گزارشی از سرمایه‌ گذاری در صنعت گیاهان دارویی / کشت گیاهان دارویی پرسود

ظرفیت‌های شناخته‌شده و حتی ناشناخته ایران در تولید گیاهان دارویی راه‌های بسیاری برای سرمایه‌گذاری پیش روی سرمایه‌گذاران قرار داده است. تنها کافی است که در این زمینه اطلاع‌رسانی‌ انجام و حمایت‌های دولتی هم چاشنی کار شود.

برای بررسی چم و خم سرمایه‌گذاری در این زمینه و هزینه و تسهیلات و. . . با مهندس علی‌رضا انصاری‌فرد، از تولیدکنندگان گیاهان دارویی با سابقه فعالیت نزدیک به یک دهه به گفت‌وگو نشستیم.

انصاری‌فرد درباره صنعت گیاهان دارویی کشور به  «فرصت امروز» می‌گوید: دید کلی ما ایرانیان به این رستنی‌های مفید به صورت سنتی کاملاً مثبت بوده و هست و در کشور پتانسیل بسیار قوی و خوبی برای کشت و کار این گیاهان وجود دارد. همچنین اشتغال‌زایی نسبتا خوبی در این بخش از کشاورزی ایجاد می‌شود. اما همزمان مشکلات و چالش‌هایی هم در این میان وجود دارد.

این دانشجوی مقطع دکترا گیاهان دارویی در مورد مشکلات این گونه توضیح می‌هد: روی کاغذ، کاشت، داشت و برداشت گیاهان دارویی با پیش‌زمینه و نگاه مثبت جامعه به این گیاهان کسب‌و‌کاری پرسود و مناسب به نظر می‌رسد، اما با ورود به عرصه فعالیت عملی کار با چالش‌هایی روبه‌رو می‌شود.

حمایت باشد، هم سود هست هم اشتغال‌زایی

از بزرگ‌ترین مشکلات تولیدکنندگان عدم همبستگی معنادار صحبت‌ها و تشویق‌های مسئولان دستگاه‌های ذی‌ربط با اقدامات عملی آنها در زمینه حمایت از فعالان این بخش است.

این تولیدکننده در ادامه می‌افزاید: هزینه‌های بالای تولید از دیگر موانعی است که وجود دارد و برای حل آنها قول‌هایی در مورد اعطای تسهیلات یا حتی دریافت یارانه به تولیدکنندگان داده می‌شود، اما بین حرف تا عمل فاصله قابل توجهی وجود دارد و متأسفانه در بسیاری از مواقع این قول‌ها روی کاغذ یا به صورت سخنرانی باقی می‌مانند.

مهندس انصاری‌فرد اضافه‌ می‌کند: در مقطعی ما براساس تشویق‌های اینچنینی سطح زیر کشت را تا حدود 15هکتار افزایش دادیم اما به دلیل محقق نشدن وعده‌های حمایتی و هزینه سنگین ثابت و در گردش تولید مجبور شدیم قسمتی از تولید را رها کنیم.

این کارآفرین بخش کشاورزی به موضوع توجه به عرضه و تقاضا اشاره و عنوان می‌کند: یکی از نکات کلیدی در زمینه موفقیت در تولید توجه به نیاز بازار و تعادل بین عرضه و تقاضا است. در این زمینه همواره و نه‌تنها در زمینه گیاهان دارویی که تقریباً تمام محصولات کشاورزی مشکل عدم رعایت این تناسب وجود دارد و در برخی سال‌ها سبب ضرر و زیان تولیدکنندگان می‌شود.

او در توضیح این مسئله به شرکت‌های دلال و افراد سودجو اشاره دارد و می‌گوید: افراد واسطه یا شرکت‌هایی با تشویق برخی تولیدکنندگان به آنها وعده‌هایی درمورد خرید تضمینی محصول را می‌دهد به این ترتیب نیاز بازار را بسیار بیشتر از حد واقعی آن جلوه می‌دهند و به این ترتیب سبب افزایش تولید و عرضه و درنهایت کاهش قیمت‌ها می‌شوند که انتظار می‌رود نهاد‌های نظارتی به‌ویژه جهادکشاورزی در این زمینه فعال‌تر باشند و این واسطه‌ها را از سیکل بازار‌رسانی حذف کند.

درمانگری که دردآفرین می‌شود

وی به مسئله دیگری در مورد اهمیت نظارت بر تولید و رعایت اخلاقیات می‌پردازد و شرح می‌دهد: به‌ویژه در مورد محصولاتی که برگ آنها حاوی ماده مؤثر است، استفاده از کودهای نیتروژن‌دار سبب افزایش رشد و عملکرد در واحد سطح می‌شود اما همزمان تجمع نیترات را در برگ‌ها به همراه دارد که سرطان‌زا است.

