گزارش «فرصت امروز» از حضور زنان در فضای استارتاپی ایران / به ایده های زنانه اعتماد کنید

فضای تجارت الکترونیک یا اکوسیستم کارآفرینی نوآورانه ایران یا هر اصطلاح دیگری که برای حضور پررنگ کسب وکارهای اینترنتی در ایران به کار ببریم، رفته رفته ظرفیت های بی شمار خود را برای ایجاد کسب وکار و اشتغال  نشان می دهد. قشر جوان تحصیلکرده با کوله پشتی شان و سرمایه های اندک وارد این حوزه می شوند و نام و آوازه های جهانی کسب می کنند. تا حدود زیادی هم می توان فعالان و بازیگران اصلی این بازار را فارغ التحصیلان حوزه های آی تی و علوم کامپیوتری دانست. اما نکته ای که قرار است در این گزارش به آن بپردازیم مربوط به میزان مشارکت زنان و دختران در این فضای ایجاد شده در ایران است.

اینکه زنان چه سهمی در بنیانگذاری استارتاپ ها دارند؟ چه سهمی از فعالیت کلی در این حوزه دارند و چرایی حضور کمرنگ یا پررنگ  شان نیز مشخص شود. برای بررسی این موضوع  «فرصت امروز» با آیت حسینی، مشاور توسعه و سرمایه گذاری کسب وکارهای نوآور و فناور گفت وگو کرده است.

بیش از 55درصد فارغ التحصیلان علوم کامپیوتری در ایران را دختران تشکیل می دهند و مابقی پسران هستند. این داده ها براساس آخرین آمار مرکز آمار ایران است. همچنین براساس اطلاعات درج شده در وب سایت همین مرکز، جمعیت شاغلان خانم در کشور 30درصد و آقایان 70درصد است. آیت حسینی با بیان این جملات ادامه می دهد: اگر نگاه کلان  داشته باشیم، می بینیم که در کل حوزه های اقتصادی مشارکت کمتری از خانم ها وجود دارد.

بنابراین کم بودن تعداد خانم ها در فضای استارتاپی به نوعی در ادامه همان داستان مشارکت کمتر زنان ایرانی در مناسبات اقتصادی قرار می گیرد. همچنین اگر دقیق تر به این مبحث بپردازیم، می بینیم در اقتصاد دولتی در ایران که اقتصادی با میزان ریسک کمتر است نیز خانم ها حضور کمتری دارند.

طبق آخرین رکوردهای موجود که در وب سایت بتالیست ثبت شده است حدود 400 ایکامرس داریم که شاید در این میان تنها 10نفر زن به عنوان بنیانگذار استارتاپ ها و کسب وکارهایی از این دست باشند. هر چند زنان به عنوان کارمند در شرکت های استارتاپی حضور پررنگ تر دارند تا اینکه خودشان صاحب کسب وکار در این حوزه باشند.

موانع شخصی، اجتماعی و فرهنگی

حسینی موانع بسیاری را بر سر راه حضور خانم ها در فضای کسب وکار و به ویژه کسب وکاری آنلاین می بیند: حضور کمرنگ تر خانم ها به عنوان بنیانگذار در حوزه استارتاپی محصول موانع شخصی، اجتماعی و فرهنگی است.

موانعی که قدرت ریسک پذیری این طیف وسیع از جامعه را کاهش می دهد؛ موانع درونی و شخصی خاص زنان ایرانی نیست و در همه دنیا چنین موانعی وجود دارد، هر چند هر چه کشورها به سمت پیشرفته بودن رفته اند چنین موانعی هم کاهش یافته است و زنان کشورهای پیشرفته بیشتر به سمت راه اندازی کسب وکارهای شخصی رفته اند و هزینه های مالی این مسئله و ریسک های احتمالی اش را هم پذیرفته اند.

حسینی همچنین معتقد است: در حقیقت هر چقدر در جامعه الگوهای رفتاری سنتی نهادینه تر باشد، زنان مناسبات اداری و سازمانی و مشاغل بدون ریسک را ترجیح می دهند، چون اجتماع از آنها انتظار بیشتری ندارد و اصولا شکست خوردن و زمین خوردن و هزینه دادن برای یک زن در چنین جوامعی کمتر تعریف شده است.

