام گذاشته و با ادامه سیاست‌گذاری کند وزارت مربوطه در مورد موانع تعرفه‌ای، واردات ایران افزایش یابد.

همواره بخشی از نیاز فولاد داخل، مربوط به محصولات خاص بوده که در داخل تولید نمی‌شود، با رفع تحریم‌ها و توسعه صنایع ماشین‌آلات مصرف فولاد خاص در کشور افزایش خواهد یافت که این افزایش به نفع واردات است.  به‌عنوان جمله آخر باید گفت در حال حاضر تولیدکنندگان داخلی در شرایط سختی قرار دارند و رفع تحریم‌ها در سال آینده تنها موجب بهبودی نسبی در تقاضای داخل خواهد شد و مشکلات مهم بیرونی پابرجا هستند.

کارشناس و تحلیلگر بازار سرمایه