گزارش «فرصت امروز» از تأثیر خلاقیت در فروش صنایع دستی / بازطراحی هنرهای سنتی، راهی به بازارهای فروش

صنایع دستی در ایران همواره تولید شده اند، همواره بخشی از زندگی روزمره مردم بوده اند و همواره به هیچ بخش، منطقه،  نژاد یا زبان خاصی محدود نبوده اند. به همین دلیل است که هیچ نقطه از ایران را نمی توان یافت که یک سره از ساخت و تولید صنایع دستی خالی باشد.

داستان صنایع دستی ایران فصل مثبت دیگری هم دارد و آن، اینکه جنسیت هم در ساخت و تولید محصولاتی از این دست، دخیل نیست و هر کسی به فراخور علاقه و انگیزه اش در شاخه ای از هنرهای سنتی، دستی بر آتش دارد. اما نکته ای که در عصر حاضر نمی توان به سادگی از آن گذشت این است که نقطه تولید اگر به خط فروش نرسد، گره بزرگی در این میان ایجاد می شود که رفته رفته تولید را به ورطه نابودی می کشاند.

اینکه هزاران نفر در سراسر ایران به ساخت و تولید صنایع دستی از رنگ ها و گونه های متنوع مشغول هستند، خود به خود امری تحسین برانگیز و مایه تفاخر است اما ایجاد بازارهایی برای عرضه تولید از مهم ترین وجوه در امر تجارت و اقتصاد است. با توجه به وجود ظرفیت های گسترده تولید صنایع دستی چه به لحاظ نیروی انسانی و چه به لحاظ در اختیار داشتن مواد اولیه و مهم تر از همه وجود پیشینه ای چند هزارساله، زمینه های تولید در این حوزه در ایران فراهم است.

مرحله بعدی که باید ایجاد شود، سبدهای فروش است و جا انداختن فرهنگ خرید صنایع دستی در میان ایرانیان. سازمان میراث فرهنگی هم از یکی دو سال پیش تاکنون گام های موثری در این زمینه برداشته تا ظرفیت های فروشگاهی و فروش صنایع دستی را در ایران افزایش دهد.

خلاقانه  تولید کنید

یکی از اقداماتی که به نظر می رسد تا حدودی راهگشای فروش در حوزه صنایع دستی باشد، ایجاد مراکز خلاقانه در سراسر ایران است. در واقع این موضوع مبرهن است که با توجه به ظرفیت غنی و بالا در صنایع دستی ایران، ایجاد مراکز صنایع خلاق بومی بسیار کمک کننده و لازم است تا به این وسیله بتوان به توسعه کسب و کار و ایجاد اشتغال پایدار در هنر و صنعت ایران دست یافت.

از قرار معلوم مراکز خلاقانه با همکاری مشاور صنایع خلاق سازمان توسعه صنعتی ملل متحد (یونیدو) انجام می شود. در این زمینه سازمان توسعه صنعتی ملل متحد (یونیدو) پروژه تحلیلی و کابردی در حوزه صنایع دستی را با اعزام نماینده خود در ایران به انجام رسانده است و تاکنون چندین مرکز را در ایران برای ایجاد مراکز خلاقانه صنایع دستی شناسایی کرده اند.

جولیو وینچیا مشاور صنایع خلاق سازمان توسعه صنعتی ملل متحد (یونیدو) به چندین استان کشور سفر کرده و از کارگاه های تولید صنایع دستی بازدیدهایی به عمل آورده و در نشستی در محل معاونت صنایع دستی کشور با حضور جمعی از معاونان صنایع دستی استان ها، مدیران موسسات مالی و اعتباری در استان ها مشاهدات خود را ارائه کرده است. استان های سمنان، کردستان، کرمانشاه و خوزستان مراکز مورد بازدید این مشاور بوده اند.

مشاوری برای آفریقا و آسیا

در این ارتباط فریدون میرزالو، مدیرکل دفتر آموزش و حمایت از تولید صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی به «فرصت امروز» می گوید: کارشناسانی که از یونیدو به ایران آمده با هزینه های خود سازمان مربوطه به ایران می آیند و این بار کارشناسی از ایتالیا به ایران آمد. در این زمینه میراث فرهنگی و معاونت صنایع دستی هم زمینه ارتبا ط گیری و حضور در مناطق مختلف را فراهم می کند تا این مشاوران بتوانند تحقیقات خود را انجام دهند.

وی در توضیح اینکه هدف از حضور چنین مشاورانی در ایران چیست، می گوید: هدف از حضور مشاوران این است که می خواهند طرح های جدید و ابتکاری را در حوزه صنایع دستی به وجود آورند که کارایی بهتری در تولیدات ایجاد کند. به همین منظور پیشنهاد کردند مراکز خلاقیت در استان ها را ایجاد کنیم و فضای مناسبی در دسترس افرادی که می خواهند فعالیت های خلاقانه انجام دهند، قرار گیرد.