وی در ادامه نگاه کلی حاکم بر اجتماع را در نگاه خود زنان به سایر زنان مؤثر می داند و می گوید: حتی زنان در جوامع کمتر رشدکرده به مدیریت مردان اعتقاد بیشتری دارند و جنس خود را انکار می کنند و کمتر به جنس خود اعتماد می کنند و کمتر با آنها کار می کنند. این مسائل تا حدود زیادی ریشه در نوع نگاه سنتی دارد، اینکه مرد مسئولیت پذیرتر است و اینکه مشارکت اجتماعی و فعالیت اقتصادی عموما ویژه مردان است. همه این مسائل در کنار یکدیگر به کاهش اعتماد به نفس دختران برای راه اندازی و اداره یک کسب وکار منجر می شود.

از طرفی اگر یک زن بخواهد رفتارهای موفق کارآفرینانه در محیط کسب وکار داشته باشد باید از خواسته های زیادی بگذرد و تغییراتی را در رفتارها و برنامه هایش ایجاد کند. حتی شاید نتواند رفتار زنانه معمول را داشته باشد، مثلا حتی ممکن است برای مهمانی ها و جشن های خانوادگی و دوستانه وقت و زمانی نداشته باشد، بنابراین یک زن باید از این ساختارهای محکم نهادینه شده عبور کند.

5درصد؛ سهم زنان از ایده پردازی کسب و کاری

حسینی در ادامه و در پاسخ به این پرسش که چه تعداد از ایده ها و طرح هایی که در رویدادهای کارآفرینانه، مراکز شتاب دهنده و کسب وکارهای نوآورانه ارزیابی می شود، مربوط به خانم هاست، می گوید: شاید 5درصد. من تاکنون در ایران بیش از 2500هزار طرح و ایده را ارزیابی کرده ام و به جرات می توانم بگویم که تنها 10 تا 15درصد بنیانگذار زن در این میان وجود داشته است که آمار بسیار کمی به شمار می رود، چون 55درصد از فارغ التحصیلان علوم کامپیوتری در ایران زنان هستند و این مسئله در ادامه همان آماری قرار می گیرد که نشان می دهد 56درصد از دختران فارغ التحصیل این رشته در ایران بیکار هستند.

وی اضافه می کند: خودآگاهی و خرق عادت مهم ترین ویژگی یک کارآفرین است. کسی که کار روتین و سازمانی و روزمره را نمی پسندد، اما متأسفانه خانم ها حاشیه های به ظاهر امن سازمان ها و اداره ها را برای کار کردن ترجیح می دهند و خطرات و ریسک های کارآفرینی و بنیانگذاری یک کسب وکار را کمتر می پذیرند.

بنابراین البته این رویه طی یک دهه اخیر تغییراتی به خود دیده و حداقل در زمینه کارآفرینی (چه شخصی و چه سازمانی) روند زن بودن بنیانگذاران شتاب بیشتری به خود گرفته است. همچنین براساس آمار جهانی 72درصد از زنان بعد از ازدواج به ترک کار رغبت دارند و 82درصد از خانم ها نیز بعد از زایمان علاقه مند هستند که کار را کنار بگذارند.

یعنی عملا کارفرمایان برای استخدام خانم ها چه کارفرما زن باشد و چه مرد با 80درصد ریسک روبه رو هستند. به نظر می رسد که همه این عوامل ریشه در پیشینه تاریخی دارد که ما از جنسیت داریم و اصولا از زنان برعهده گرفتن مسئولیت بزرگ اجتماعی و اقتصادی را توقع نداشته ایم.

