فعالان صنعت نساجی از کمبود تحقیقات می‌ گویند / حرکت لاک پشتی تحقیق و توسعه در صنعت نساجی

تحقیق و نوآوری یکی از مهم‌ترین عوامل رشد و شکوفایی هر صنعتی به شمار می‌آید. اما در صنعت نساجی شاهد حضور واحدهای تحقیق و توسعه پویا و فعال که بتواند محصولات جدید به بازار عرضه کند، نیستیم. کاظم عمید معاون‌فنی انجمن صنایع نساجی بر این باور است که صنعت نساجی به اهمیت تحقیقات هنوز پی نبرده و حتی پایان‌نامه‌های دانشجویی نیز ترجمه‌ای از متون خارجی برای رفع تکلیف است به همین دلیل تحقیق و توسعه جایگاه واقعی خود را در این صنعت پیدا نکرده‌است.

رشد و توسعه در هر صنعتی به انجام تحقیقات مفصل برای معرفی محصولات جدید به جامعه هدف، وابسته است. این وظیفه را عموما واحدهای تحقیق و توسعه در کارخانجات صنعتی به عهده دارند. در کنار این واحدها، مراکز دانشگاهی نیز در بسیاری از کشورها به‌طور گسترده برای معرفی دستاوردهای جدید به جامعه تلاش می‌کنند. نتیجه تمام این فعالیت‌ها، تولید محصولات جدید و مطابق با خواست و نیاز روز مشتری است. کاظم عمید معاون فنی انجمن صنایع نساجی هم بر اهمیت وجود تحقیقات گسترده در این صنعت، تاکید می‌کند.

وی که سابقه مدیریت یک واحد پژوهشی در زمینه صنعت نساجی را در کارنامه خود دارد، به «فرصت‌امروز» می‌گوید: متاسفانه مراکز تحقیقاتی صنعت نساجی از کمبود بودجه رنج می‌برند. ضمن آنکه مراجعه‌کنندگان به این مراکز به دنبال کار تحقیقاتی نیستند، بلکه عمده کار بخش‌های تحقیقاتی به ارائه خدمات مهندسی محدود می‌شود.

تعطیلی واحدهای تحقیقاتی

عمید با اشاره به سابقه‌اش در مدیریت یک مجموعه تحقیقاتی که پروانه فعالیتش را از وزارت صنعت، معدن و تجارت دریافت کرده بود، بیان می‌کند: در این شرکت بیشتر به انجام پروژه‌های تکمیلی شامل بررسی خطوط تولید و عارضه‌یابی آن، تهیه طرح برای رفع کمبود در خطوط تولید یا جایگزینی ماشین‌آلات مشغول بودیم. البته این پروژه‌ها به هیچ‌وجه در شرح وظایف شرکت نبود و در نهایت ناگزیر به تعطیلی این واحد پژوهشی شدیم. وی تاکید می‌کند: باید مجموعه‌های تحقیقاتی کارهای صرفا تحقیقی انجام دهند. محققان باید پشتیبان مالی شوند و این تفکر وجود نداشته باشد که صرف بودجه برای تحقیقات، منطقی نیست. زیرا اگر حتی یک تحقیق در نهایت به نتیجه نرسد، نتایج تحقیقات به سایر واحدها اعلام می‌شود تا آنها این مسیر را بار دیگر طی نکنند. اما در ایران حتی اگر واحدی درخواست انجام تحقیق روی پروژه خاصی را داشته باشد، این تحقیقات در یک فضای بسته از نظر اطلاعاتی انجام می‌شود.

معاون فنی انجمن صنایع نساجی ادامه می‌دهد: در ایران نه‌تنها کارخانه‌ها مایل به سرمایه‌گذاری برای انجام تحقیقات نیستند، بلکه پروژه‌هایی که دانشجویان به‌عنوان پایان‌نامه تهیه می‌کنند نیز بیشتر برای رفع تکلیف بوده و این پروژه‌ها در کتابخانه خاک می‌خورند. وی با اشاره به بازدیدی که از مراکز تحقیقاتی نیوزیلند داشته، می‌گوید: در این کشور واحدهای تحقیقاتی صرفا یک آزمایشگاه نیستند، بلکه مراحل مختلف تولید در این واحدها شبیه‌سازی شده و مطالعات به شکل گسترده در این واحدها انجام می‌شود. هزینه چنین واحدهایی را نیز کارخانه‌داران یا دولت پرداخت می‌کنند. بودجه تحقیقات در این کشور بسیار زیاد است. بودجه‌هایی که ایران به بخش تحقیق اختصاص می‌دهد قابل مقایسه با سایر کشورها نیست.