هدف تولید گیاهان دارویی، همان‌گونه که از نام آن پیداست، تهیه محصولی است که درمانگر باشد. او مثال دیگری در این زمینه می‌آورد و ادامه می‌دهد: برای تولید 10لیتر اسانس گیاه دارویی مریم گلی نیاز است تا حدود 10تن از این محصول فرآوری شود که با تمام هزینه‌ها از ابتدای کاشت تا انتهای تولید اسانس در حدود 250 تا 300میلیون تومان هزینه به همراه خواهد داشت، اما امکان تهیه اسانس سنتزی یا مصنوعی آنکه وارداتی و مضر و سرطان‌زا است هم با قیمت حدود 50میلیون تومان وجود دارد.

کارآفرینی از جنس گیاهی

انصاری‌فرد پتانسیل‌های اشتغال‌زایی گیاهان دارویی را خوب ارزیابی می‌کند و می‌گوید: کشت و کار گیاهان دارویی از دیدگاه کارآفرینی قابل قبول و نسبتا خوب ارزیابی می‌شود و از آنجا که در ایران، مکانیزاسیون چندان جایگاهی در این بخش کشاورزی ندارد تمام کارها، مثل وجین علف‌های هرز و برداشت به صورت دستی انجام می‌گیرد و امکان اشتغال‌زایی بیشتری در مقایسه با سایر تولیدات کشاورزی دارد.

به صورت میانگین هر هکتار کشت شده نیازمند یک کارگر ثابت است و بین 3 تا 5 کارگر فصلی است و نوع کار انجام شده در مقایسه با سایر بخش‌های تولیدی در کشاورزی، مثلاً گوگرد پاشی در مزرعه انگور سبک و نسبتا راحت‌تر در نظر گرفته می‌شود.

این تولیدکننده گیاهان دارویی به سود و هزینه‌ها هم می‌پردازد و عنوان می‌کند: بسته به نوع گیاه پرورشی هزینه‌های تولید متفاوت است، مثلاً برای کشت بادرنجبویه در یک هکتار نیاز به تهیه 120هزار نشا با قیمت هر عدد 70تومان وجود دارد درحالی‌که برای کشت هر هکتار به‌لیمو 70هزار نشا نیاز است که هر کدام بین 450 تا 600تومان قیمت دارند.

به صورت تقریبی سرمایه اولیه برای شروع به کار یک مزرعه گیاهان دارویی عددی بین 20 تا 70میلیون تومان است. بازگشت سرمایه تولید گیاهان دارویی حداقل روی کاغذ قابل توجه است. به‌عنوان مثال یک هکتار به‌لیمو از سال دوم در چهار برداشت در حدود 3/5 تا 4تن محصول تولید می‌کند که با توجه به قیمت هر تن آن‌که حدود 75میلیون تومان است، حدودا 300میلیون تومان نصیب تولیدکننده می‌شود.

به تسهیلات امیدی نداشته باشید

وی ادامه می‌دهد: برای تسهیلات بهتر است تولیدکنندگان خود پیگیر امر باشند و به صورت شخصی به بانک‌ها یا موسسات مالی مراجعه کنند. درگیر کردن سایر سازمان‌ها روند رسیدگی به پرونده و اعطای وام را طولانی‌تر می‌سازد.

این کارآفرین توصیه‌هایی نیز برای علاقه‌مندان به ورود به این عرصه دارد: لازمه موفقیت شناخت دقیق از بازار است. بسیاری از علاقه‌مندان با اشتیاق فراوان و با محاسبه سود قابل توجه روی کاغذ وارد این فعالیت می‌شوند، تولید خوبی هم دارند اما به دلیل ضعف بازاریابی محصولات خود را از دست داده و دچار ورشکستگی می‌شوند. اگر برای ورود از تسهیلات هم استفاده کرده باشند پرداخت اقساط هم به مشکلات آنها اضافه می‌شود.

او می‌افزاید: تولیدکنندگان برای شروع باید بتوانند از عهده سرمایه اولیه برآیند و سرمایه‌ای را هم برای امکان عدم فروش محصولات کنار بگذارند. توصیه دیگر این کارآفرین برای علاقه‌مندان تأکید به راحتی دسترسی به محل تولید است: فاصله زیاد بین محل زندگی و مزرعه سبب فرسایش مالی حمل‌و‌نقل و خستگی از کار تولید می‌شود.

آخرین موردی که توسط انصاری‌فرد مطرح شد افزایش دانش در زمینه تولید است. او می‌افزاید: باید با چشمان باز و دانش بالا وارد تولید شد، تبلیغات برخی واسطه‌ها و دلال‌ها از سود قابل توجه منبع معتبری برای آغاز کار نیست.