سرمایه گذاران اعتماد کمتری به زنان دارند

وی در ادامه در مورد دلیل عمده ای غیر  از دلایل فرهنگی و اجتماعی که در امر تأثیرگذار است، می گوید: مسئله دیگری که وجود دارد این است که سرمایه گذاران اعتماد کمتری نسبت به خانم ها دارند. اگر  «مامان پز» یا «تخفیفان» توانسته اند سرمایه گذار جذب کنند به این دلیل بوده که مراحلی از رشد را طی کرده اند و سرمایه گذاران با مشاهده موفقیت آنها حاضر شده اند برای کسب وکارشان سرمایه گذاری کنند.

اما ایده های نوپای خانم ها معمولا کمتر با استقبال سرمایه گذاران مواجه می شوند. در واقع خانم ها در ابتدا باید خود را اثبات کنند تا به آنها اعتماد شود، در صورتی که در ابتدا به آقایان اعتماد می شود و بعد آنها خود را اثبات می کنند. همچنین خانم ها تمایل کمتری به تخصص گرایی دارند و بیشتر کارهای روتین و قبلا تست شده را بیشتر می پسندند.

در حقیقت مجموعه ای از عوامل یادشده موجب شده تا تعداد زنان کارآفرین کمتر باشد و این روند به حوزه های نوینی چون فضای ایکامرس هم سرایت کند. اما در این میان هستند زنانی که وارد گود شده اند و همه محدودیت های موجود در اجتماع را پذیرفته اند و فارغ از انتظارات جامعه و حتی گاه خانواده اهدافی را دنبال کرده و بی توجه به محدودیت  و تصور سقف های محدودکننده برنامه ریزی کرده اند و برای تحقق باورشان زندگی می کنند.

این کارشناس حوزه کسب وکارهای فناورانه و نوآورانه در ادامه اشاره ای هم دارد به ظرفیت هایی که حوزه استارتاپی در اختیار زنان قرار می دهد و می گوید: طبق آماری که براساس مطالعه به دست آورده تنها یک دهم درآمدهای موجود در اقتصاد جهانی به خانم ها اختصاص دارد و تنها یک صدم مالکیت ها دارایی ها و اموال جهان در اختیار خانم هاست. این آمار در شرایطی وجود دارد که نیمی از جمعیت جهان را زنان تشکیل می دهند. این مسائل در جوامع توسعه نیافته برجستگی بیشتری هم دارد.

در راه اندازی کارهایی که به اصطلاح نیاز به من پاور یا قدرت بدنی مردانه دارند، مردان ممکن است موفقیت بیشتری به دست آورند اما در حوزه هایی که قدرت ذهنی، ضریب هوشی و خلاقیت پیشبرنده کسب وکار است تفاوتی میان زن و مرد نیست. چون اصولا کارآفرینی جنسیت پذیرمحور نیست و زنان و مردان می توانند به این حوزه ها ورود کنند.

حوزه استارتاپی از جمله  حوزه هایی است که در آن بحث خلاقیت و قدرت مدیریت کسب وکار دارای اهمیت است و بنابراین این حوزه می تواند زمینه های اشتغال زایی گسترده ای را برای زنان ایجاد کند. جالب است بدانید که سبک های رهبری در دنیا به سبک های مدیریت زنانه نزدیک شده است. هر چند موانعی چون سرمایه اولیه، ممانعت های خانوادگی و اجتماعی و... کماکان پابرجاست و می تواند ریسک  راه اندازی کسب وکارهای شخصی توسط زنان را افزایش دهد.

***

رضا الفت نسب دبیر انجمن کسب وکارهای اینترنتی عنوان کرد

سهم 5درصدی زنان

حدود 20هزار نماد اعتماد الکترونیک به ثبت رسیده که در این میان 5هزار نماد مربوط به کسب وکارها نیستند و مراکزی چون سایت های دانشگاه ها و ادارات را شامل می شود. از 15هزار نماد باقی مانده سهم خانم ها کمتر از 5درصد است. همچنین تاکنون 500 اعتبارنامه الکترونیکی در انجمن به ثبت رسیده که بین 20 تا 30 اعتبارنامه مربوط به زنان است که همه آنها لزوما استارتاپ راه اندازی نکرده اند. بلکه مثلا صاحبان فروشگاه های اینترنتی هستند.

ارتباط با نویسنده: tkhajehgiri@gmail.com