حذف جوایز صادراتی مخرب‌تر از جنگ

صادرات خدمات فنی، مهندسی شاید مطرح‌ترین گزینه دولت در خشکاندن ریشه اقتصاد نفتی باشد. این نوع صادرات که سنگ بنایش در اوایل دهه 1370 گذاشته شد، در دهه 1380 روند نزولی داشته، اما از آنجایی که امروز صادرات خدمات فنی، مهندسی سهم عمده‌ای در تبادلات جهانی دارد، به نظر می‌رسد برنامه‌ریزی‌های دولت فارغ از اجرا در تلاش است در این حوزه به سمت و سویی برود تا با توجه به تغییر و تحولات در منطقه درآمد دندان‌گیری نصیب کشور شود. رییس انجمن صادرکنندگان خدمات فنی، مهندسی در اواخر سال گذشته گفته بود توانمندی و ظرفیت صادرات 25 میلیارد دلاری در این بخش وجود دارد و می‌توان طی پنج سال به این هدف رسید.

وی همچنین گفته، بیشترین میزان صادرات خدمات فنی، مهندسی 4 میلیارد و 300 میلیون تومان بوده که در سال 1390 انجام شده است. این رقم در سال 91 به نصف رسید و در سال 92 به سختی از یک میلیارد دلار فراتر رفت. به عبارت دیگر، صدور خدمات فنی، مهندسی سقوط پرشتابی را تجربه کرد. در بیان دلایل این فرآیند، برخی افزایش تحریم‌ها و عده‌ای فضای ناامن کشورهای هدف را عنوان کردند به‌خصوص درعراق که بالاترین رقم این نوع واردات را داشت. معاون اول ریاست جمهوری نیز در جلسه اخیر شورای‌عالی صادرات غیر‌نفتی تاکید کرده است که صادرات خدمات فنی مهندسی با موانع جدی روبه‌رو است و ضرورت آسیب‌شناسی این روند کاهشی را گوشزد کرده است.

نایب رییس کنفدراسیون صادرات ایران معتقد است حذف جوایز صادراتی یکی از مهم‌ترین عوامل کاهش صادرات خدمات فنی، مهندسی است. محمد لاهوتی عوامل دیگری چون شرایط جنگی و نا امن در منطقه به‌خصوص در عراق را در روند صادرات خدمات فنی، مهندسی دخیل می‌داند اما در مقایسه میزان تاثیر این مسئله و قطع جوایز صادراتی به «فرصت امروز» می‌گوید: یک درصد حمایت و پشتیبانی دولت در جوایز صادراتی واقعا شرکت‌های ایرانی را در مناقصه‌ها توانمند‌تر می‌کند، چرا که رقبا با همین اختلاف رقم‌های کوچک مناقصه‌ها را برنده می‌شوند.

به گفته وی، بررسی روند صادرات خدمات فنی، مهندسی نشان می‌دهد که کاهش آن متاثر از حذف جوایز صادراتی بوده نه ناامن شدن منطقه. عضو اتاق بازرگانی تهران می‌افزاید: دولت قول مشوق‌های صادراتی را داد که محقق نشد و کمک 100 میلیارد تومانی که وزیر صنعت، معدن و تجارت قول دادند بخشی از آن به خدمات فنی، مهندسی اختصاص یابد هنوز اجرایی نشده است. محدود کردن بازارهای هدف به چند کشور دلیل دیگری است که لاهوتی آن را در روند صادرات موثر می‌داند. اما تاثیر حذف جوایز صادراتی مسئله‌ای است که محمد هلاکو، عضو اتاق بازرگانی استان کردستان نیز آن را در کاهش صادرات خدمات فنی، مهندسی موثر می‌داند، این فعال اقتصادی در این باره به «فرصت امروز» توضیح می‌دهد: منطقه برای همه رقبا ناامن است اما چرا ترکیه می‌تواند در مناقصه برنده شود، چون دولتش 10 درصد مشوق صادراتی به این خدمات می‌دهد. به گفته هلاکو، چین، ترکیه، کره و چند کشور اروپایی در زمینه خدمات فنی، مهندسی در عراق حضور دارند و ترکیه بیشترین میزان سرمایه‌گذاری را در این کشور دارد.

وی با بیان اینکه بیشترین فعالیت را در این منطقه بخش خصوصی دارد، در خصوص روند حضور ایران در این کشور می‌گوید: شرکت‌های ایرانی بیشتر در اقلیم کردستان حضور دارند که به علت اختلاف با دولت مرکزی بودجه کافی دریافت نمی‌کنند و به شرکت‌های فعال در منطقه بدهکارند، البته اخیرا اعلان کرده‌اند 20 درصد از بدهی‌های‌شان را به‌زودی پرداخت خواهند کرد. عضو اتاق بازرگانی سنندج ادامه می‌دهد: ما در زمینه قراردادها به دلیل نبود ضمانت‌های دولت مشکلاتی داریم. اما به نظر من پرداخت جوایز یا مشوق‌های صادراتی در بازگشت روند رو به رشد صادرات خدمات فنی، مهندسی بسیار تاثیر‌گذار خواهد بود.

