جنگ داخلی سوریه تعادل بازار گاز در منطقه را برهم می‌زند

مشارکت روسیه در جنگ سوریه یک واقعه تاریخی است. این نخستین بار در تاریخ است که روسیه به صورت مستقیم در کشوری با استفاده از نیروی نظامی توانمند خود مداخله نظامی می‌کند. این حضور نظامی واکنشی است از سوی مسکو به سنگی که از شبه جزیره عربستان، جایی که ذخایر عظیم انرژی در آنجا قرار داشته و امنیت انرژی جهان را تأمین می‌کند، به سوی سوریه پرتاب شده است. این حضور نظامی در حالی اتفاق می‌افتد که حتی اتحاد جماهیرشوروی سابق نیز در اوج قدرت خود به شدت از درگیری مستقیم نظامی در کشورهای دیگر اجتناب کرده و به حمایت‌های نظامی و آموزشی اکتفا می‌کرد. لازم به ذکر است که تغییرات جغرافیایی وسیعی که اتفاق افتاده موجب اثرپذیری بازارهای گاز منطقه از جنگ داخلی سوریه شده‌اند.

شرکت متانول جمهوری آذربایجان اخیرا قراردادی به مدت پنج سال با گازپروم به امضا رسانده که بر اساس این قرارداد گازپروم سالانه 2 میلیارد مترمکعب گاز به آذربایجان صادر می‌کند. این قرارداد در حالی امضا شده که پیش از این و در سال‌های 2009 تا 2013 میلادی گاز صادراتی روسیه به آذربایجان هرگز از یک میلیارد مترمکعب در سال فراتر نرفت. کارشناسان دلیل اصلی این موضوع را عدم تمایل باکو به گسترش همکاری‌های خود با روسیه در حوزه انرژی عنوان کرده‌اند.

با این حال و با توجه به توافق جامع هسته‌ای میان ایران و قدرت‌های عمده جهانی و برداشته شدن تحریم‌های وضع شده علیه صنعت انرژی این کشور و با توجه به احتمال اتحاد دو غول گازی جهان یعنی ایران و روسیه که در مجموع 45 درصد از ذخایر گاز طبیعی جهان را در اختیار دارند، آذربایجان روز به روز در حوزه همکاری‌های مربوط به گاز طبیعی به روسیه نزدیک‌تر می‌شود. این نزدیکی به مسکو در شرایطی اتفاق می‌افتد که دولت آذربایجان موضع خصمانه خود نسبت به ارمنستان را حفظ کرده و به سرکوب گروه‌های حقوق بشری و دموکراسی خواه داخلی که اغلب بودجه مورد نیاز خود را از منابعی در اتحادیه اروپا و ایالات متحده دریافت می‌کنند ادامه داده است.

از سوی دیگر کاخا کالادزه معاون نخست‌وزیر گرجستان و وزیر انرژی این کشور در گفت‌وگو با خبرنگاران اعلام کرد که تفلیس واردات گاز روسیه را به دلیل قیمت ارزان‌تر به خرید گاز از جمهوری آذربایجان ترجیح می‌دهد. کالادزه افزود: کشورش مذاکرات مربوط به واردات گاز طبیعی را با گازپروم آغاز کرده و مایل است تا در آینده از ایران نیز گاز خریداری کند. مانند آذربایجان، گرجستان نیز از تحولات منطقه بی‌نصیب نمانده و پُررنگ شدن نقش روسیه و ایران و همچنین بی‌ثبات شدن ترکیه بر تفلیس نیز اثرگذار بوده است.

ترکیه نیز در این بین از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. آنکارا به دلیل درگیری‌های گسترده خود با شبه‌نظامیان کُرد و همچنین اتخاذ سیاست‌ها و مواضع غیرسازنده در بحران جنگ داخلی سوریه در تنگناهای وخیمی گرفتار شده و ضربات جبران ناپذیری به اقتصاد این کشور وارد شده است. ورود موج بزرگی از پناهندگان سوری به خاک ترکیه که تعداد آنها به 2 میلیون نفر می‌رسد و همچنین بی‌اعتبار شدن مواضع و دیپلماسی ترکیه در منطقه از جمله نتایج سیاست‌های حزب حاکم عدالت و توسعه در خاورمیانه است. نکته مهم‌تر در این میان آن است که ترکیه سالانه 29 میلیارد مترمکعب از گازپروم و 10 میلیارد مترمکعب از ایران گاز وارد می‌کند که این میزان 80 درصد گاز موردنیاز ترکیه را تأمین کرده و این کشور را در مقام چانه زنی دیپلماتیک در برابر ایران و روسیه در موضع ضعیف‌تری قرار خواهد داد.

بحران داخلی سوریه و اختلاف نظرهای عمیق آنکارا با مسکو و تهران در این رابطه، ضرورت کاهش وابستگی ترکیه به گاز ایران و روسیه را گوشزد می‌کند. با این وجود به نظر می‌رسد که جایگزین دیگری برای گاز ایران و روسیه وجود نداشته و آذربایجان تنها منبعی است که پس از بهره برداری از صادرات گاز به اروپا در سال 2020 می‌تواند سالانه تنها 6 میلیارد مترمکعب گاز به ترکیه صادر کند. اگرچه ذخیره گاز طبیعی موجود در میدان گازی شاه دنیز 2 و احتمال افزایش تولید گاز ممکن است بتواند گاز مورد نیاز ترکیه را تأمین کند اما در این بین نکاتی وجود دارد که که نباید از آنها غافل شد. نخست آن که سهامداران خط لوله‌های TANAP – TAP می‌خواهند تا گاز آذربایجان را از طریق این خط لوله‌های مستقیماً به اروپا صادر کنند و تمایلی برای اختصاص منابع موجود در میدان گازی شاه دنیز 2 به ترکیه ندارند. نکته دوم میزان ذخایر گاز طبیعی موجود در شاه دنیز 2 است که تنها برای مدت کوتاهی قابل بهره برداری بوده و تنها قادر است سالانه 25 میلیارد مترمکعب گاز برای کشورهای مقصد یعنی بازار داخلی آذربایجان، منطقه بالکان، ترکیه و اتحادیه اروپا تولید کند.

علاوه بر این طرح‌های بزرگ قطر در حوزه انرژی حد فاصل سال‌های 2010 تا 2011 و حمایت همه‌جانبه عربستان سعودی از این کشور به منظور سرنگونی حکومت بشار اسد رئیس‌جمهور سوریه به منظور ایجاد یک خط لوله انتقال گاز عظیم در ترکیه برای انتقال گاز به اتحادیه اروپا و خنثی کردن نقش گازپروم در بازارهای گاز اروپا به شکل مؤثری خنثی شده است. این موضوع به معنای آن است که ترکیه در کوتاه یا بلند مدت نمی‌تواند از منابع گاز موجود در قطر استفاده کرده و تنها باید به واردات گاز به صورت LNG اکتفا کند. از سوی دیگر روابط سرد ترکیه با مصر و قبرس مانع از پیوستن این کشور به ائتلاف گازی مدیترانه شده است. گفتنی است قطبی شدن جامعه ترکیه در تقابل میان سکولارها و اسلامگرایان از یک سو و همچنین خیزش اخیر کردها در این کشور از سوی دیگر قدرت مانور آنکارا را به شدت محدود کرده است.

منبع: مجله گازی اروپا