کسب و کارها روی موج کرونا

تازه ترین پایش ملی محیط کسب و کار نشان می دهد با وجود اینکه شیوع کرونا به نامساعدشدن محیط کسب وکار دامن زده است، اما شاخص محیط کسب وکار بهبود یافته است. نتایج این پایش در فصل بهار 1399 نشان می‎دهد که شاخص ملی محیط کسب وکار ایران به عدد 6.10 (عدد 10 بدترین ارزیابی است) رسیده است که بهتر از وضعیت این شاخص در ارزیابی فصل گذشته (زمستان 1398 با میانگین 6.19) است. نتایج پایش ملی محیط کسب وکار همچنین نشان می دهد که از نظر فعالان اقتصادی، وضعیت برخی از مؤلفه های مؤثر بر محیط کسب وکار ایران در فصل بهار تا حدودی مساعد شده است. در بهار امسال، فعالان اقتصادی مشارکت کننده در این پایش به ترتیب سه مؤلفه «غیرقابل پیش بینی بودن و تغییرات قیمت مواد اولیه و محصولات»، «دشواری تأمین مالی از بانک ها» و «بی ثباتی سیاست ها، قوانین و مقررات و رویه های اجرایی ناظر بر کسب وکار» را نامناسب ترین مؤلفه های محیط کسب وکار کشور نسبت به سایر مؤلفه ها ارزیابی کرده اند.

بهبود شاخص ملی محیط کسب وکار با وجود کرونا

نتایج پایش ملی محیط کسب وکار که از سوی مرکز آمار و اطلاعات اقتصادی اتاق ایران صورت می گیرد، نشان می دهد که وضعیت شاخص محیط کسب وکار در بهار امسال نسبت به فصل قبل و فصل مشابه سال قبل بهبود یافته است. طبق یافته های این پایش، استان های سیستان و بلوچستان، تهران و کرمان به ترتیب دارای بدترین وضعیت محیط کسب وکار و استان های آذربایجان غربی، زنجان و مرکزی به ترتیب دارای بهترین وضعیت محیط کسب وکار نسبت به سایر استان ها ارزیابی شده اند.

بررسی ها همچنین نشان می دهد میانگین ظرفیت تولیدی بنگاه های اقتصادی شرکت کننده در طرح در فصل بهار معادل 35.57 درصد بوده که نسبت به همین میزان در زمستان گذشته (40.34 درصد)، با کاهش تقریبی 5 واحدی مواجه شده است. از آنجایی که شیوع کرونا، تمامی فعالیت های اقتصادی در این فصل را تحت تأثیر قرار داده، فعالان اقتصادی با امتیاز میانگین 7.1 میزان تأثیر این ویروس بر کسب وکار خود را در این دوره ارزیابی کرده اند. همچنین میزان آسیب وارده بر کسب وکارها از شیوع ویروس کرونا در استان های اردبیل (8.55) هرمزگان (8.44)، خوزستان (8.15) و خراسان شمالی (8)، بیشترین مقدار و در سوی مقابل، در استان های سمنان (5.76)، قم (5.85)، زنجان (5.93) و مرکزی (5.98)، کمترین مقدار نسبت به سایر استان ها توسط فعالان اقتصادی ارزیابی شده است.

فعالان اقتصادی همچنین در فصل بهار، وضعیت محیط کسب وکار بخش صنعت را مساعدترین و در مقابل، وضعیت محیط کسب وکار بخش کشاورزی را نامساعدترین محیط کسب وکار ارزیابی کرده اند. به عبارت دیگر، وضعیت محیط کسب وکار در بخش کشاورزی (6.09) در مقایسه با بخش های خدمات (6.08) و صنعت (5.87) نامناسب تر ارزیابی شده است.

در بین رشته فعالیت های اقتصادی نیز رشته فعالیت های «سلامت انسان و مددکاری اجتماعی»، «فعالیت حرفه ای، علمی و فنی» و «حمل ونقل و انبارداری» دارای بدترین وضعیت محیط کسب وکار و رشته فعالیت های «هنر، سرگرمی و تفریح»، «اداری و خدمات پشتیبانی» و «مالی و بیمه» بهترین وضعیت محیط کسب وکار را داشته اند. همچنین فعالیت های «اداری و خدمات پشتیبانی شامل آژانس های توریستی و مسافرتی، مؤسسات حمل مسافر و مؤسسات کرایه لوازم، ابزار و ماشین آلات (8.72)»، «تأمین جا و غذا شامل هتل ها، اقامتگاه ها و رستوران ها و تالارهای پذیرایی (8.70)» و «سایر فعالیت های خدماتی شامل تعمیرات رایانه و کالاهای شخصی و خانگی، آرایشگاه ها، شست‎وشو و خشک شویی منسوجات، خدمات سونا، ماساژ و گرمابه (8.46)» بیشترین آسیب را از شیوع ویروس کرونا متحمل شده و در مقابل رشته فعالیت های «مالی و بیمه (5.47)»، «تولید صنعتی (6.22)» و «فعالیت های حرفه ای، علمی و فنی (6.68)» کمترین آسیب را از شیوع کرونا متحمل شده اند. وضعیت محیط کسب وکار برحسب تعداد کارکنان شاغل در بنگاه ها نیز نشان می‎دهد که بنگاه های با 6 تا 10 نفر کارکن (6.18) دارای بدترین وضعیت و بنگاه های با 50 تا 100 کارکن (5.83) دارای بهترین وضعیت محیط کسب وکار بودهاند.

