«فرصت امروز» در سالگرد برجام بررسی می کند / دستاوردهای بانکداری ایران در سایه برجام

پس از مذاکرات طولانی و نفسگیر میان ایران و کشورهای 1+5 در رابطه با برنامه هسته ای کشور، در نهایت سندی به عنوان «برنامه جامع اقدام مشترک» یا همان برجام در تاریخ 23تیر 1394 به امضا رسید و از 27دیماه همان سال اجرایی شد. امضای این سند امید زیادی را به ویژه برای نظام بانکی ایران به وجود آورد تا با برقراری سوییفت و از سرگیری ارتباطات بین المللی در فضای بانکی به سرعت به سال های پیش از تحریم بازگردد.

در حالی که در سال های تحریم بیشترین آثار سوء و مخرب تحریم در شبکه بانکی و نقل  و انتقالات پول مشهود بود، با امضای برجام و لغو تحریم های ایران انتظار می رفت سریع ترین تحولات برجام در بخش بانکداری و شبکه بانکی کشور انجام شود و بانک ها نقش موثری در جذب منابع خارجی و گشایش فضای تجاری و بازارهای بین المللی برای شرکت ها و بازرگانان ایرانی ایفا کنند. اما اینک در آستانه یک سالگی اجرای برجام هنوز بانک های بزرگ خارجی از ورود به فضای بانکی ایران بیم دارند و به نظر می رسد برجام به معنای واقعی کلمه در نظام بانکی ایران تاثیرگذار نبوده است.

این در حالی است که تحریم های بین المللی در سال های اخیر اثرات عمیقی بر شبکه بانکی ایران گذاشته است، به طوری که این تحریم ها حتی باعث تغییر در ساختار شبکه بانکی کشور نیز شده است از جمله افزایش سهم صرافی ها در نظام پرداخت های بین المللی در حالی که تا قبل از تحریم ها کلیه دریافت ها و پرداخت های خارجی به ویژه در نقل و انتقالات کلان بین المللی از طریق شبکه بانکی انجام می شد.

بی تردید گشایش و تسهیل روابط بین المللی بانک های ایرانی با نظام پولی و مالی جهان بزرگ ترین دستاورد برجام به شمار می رود اما مسئله اساسی اینجاست که بازگشت ایران به فضای بانکی بین المللی فرآیند ساده ای نیست. ارتباط بانک های ایرانی با بانک های خارجی مهم نزدیک به هفت سال قطع یا در حداقل ممکن بوده و نمی توان انتظار داشت که همه این روابط یک شبه به شرایط قبل بازگردد.

دستاوردهای برجام از گشایش سوییفت تا برقراری روابط کارگزاری

با لغو شدن تحریم ها، علاوه بر متصل شدن دوباره 12 بانک شامل بانک مرکزی، تجارت، رفاه کارگران، توسعه صادرات، سپه، پست بانک، صنعت و معدن، ایران و اروپا، توسعه تعاون، سینا، ملت و ملی به سوییفت، نقل و انتقال منابع بین اشخاص حقیقی، حقوقی خارجی و ایرانی مجاز شد و مشارکت و روابط کارگزاری بانکی مشترک بانک های ایرانی و خارجی گسترش یافت. همچنین در سایه برجام، فعالیت های متعارف بانکی همچون گشایش اعتبار اسنادی و صدور ضمانت نامه بانکی که از اقدامات کلیدی برای امور تجاری به شمار می رود، نیز امکان پذیر شد.

البته کاهش هزینه عملیات ارزی و به تبع آن کاهش هزینه کالاهای وارداتی، افتتاح شعب بانکی، شرکت های تابعه یا دفاتر نمایندگی بانک های ایرانی در خارج از کشور امکان، تاسیس بانک های خارجی در منطقه اصلی و مناطق آزاد ایران نیز از دیگر موارد است.

همچنین ارائه خدمات پیام رسانی مالی به اشخاص حقیقی و حقوقی از جمله سوییفت و انجام همه خدمات مرتبط امور مالی و بانکی شامل کمک های فنی، آموزشی، بیمه، بیمه اتکایی، حمل ونقل، واسطه گری و هرگونه خدماتی که به طور متعارف برای انجام این فعالیت ها لازم است، برای نظام بانکی مهیا شد.

مذاکرات بانک مرکزی برای بهبود روابط بانکی

پس از آغاز اجرای برجام و حتی پیش از آن، افکار عمومی شاهد رفت و آمد هیات های تجاری و بانکی از کشورهای مختلف جهان بود که بهبود روابط بانکی ایران با سایر کشورها یکی از اضلاع این گفت وگوها بوده است. نتیجه این رایزنی ها و گفت وگوها در گام نخست بازگشت ایران به نظام پولی جهان و برقراری ارتباطات سوییفت بین بانک های ایرانی و خارجی و گشایش اسنادی (ال سی)، تسهیل دسترسی ایران به حساب های خارجی و تسهیل مراودات ارزی بوده است.

رفع مشکل سوییفت

هرچند در روزهای ابتدایی اجرای برجام، اتصال بانک های ایرانی به شبکه سوییفت به محل بحث میان منتقدان و موافقان برجام تبدیل شده بود و مشکلاتی در این مسیر وجود داشت اما اکنون باید گفت مشکل سوییفت رفع شده و تعاملات بانکی در حال گسترش است.