محققان تاجر

عمید در پاسخ به این پرسش که چرا در ایران از چنین الگویی استفاده نمی‌شود و کارخانه‌ها اعتباری برای انجام پروژه‌های تحقیقاتی در دانشگاه‌ها یا واحدهای تحقیقاتی اختصاص نمی‌دهند، عنوان می‌کند: در ایران برای کارفرما و کارآفرین اهمیت این مسئله جا نیفتاده است. مدیران صنعت نساجی به قدری درگیر مسائل روزمره هستند که به واحدهای تحقیقاتی رسیدگی نمی‌کنند.

وی اضافه می‌کند: واحدهای تحقیقاتی در ایران بیشتر کار تجاری انجام می‌دهند. اگرچه واحدهای تحقیق و توسعه در کارخانه‌های ایران وجود دارند اما این واحدها بیشتر صوری بوده و فقط در مواقع بروز مشکل در صنعت، سراغ این واحدها می‌روند. معاون فنی انجمن صنایع نساجی اضافه می‌کند: تحقیق باید نو باشد. کار تحقیقی با انجام تعمیرات و غیره متفاوت است. اما متاسفانه اصل تحقیقات در ایران شناخته‌شده نیست و شرح وظایف تشکیلات درنظر گرفته شده برای این مسئله نیز مشخص نیست.

اجرای سالانه 5 پروژه

علی‌اکبر مراتی، رییس پژوهشکده مواد و فناوری‌های پیشرفته نساجی عدم‌استقبال از تحقیقات در صنعت نساجی را طبیعی می‌داند. زیرا ماشین‌آلات لازم برای تولید بخشی از محصولات تحقیقاتی نظیر لایه‌های نانو الیاف که در ساخت فیلتر، ماسک یا محصولات پزشکی کاربرد دارند، هنوز به کشور وارد نشده‌است. البته اقداماتی برای ورود این ماشین‌آلات انجام شده اما به‌صورت محدود است. وی اضافه می‌کند: تحقیقات مرتبط با «تکمیل‌های نانویی» که فقط با اصلاح فرآیندها در کارخانجات امکان تولید محصول جدید فراهم می‌شود، بیشتر مورد توجه واحدهای تولیدی و صنعتی قرار دارد. این دسته از تحقیقات در رأس سفارشات ارائه شده به پژوهشکده پیشرفته نساجی قرار دارند.

رییس پژوهشکده مواد و فناوری‌های پیشرفته نساجی در تشریح سخن خود اضافه می‌کند: برخی کارخانجاتی که برای داخل هواپیما پتو تولید می‌کنند، به دلیل تغییر استانداردها ناگزیر به تولید محصول ضد آتش هستند زیرا پتوهای معمولی در سازمان هواپیمایی خریداری ندارد. در نتیجه این واحدهای تولیدی با مراجعه به پژوهشکده، از محققان ما می‌خواهند که با ارائه طرح پژوهشی، امکان تولید محصول موردنظر را برای آنها فراهم کنند. چنین پروژه‌هایی از ابتدا به سفارش صنعت انجام می‌شوند و بودجه آنها مشخص است. وی تعداد پروژه‌های انجام شده در این مجموعه پژوهشی را پنج تا شش پروژه کوچک و بزرگ در سال اعلام کرده و می‌گوید: پنج سال قبل سالانه فقط یک پروژه انجام می‌دادیم. اگر شرایط را با پنج سال قبل مقایسه کنیم، می‌توان گفت رونقی در بخش تحقیق ایجاد شده‌است. مراتی مهم‌ترین دلایل بیشتر شدن تعداد پروژه‌های کاربردی در پژوهشکده پیشرفته نساجی را راه‌اندازی یک مرکز مستقل برای انجام تحقیقات، تغییر استانداردها و ذائقه مصرف‌کننده می‌داند. وی ادامه می‌دهد: این پژوهشکده با دریافت موافقت اصولی، از سال 85 کار خود را آغاز کرده و از سال 90 موافقت قطعی خود را دریافت کرده‌است.