عدم شناخت از قواعد بازی

اما کیوان کاشفی، رییس اتاق بازرگانی استان کرمانشاه از زاویه‌ای دیگر به ماجرا نگاه می‌کند. این فعال اقتصادی که در چندین سفر به اقلیم کردستان شرکت‌های صادرکننده را همراهی کرده است، در بیان دلایل کاهش این صادرات به «فرصت امروز» می‌گوید: از تغییر و تحولات در عراق همه کشورها متاثر شدند، تنها ایران نبود و این مسئله به کم‌کاری صادرکنندگان ما بر نمی‌گردد. خدمات فنی، مهندسی بسیار زمان‌بر و پرهزینه است و هر کشوری که برای سرمایه‌گذاری می‌آید تمام جوانب را می‌سنجد، چرا که برای زمانی طولانی برنامه‌ریزی خواهد کرد. وی با بیان اینکه ایران به لحاظ تولید مصالح ساختمانی، فنی، مهندسی و نیروی انسانی تحصیلکرده در این حوزه شرایط مطلوبی را دارد، سه مسئله را برای حضور و تداوم در بازار عراق موانع جدی می‌داند. کاشفی می‌گوید: یکی از موانع عدم شناخت ما از قوانین بین‌المللی است. کشورهایی مثل ترکیه، چین و... قواعد حضور در مناقصات بین‌المللی و بازی‌های این بازارها را می‌شناسند.

این فعال بازرگانی در توضیح مسئله دوم می‌گوید: ما در عراق مرکزی نداریم که تخصصی و حرفه‌ای مولفه‌ها، نرخ‌ها و شاخص‌های بازار این کشور را جست‌وجو، جمع‌آوری و اطلاع‌رسانی کند و قبلا هم به سازمان توسعه تجارت پیشنهاد داده‌ایم که در شهرهای مهمی مثل بغداد، بصره و اربیل ایستگاه‌هایی برای این کار تعبیه کند. شاید هزینه آن به یک میلیارد دلار نرسد اما ما آماده‌تر به بازار عراق وارد می‌شویم و موفق‌تر خواهیم بود. به گفته این فعال بازرگانی، نبود شرکت‌های بزرگ و تلاش نیمه‌موفق شرکت‌های متوسط و کوچک سومین مسئله صادرکنندگان ایرانی به عراق است. عضو اتاق کرمانشاه توضیح می‌دهد: ترکیه با شرکت‌های بزرگی به عراق آمده است. این شرکت‌ها عموما طراحی، ساخت، اجرا و همه کار پروژه را یکجا انجام می‌دهند و این یکی از رازهای موفقیت آنهاست. به نظر من شرکت‌های ایرانی هم باید تشکیل کنسرسیون دهند و قوی‌تر به میدان بروند.

تبلیغات نداریم

در خصوص نبود مراکز حرفه‌ای و اطلاع‌رسانی در بازارهای هدف، رییس اتاق بازرگانی خوزستان نیز با کاشفی هم عقیده است. شهلا عموری، نبود تبلیغات را نیز به عدم موفقیت در این بازارها اضافه کرده و به «فرصت امروز» می‌گوید: به نظر من خدمات فنی، مهندسی ما کیفیت لازم را ندارد و به همین دلیل در بسیاری از بازارها مثل کشورهای حوزه خلیج فارس که می‌توانستیم حضور پررنگی داشته باشیم موفق نشدیم. به گفته وی، با توجه به اینکه شمال عراق در جنگ است پیش‌بینی می‌شد صادرات از استان خوزستان به جنوب عراق افزایش پیدا کند که این‌طور نشد. این زن بازرگان ادامه می‌دهد: با این توصیفات جنگ تنها یکی از دلایل کاهش خدمات فنی، مهندسی به عراق و نه دلیل عمده آن است و شاید بتوان عدم حمایت دولت، قطع جوایز و مشوق‌های صادراتی را دلیل عمده‌تری به‌شمار آورد.

به گزارش «فرصت امروز» عده پرداخت جوایز صادراتی گلایه اغلب فعالان اقتصادی است که اگر چه از دولت قبل شروع شده بود اما گریبان دولت یازدهم را گرفت. دولت قبل از سال 89 این جوایز را پرداخت نکرده بود و بدهی‌هایش به صادرکنندگان پابرجا باقی ماند. وزیر صنعت، معدن و تجارت گفته که تلاش زیادی کرده است تا رضایت سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی را در دادن بودجه‌ای به بخش صادرات جلب کند اما نتیجه‌ای نگرفته است. دولت یازدهم قول داده است که مجددا این جوایز را احیا کند و برای آن 100 میلیارد تومان اعتبار در بودجه امسال پیش‌بینی کرده است.