از زمان آغاز اجرای برجام، تحریم های ناشی از قطع اتصال بانک های ایرانی با شبکه سوییفت برداشته شد به نحوی که تنها در مدت یک ماه از زمان اجرای برجام ١٤٢هزار تراکنش بانک های ایرانی در شبکه سوییفت ثبت شد.

این در حالی است که در 10 سال گذشته با توجه به قطعنامه های صادره از سوی شورای امنیت و کشورهای اتحادیه اروپا، دریچه سوییفت بر ایران بسته بود به صورتی که ایران دیگر توانایی باز کردن ال سی و مبادلات تجاری بر پایه استانداردهای جهانی را نداشت؛ در آن زمان همه نیازهای کشور به بخش پولی از طریق راه های غیررسمی، پرهزینه و پرخطر صورت می گرفت که یکی از متداول ترین راه های آن استفاده از شبکه صرافی بود.

پیوستن به نظام پرداخت یورو

بازگشت ایران به نظام پرداخت یورو موسوم به «تارگت2» از طریق بانک ایرانی پرشیا در انگلیس را می توان دیگر دستاورد برجام عنوان کرد؛ این بانک پس از طی مراحل پیچیده از طریق بانک مرکزی آلمان، به نظام پرداخت یورو موسوم به تارگت 2 متصل شده است.

در چرخه پرداخت های بین المللی حوزه یورو، بانک های مرکزی کشورهای حوزه یورو اعضای شبکه تارگت2 هستند و سایر بانک های تجاری اروپایی، برای پرداخت و تسویه از طریق اتصال به یکی از بانک های مرکزی اروپایی، عملیات پرداخت و تسویه (CLEARING) را انجام می دهند و بدیهی است که بانک مرکزی آلمان به عنوان قوی ترین و مهم ترین بانک مرکزی حوزه یورو در اتحادیه اروپا، نقطه قوت مهمی برای انجام عملیات بانک پرشیا می شود.

امکان صدور حواله ارزی

امکان صدور حواله ارزی برای واردات کالا و گشایش اعتبارات اسنادی دیگر امکانی است که رفع تحریم ها در برابر بازرگانان ایرانی گشوده که پیش نیاز آن توسعه روابط کارگزاری بانک ها با دیگر کشورهاست. از این رو بانک هایی که در گذشته در زمینه مراودات بین المللی فعال بودند، در یک سال گذشته رایزنی های خود را برای بازگشت به سطح دوران قبل از تحریم آغاز کرده اند.

نتیجه مستقیم امکان صدور حواله ارزی به صورت مستقیم توسط بانک های ایرانی را می توان در کاهش 10 تا 15درصدی هزینه مبادلات جست وجو کرد که در نهایت به رقابتی شدن کالاهای تولید داخل و کاهش هزینه ها منجر می شود.

آزادشدن حساب های بانک مرکزی

یکی از مشکلاتی که تحریم ها در نظام پولی و بانکی ایران ایجاد کرد، سلب امکان دسترسی به منابع ارزی بانک مرکزی بود و از این رو آزاد شدن حساب های بانک مرکزی و امکان دسترسی به این حساب ها دستاورد مهم برجام برای اقتصاد ایران به شمار می رود. البته تا پیش از توافق برجام و در جریان مذاکرات ایران با 1+5 امکان دسترسی به بخشی از منابع ارزی ایران فراهم شد اما اکنون به گفته ولی الله سیف، رئیس کل بانک مرکزی همه حساب های بانک مرکزی در کشورهای مختلف آزاد است و محدودیتی در دسترسی ها وجود ندارد.

ارتباط با بانک های مهم خارجی

در حالی که در سال های تحریم، ارتباط بانکی ایران با دنیا تنها محدود به چند بانک از جمله کونلون بانک چین و یوکو بانک هند می شده، پس از امضای برجام این ارتباط افزایش یافته است اما همچنان تعداد بانک های خارجی آماده همکاری با ایران محدود است و این امر به دلیل تغییراتی است که طی این مدت در عرصه بانکداری بین المللی اتفاق افتاده و نظام بانکی ایران از آن دور بوده است.

به اعتقاد کارشناسان بانکی، از جمله این تغییرات می توان به تطبیق قوانین و مقررات، مدیریت ریسک، حسابرسی داخلی، مقررات مبارزه با پولشویی و مبارزه با تامین مالی تروریسم، مقررات کمیته بازل، توصیه های گروه ویژه اقدام مالی، گزارش دهی مالی براساس استانداردهای گزارشگری مالی بین المللی اشاره کرد.

به دیگر سخن، رسیدن نظام بانکی ایران به نقطه ایده آل، تنها از مسیر برجام ممکن نیست و نیاز است شبکه بانکی ایران خود را با سیستم بانكداری بین المللی تطبیق دهد و خلأ و فقدانی را که در زمینه الزامات قانونی بانكداری بین المللی در نظام بانکی ما که عمدتا ناشی از تحریم هاست را هرچه سریع تر پر کند.

ارتباط با نویسنده: forsat.valipour@gmail.com