آیا ترکیه هنوز هم می‌تواند عضو اتحادیه اروپا شود؟

جنگ با یک اقلیت قومی، هجوم پلیس ضدشورش به دفتر یک روزنامه مهم، اتهام همکاری با داعش و سرنگون کردن هواپیمای جنگی روسیه. اینها اقدامات و تحولاتی است که دولت ترکیه دست به انجام آنها زده و باوجود تمام این اقدامات، همچنان خواستار پیوستن به اتحادیه اروپا است. از سوی دیگر حرکت سریع ترکیه به سمت استبداد از دیگر مشکلات غربی‌ها با ترکیه است. منظره تابعیت محض اروپایی‌ها از رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، با این امید که او مانع سیل مهاجرت‌ پناهندگان به یونان شود، مشمئزکننده بود. پس از اینکه دادگاه‌ ترکیه مجوز یورش به روزنامه «زمان»، استفاده از گاز اشک‌آور علیه کارمندان و اخراج سردبیر آن را صادر کرد، رؤسای جدید بلافاصله تصویر لبخندزنان اردوغان را روی جلد بردند. بعد از این تحولات اردوغان بهانه‌های زیادی برای لبخند زدن داشت.

حمایت توده مردم از اردوغان در ترکیه یک واقعیت است. برای یک سرزمین محافظه‌کار که در حکومت‌های نظامی سکولار چندین دهه یکی پس از دیگری اسلام را سرکوب کردند، به‌نظر می‌رسد اردوغان توانسته تعادل خوبی ایجاد کند. ترکیه حالا به دو بخش تقسیم شده است؛ یک بخش لیبرال، دارای تعامل با دیگران و مترقی و دیگری بخش پدرسالارانه و ارتجاعی که این دو بخش در کنار یکدیگر دارند با صلح زندگی می‌کنند. کردهای ترکیه جنگ پارتیزانی به نفع مخالفان مجلس را رد می‌کنند.

اردوغان می‌تواند با سرعت کم و به‌تدریج ترکیه را روانه اتحادیه اروپا کند. این آهسته و پیوسته کار کردن باعث می‌شود تا نقاط ضعف اساسی ترک‌ها در برقراری دموکراسی دیده نشود. اما این مسیر ترکیه را به مقصد نمی‌رساند: عدم تمایل جوانان تحصیلکرده به حکومتی که به‌شکلی احمقانه به حکومت نظامی «خوش‌خیم» تبدیل شده، دلیل به مقصد نرسیدن ترکیه است. در سال 2013 ترکیه شاهد اعتراض شدید شهروندان شهرهای گوناگون به دولت بود. دلیل این اعتراض‌ها ناتوانی دولت و نداشتن خرده‌آزادی‌های درخواستی از سوی جوانان بود: فیلتر نشدن شبکه‌های اجتماعی و حق اعتراض آرام به مسائل گوناگون، درست مانند حقی که اروپایی‌ها برای اعتراض دارند از جمله خواسته‌های جوانان ترک در اعتراض‌های آن سال بود.

از آن پس، اردوغان توانسته بر تمام موانع پیروز شود. این اعتراض‌ها با روش ساده پرتاب گاز اشک‌آور ساخت آمریکا به سمت معترضان در شهرها و ویران کردن مناطق شهری اقلیت کرد که به درگیری‌ها پیوسته بودند، کنترل شدند. سپس اردوغان که با سرکوب‌ها رئیس‌جمهور باقی مانده بود در ژوئن 2015 اکثریت مجلس را از دست داد. اما در اواخر همان سال میلادی پس از اینکه اعضای یک کمپین دفتر حزب دموکراتیک خلق‌ها  (ه. د. پ. )، حزب طرفدار کردها، را ترک کردند اردوغان دوباره اکثریت مجلس را به‌دست آورد.

همزمان ارتش ترکیه به پایان آتش‌بس میان دولت و پ. ک. ک.  (حزب کارگران کردستان) دامن زد و وارد شهرهای کردنشین این کشور شد. در آن زمان درگیری‌ها آنقدر شدید شد که برخی از این شهرها درست به وضع کنونی شهرهای جنگ‌زده سوریه درآمدند. اما هیچ‌یک از این مسائل قابل مقایسه با نقشی که اکنون اردوغان در مناسبات بین‌المللی دارد، نیست. با وجود دولت‌هایی که اکنون در افغانستان، یمن، عراق و سوریه وضع چندان مناسبی ندارند، هرچه دموکراسی ترکیه بیشتر به سمت شکست برود، اروپا بیشتر از این کشور حمایت می‌کند. از طرفی هرچه حمایت اروپایی‌ها به‌ویژه کمیسیون اروپا از پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا بیشتر می‌شود، درخواست برای نداشتن اتحادیه در اروپا بیشتر تقویت می‌شود.

ماه گذشته درز کردن یک رونوشت از یک وبسایت یونانی به‌خوبی نشان داد که اردوغان علناً تهدید کرده بود که اگر ترکیه عضو اتحادیه اروپا نشود و پول کافی به این کشور داده نشود، ترک‌ها سیل پناهندگان بی‌خانمان را به سوی اروپا روانه می‌کنند. اگرچه این خبر از سوی برخی آژانس‌های خبری تأیید شد اما بیشتر از همه روسیه از این موضوع استفاده کرد و علیه دشمن تازه‌اش تبلیغات انجام داد. از طرف دیگر، نخستین حقی که شهروندان اروپایی از آن بهره‌مند هستند، حق تقاضای صادقانه از دولت‌هایشان و خود کمیسیون اروپا است. «گزارش پیشرفت» کمیسیون اروپا که نوامبر سال گذشته منتشر شد، اگرچه در ترکیه استبداد، سانسور و خشونت مورد نکوهش قرار گرفت اما از پیشرفت‌های اقتصادی تجلیل شد.

حالا سوال اساسی این نیست که آیا 75 میلیون مسلمان می‌توانند به اتحادیه اروپا بپیوندند، بلکه این است که آیا دولت می‌تواند باوجود نقض «معیارهای کپنهاگ» باز هم امیدوار باشد که به اتحادیه اروپا می‌پیوندد؟ قطعا پاسخ به سوال بالا منفی است. اتحادیه اروپا باید با برنامه از نیروهای دموکرات در ترکیه حمایت کند تا این کشور بتواند به اتحادیه اروپا بپیوندد.

برای کسانی که در اروپا با حمایت از خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا سعی دارند اتحادیه داشتن اروپایی‌ها را زیر سوال ببرند، بهانه کردن شرایط فعلی ترکیه بهترین فرصت است. این شانس بزرگی برای محکومیت قاطع نقض حقوق بشر در ترکیه است. همچنین آنها می‌توانند برای حمایت از یونان به‌عنوان یکی از اعضای اتحادیه اروپا با ترکیه مخالفت کنند. ترکیه پیش از این اتحادیه اروپا را تهدید کرده بود که سیل مهاجران را به یونان می‌فرستد.