کرونا و تحریم چه تاثیری بر رفتار کارآفرینان دارد؟

این روزها کارآفرینان و فعالان اقتصادی مشکلات زیادی هم از جانب تحریم‎ها و هم از قبل شیوع کرونا دارند. آنطور که نتایج پایش محیط کسب و کار در بهار امسال نشان می دهد، سه مؤلفه «تغییر قیمت مواد اولیه»، «دشواری تأمین مالی از بانک ها» و «بی ثباتی سیاست ها و مقررات» بیشترین مشکل را برای کسب و کارها ایجاد کرده است. سوال این است که مشکلات ناشی از تحریم، شیوع کرونا و چالش‎های ساختاری اقتصاد ایران چه تاثیری در رفتار کارآفرینان و فعالان اقتصادی دارد؟

علی اصغر سعیدی، جامعه شناس اقتصادی در پاسخ به این سوال می‎گوید: «این روزها گروه های اجتماعی مثل گروه های کاری و کارآفرینی، مصرف کننده ها، تولیدکننده ها و گروه های سنی مختلف زنان و مردان یأس متفاوتی را تجربه می کنند. البته نوع ناامیدی در جامعه متفاوت است و نمی توانیم از یک پدیده یک‎شکل حرف بزنیم. جوانان مستعد ناامیدی بیشتری در حوزه فردی و جمعی هستند. این در کشورهای توسعه یافته هم که افق های پیشرفت و توسعه در آنجا مشخص است، وجود دارد. وقتی به مسائل و مشکلاتی چون تحریم، شیوع ویروس کووید- 19 و بیکاری اشاره می کنید، حتما این پدیده ها ناامیدی اجتماعی در پی دارد و ناامیدی اجتماعی بر روند کار افراد و کارآفرین ها تاثیرگذار است.»

به گفته سعیدی، «کارآفرین ها گروه هایی هستند که رفتارهای ریسک پذیری دارند. هر چقدر افق آینده در نظر این طیف تاریک باشد میزان ریسک پذیری آنها کاهش می یابد. میزان ریسک پذیری مثل سرمایه گذاری کاهش می یابد و آنها به سمت ریسک منفی روی می آورند بنابراین این مسئله اثر مختلفی بر روی مصرف‎کننده ها دارد. در مواقع ناامیدی و افق های نامعلوم، تولیدکننده سرمایه خود را یا از کشور خارج می کند یا سعی می کند سرمایه گذاری جدیدی انجام ندهد، اما مصرف کننده هم در این میان رفتار خاصی از خود نشان می دهد.»

او درباره چیستی رفتار مصرف کننده ها می گوید: «اینها به سمت خرید و تهیه کالای بادوام و اساسی روی می آورند و کمتر به سمت کالای لوکس می روند. در بسیاری از موارد، میزان کالای بادوام بیشتر می شود. البته این امر بستگی به سطح درآمد افراد و ساختار طبقاتی جامعه دارد. با این حال، افراد سعی می کنند نیاز ضروری خود را برطرف کنند و دست به انبار کالای مصرفی می زنند.»

این جامعه شناس اقتصادی سپس به الگوی رفتاری سیاست گذاران در مواقع بحران اشاره می کند و می گوید: «سیاست های دولت اگر به سمت مقررات گذاری زائد باشد رانت را به همراه خواهد داشت. فعال اقتصادی در این شرایط تمرکز خود را برای گرفتن رانت خواهد گذاشت. رفتار مردم در زمان بالارفتن قیمت ارز و طلا نشان داد که در شرایط بی ثباتی، رفتارهای اقتصادی مردم جهت گیری خاصی دارد. اینجا مقصر اصلی، مردم و کارآفرینان نیستند، بلکه دولت است که بستر این شرایط را مثل تعدد مقررات، مجوزها و دادن اطلاعات به گروه های خاص را تدوین می کند.»

دشواری ها ریسک پذیری کارآفرینان را کم می کند

به عقیده او، «در شرایط ابهام، میزان سرمایه گذاری در هر حوزه ای حتی کالای مصرفی پایین می آید و میزان ریسک افراد برای سرمایه گذاری مجدد هم پایین می آید. جهت گیری رفتاری کارآفرین ها نیز در دوره ناامیدی متفاوت است. شرایط ناامیدکننده در جایی است که انباشت سرمایه ممکن نیست. در این شرایط، احترام به مالکیت خصوصی و حفاظت از سرمایه و احترام به سرمایه فراهم نیست. در شرایطی که کارآفرینی توان تبدیل سرمایه متغیر به ثابت را دارد، می تواند امیدوار باشد و در نبود این شرایط، ناامیدی به وجود می آید.»

سعیدی در پایان با بیان اینکه «در هر شرایطی در جامعه چه شرایط جنگ و صلح و چه در نظام سیاسی دموکراتیک و غیردموکراتیک باز هم می توان درباره امید فرد حرف زد و گفتن از امید و ناامیدی نسبی است»، گفت: «آنچه مشخص است اینکه هر قدر میزان انباشت سرمایه بیشتر باشد کارآفرین امیدوار می شود.»

ارتباط با نویسنده: IvanKaramazof@yahoo.com