گلوی فشرده شده صادرات پارافین ایرانی در دستان بخش خصولتی

خام‌فروشی در فرآورده‌های نفتی همچنان ادامه دارد، این بار خام‌فروشی و سیاست‌گذاری نادرست در پارافین موجب شده بیش از 100 واحد تولیدی تعطیل شود تا به دلیل سود چند شرکت، میلیاردها دلار درآمد ارزی از کف ایرانی‌ها برود. تولید پارافین در ایران عمر زیادی ندارد اما با این وجود فراز و نشیب‌های زیادی را به همراه داشته است به‌طوری که امروز بعد از گذشت سه دهه از تولید پارافین، واحد‌های صنعتی که روز و روزگاری رونق زیادی داشتند، تعطیل شده‌اند. در حقیقت از مجموع 120 واحد تولید پارافین امروز کمتر از 20 واحد به دلیل سرمایه‌گذاری کلان فعال هستند.

مواد اولیه پارافین پیش از سال 60 دور انداخته می‌شد اما به یک‌باره بعد از باران سیاه در تهران، ضایعات تولید روغن مورد توجه قرار گرفت. دولت آن زمان اعلام کرد هر واحدی که بتواند این ضایعات را حمل کند بسته به میزان پروانه بهره‌برداری و توانایی در تولید می‌تواند به رایگان از ضایعات روغن استفاده کند. به همین جهت واحدها یکی پس از دیگری در شهرک‌های صنعتی رشد کردند تا اینکه از سال 75 به مدت یک دهه دوران طلایی را سپری کردند.

قصه نابودی واحدهای پارافین‌سازی از زمانی آغاز شد که ضایعات تولید روغن از شرکت پالایش و پخش در راستای اجرای خصوصی‌سازی به چهار شرکت نفت پارس متعلق به ستاد اجرایی فرمان امام، ایرانول متعلق به سازمان تامین اجتماعی، بهران تحت مالکیت بنیاد مستضعفان و سپاهان متعلق به سازمان تامین اجتماعی و سازمان بازنشستگی صندوق نفت واگذار شد. این چهار شرکت به دلیل تامین منافع بالای سهامداران خود شیوه ارائه مواد اولیه به واحدهای پارافین‌سازی را تغییر دادند و کمتر به تعهدات‌شان نسبت به این واحدها توجه کردند. شرکت ملی نفت نیز هیچ‌گاه برای رفع این مشکل ورود نکرد تا امروز تولید پارافین در کشور کاهش یابد و سود حاصله از این کار نیز روند نزولی به خود بگیرد.

محسن ضویی، رییس کمیسیون پارافین اتحادیه صادرکنندگان نفت، گاز و پتروشیمی و عضو هیات‌مدیره شرکت ثمین شیمی درباره چرایی این اتفاق به «فرصت امروز» می‌گوید: «مشکل واحدهای تولید پارافین از زمانی آغاز شد که این شرکت‌های خصولتی تامین‌کننده خوراک مورد نیاز ما شدند. برای حل این مشکل در دولت قبل مدت‌زمانی خوراک از طریق بورس عرضه شد اما بعد از مدت کوتاه منتفی شد و این‌گونه شد که این چهار شرکت خون تولیدکنندگان پارافین را در شیشه کردند و ماحصل این تصمیمات نابودی صادرات پارافین ایران بود.»

رانت 200 میلیارد تومانی به 4 شرکت

وی با اشاره به اینکه خصوصی‌سازی کار اشتباهی نیست اما این شرکت‌ها به دنبال تامین منفعت سهامداران خود، منافع ملی را به خطر انداخته‌اند، می‌افزاید: «این شرکت‌ها برای موفقیت بیشتر خود در سال 83 براساس تفاهم‌نامه‌ای موفق شدند قیمت خوراک مورد نیاز خود را 5 درصد زیر قیمت فوب خلیج‌فارس با ارز مبادله‌ای دریافت کنند که این مسئله همچنان ادامه دارد. با این اقدام سالانه 200 میلیارد تومان این چهار شرکت از دولت رانت دریافت می‌کنند و به‌جای کمک به تولیدکنندگان نهایی بازارهای صادرات پارافین را شناسایی کردند تا مواد اولیه مورد نیاز داخل را باقیمتی پایین‌تر به کشورهای هدف بفروشند.»

