رابطه دو سویه یارانه نقدی و نرخ تورم

طی هفته های اخیر وعده هایی برای افزایش مبلغ یارانه نقدی از سوی برخی کاندیداهای انتخابات ریاست جمهوری مطرح شده، در حالی است که پرداخت یارانه نقدی با شیوه فعلی در هیچ کشوری صورت نمی گیرد. پرداخت سالانه 42 هزار میلیارد تومان به صورت یارانه نقدی، معضل امروز دولت است.

هیچ کشوری در جهان وجود ندارد که مانند ایران به صورت منظم و ماهانه یارانه ای را به صورت نقدی پرداخت کرده باشد. کشورهای عربی حاشیه جنوب خلیج فارس یا ونزوئلا از محل مازاد درآمدهای نفتی خود گاهی چیزی به مردم شان می دهند، اما همان یارانه هم بیشتر به صورت غیر نقدی و از طریق تثبیت قیمت ارزاق عمومی پرداخت می شود. کشورهای سوسیالیستی هم به جای اینکه پول نقد به مردم بدهند قیمت ها را پایین نگه می داشتند.

شرایط پرداخت یارانه در ایران با الگوهای مختلف جهانی تفاوت های زیاد دیگری هم دارد. برای مثال یارانه برای کشورهای نفتی مانند عربستان، امارات و کویت امری وابسته به درآمد نفتی دولت ها است. اما درآمد نفتی ایران آنقدر زیاد نیست که کفاف همین مقدار یارانه امروز را هم بدهد.

دولت برای تأمین هزینه های خود درآمدهایی دارد که در بهترین حالت حداکثر هزینه هایش را پوشش می دهد. بنابراین فقط با افزایش شدید درآمدهای نفتی و افزایش شدید تورم که به زیان اقشار فقیر است، دولت می تواند منابع نفتی را به ریال تبدیل کند و به مردم بدهد.

افزایش یارانه، تحمیل تورم بیشتر به اقتصاد کشور است. یارانه منابع سرمایه گذاری آینده است که به صورت نقدی به مردم پرداخت می شود. در شش سال گذشته هفت برابر کل بودجه عمرانی یک سال دولت یعنی نزدیک به 300 هزار میلیارد تومان یارانه نقدی پرداخت کرده ایم، آن هم درحالی که کل بودجه عمرانی دولت در سال گذشته 40 هزار میلیارد تومان بوده است. با پول یارانه نقدی می توانستیم دست کم یک تا 2 میلیون شغل ایجاد کنیم، اما تمام این منابع از دست رفته است.

البته این چیز عجیبی نیست که از سال های نخست دولت نهم تا اوایل دهه 90 اشتغال خوبی ایجاد نشد، زیرا منابع سرمایه گذاری شان را به مصرف اختصاص دادند و نتوانستند شغل جدید ایجاد کنند.

افزایش مبلغ یارانه ها اساساً در ایران موضوعیت ندارد. درآمد نفت آنقدر بالا نیست که بگوییم مازادی برای پرداخت یارانه نقدی مردم باقی می ماند. تنها راه افزایش یارانه این است که دولت نرخ تورم را آنقدر زیاد کند که به جای 45 هزار تومان، 100 هزار تومان یارانه دهند.

معنی دیگر آن، این است که از طریق تورم 200هزار تومان از جیب مردم برداشت کند. این دقیقا اتفاقی بود که در دولت قبل رخ داد. ارزش کالا و خدمات در سال های 1390 تا 1392 دو برابر شد یا به زبان دیگر صد درصد افزایش پیدا کرد، این در حالی بود که ماهانه 45 هزار تومان به هر نفر یارانه پرداخت شد. به همین دلیل با وجود پرداخت یارانه، میلیون ها نفر به زیر خط فقر رانده شدند، زیرا تورم بیش از دو برابر یارانه را از جیب مردم دزدید.

کارشناس اقتصادی و استاد دانشگاه شهید بهشتی