فراهم کردن چنین زمینه هایی به بروز استعدادها و استفاده از هنر افراد خلاق منجر می شود. چون خلاقیت به عنوان امری ذهنی قابل خریدوفروش نیست بلکه با ایجاد امکانات و زیرساخت ها می توان زمینه های بروزش را فراهم کرد.

میرزالو در ادامه و در پاسخ به این پرسش که چه شناختی از این مشاور دارند و آیا کار عملی قابل توجهی هم در این زمینه تاکنون انجام داده یا نه، می گوید: جولیو وینچیا سال ها در آفریقا و آسیا مشاور انجام چنین پروژه هایی بوده و طرح های زیادی را در این زمینه به سرانجام رسانده است. به ویژه طرح هایی در زمینه تغییر کاربری صنایع دستی در کشورهایی چون لبنان انجام داده که حاصل مالی و فروش قابل توجهی را به دنبال داشته است.

در واقع بیشترین تغییراتی که قصد انجامش را دارند، روی طراحی ها و بازطراحی هنرهای سنتی موجود است. این امر در نهایت به توانمندسازی هنرمندان بومی منجر می شود، چون در محل تولید صنایع دستی اجرا می شود.

تغییر کاربری ها برای رونق صنایع دستی

وی در ادامه اضافه می کند که در حال حاضر چهار استان کرمانشاه، کردستان، سمنان و خوزستان به عنوان نقاط هدف انتخاب شده اند و در هر استان روی یک یا چند محصول به عنوان نمونه کار می شود. مثلا در کردستان روی گیوه کار می شود. محصولی که قدمت زیادی در این استان دارد اما کماکان به صورت سنتی تولید و طراحی می شود و استفاده محدودی دارد و نسل امروز با آن بیگانه  است.در کرمانشاه نیز در زمینه گلیم بافی، گیوه بافی و غیره کار می شود. همچنین در پارچه بافی سمنان قرار است کارهایی صورت بگیرد.

میرزالو در مورد این مسئله که چرا یونیدو استان های مذکور را در ابتدای امر انتخاب کرده است، می گوید: یونیدو در واقع قراردادی با وزارت کار دارد تحت عنوان تکاپو و این استان ها نیز به لحاظ نیاز به ایجاد زمینه های اشتغال در اولویت بوده اند.

به همین دلیل مشاور ارسالی این سازمان نیز در ابتدا روی این استان ها تمرکز کرده است. از طرفی وجود زمینه های غنی صنایع دستی در این استان ها موجب شده تا این سازمان حوزه صنایع دستی را که متمرکز بر ظرفیت های بومی است، برای ایجاد اشتغال انتخاب کند.

حتی کارشناس دیگری در حوزه گردشگری در این چهار استان در حال فعالیت است تا ظرفیت های اشتغال زایی از طریق گردشگری را در این استان ها بررسی کند. چون این دو، زمینه همپوشانی های زیادی با هم دارند و رونق هر کدام در نهایت به رونق دیگری منجر می شود.

الگویی برای سایر استان ها

مدیرکل دفتر آموزش و حمایت از تولید صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی می افزاید: آنچه مسلم است، این  که ما در ابتدای راهیم و به دنبال این مسئله هستیم که این الگوسازی را به مدلی تبدیل کرده و در سایر نقاط کشور بسط بدهیم. میرزالو همچنین در مورد جذب سرمایه گذار از بخش خصوصی می گوید: فعلا در مرحله آزمون و خطا هستیم و باید با یونیدو رصد اطلاعاتی و پژوهشی داشته باشیم تا در ادامه مشخص شود که چه کارهایی را ما باید انجام دهیم و چه کارهایی را آنها.

اما این طرح ها و پروژه ها به روی سرمایه گذاران بخش خصوصی بسته نیستند و با روشن شدن ابعاد کار حتما بخش خصوصی را در جریان برنامه ها می گذاریم و کمک ها و سرمایه گذاری هایی را که می توانند داشته  باشند، مشخص می کنیم. در حال حاضر از کمک فکری وینچیا که 30سال در این زمینه سابقه و تجربه کار دارد، استفاده می کنیم که تولید را رونق ببخشیم.

چون به تولید انبوه نیاز داریم و باید روی تولید صنایع دستی باکیفیت و ارزان  تمرکز کنیم. چون نیاز بازار داخلی و خارجی تولید انبوه با قیمت رقابتی است که در صورت جذب سرمایه می توان چنین امری را محقق کرد. اما در نقطه کنونی باید نتایج عملی پژوهش های انجام شده را ببینیم تا بتوانیم برای سایر استان ها و جذب سرمایه گذار اقدامات لازم را انجام دهیم.