در حقیقت اگر مواد اولیه به جای صادرات به داخلی‌ها فروخته شود مشمول 9درصد مالیات بر ارزش افزوده می‌شود. از سویی بعد از تولید پارافین به دلیل برخی سیاست‌گذاری‌ها بازگشت سرمایه برای تولیدکنندگان فرآیند طولانی‌مدتی دارد. عضو هیات‌مدیره شرکت ثمین شیمی با اشاره به اینکه تنها سپاهان کمی به تعهدات خود عمل می‌کند، می‌گوید: «مشکلات تولیدکنندگان زیاد است اما به دلیل قوانین موجود و معافیت مالیات خام‌فروشی، صادرات مواد اولیه در اولویت قرار گرفته است.»

به گفته ضویی، در مجموع با احتساب هر سه ماده اولیه از جمله اسلاک‌اوکس، فوت‌اویل و لوب‌کات هر سال بین 80 تا 120 هزار تن مواد اولیه در کشور ایران تولید می‌شود که در صورت صادرات خام بابت هر تن نهایت 600 دلار درآمد ارزی برای کشور خواهد شد اما اگر پارافین تولید و صادر شود قیمت آن 950 دلار خواهد بود یعنی به دلیل خام‌فروشی صدها میلیارد دلار از دست می‌رود.

با وجود تاکید تولیدکنندگان مبنی بر بالا بودن کیفیت پارافین در کشور و مواد اولیه عالی برای ساخت، داوود نظریان به‌عنوان صادرکننده پارافین جامد 2 درصد با اشاره به اینکه محصولات تولید شده در واحدهای تولیدی از کیفیت مناسبی برخوردار نیستند، به «فرصت امروز» می‌گوید: «بارها محصولات تولیدی را برای صادرات به اروپا ارسال کردیم اما هر بار به دلیل فاصله زیاد آن با استانداردها موفق به تجارت نشدم.»

ناچاریم با سود کم کار کنیم

علی‌محمد جبروتی، رییس هیات‌مدیره شرکت کیمیا پارافین با پذیرفتن نبود کیفیت پارافین تولیدی در برخی از واحدهای تولید، ‌به «فرصت امروز» می‌گوید: «برخی از شرکت‌ها با حداقل سرمایه‌گذاری کار خود را آغاز کردند ازاین‌رو در فضای کنونی به‌راحتی توانستند واحدهای تولیدی خود را تعطیل کنند اما برای شرکتی همچون شرکت کیمیا پارافین که 5 میلیارد تومان سرمایه‌گذاری داشته است، نمی‌توان شاهد تعطیل شدن آن بود و مجبوریم با حداقل سود فعال باشیم.»

وی با اشاره به اینکه مواد اولیه تولید پارافین ارزان در اختیار تمامی بازارهای هدف پارافین قرار گرفته است، ‌می‌افزاید: «حال کشورهایی که زمانی پارافین ما را می‌خریدند امروز به برکت مواد اولیه ارزان ایران خود تولید‌کننده شده‌اند. نمونه عینی آن دو کشور هند و ترکیه است.» جبروتی با اشاره به اینکه با تلاش‌های بسیار در سال 90 برای مدت‌زمان کوتاه چهار ماهه برای صادرات مواد خام «لوت کات و اسلاک‌واکس» عوارض دریافت شد، می‌افزاید: «این اقدام موجب شد تا بار دیگر رونق به واحدهای تولیدی پارافین بازگردد اما دوباره اخذ عوارض حذف شد. ما نمی‌گوییم که صادرات مواد خام ممنوع باشد زیرا این مغایر با اصل برنامه توسعه است اما معتقدیم باید صادرات بر عوارض 25‌درصدی باشد. این خواسته ما از دولت است که نباید تنها چهار شرکت از امکانات دولتی استفاده انحصاری کنند.»