پرنده‌های کوچک بر فراز آسمان ایران

تحریم‌های طولانی‌مدت و محدودیت‌های شدید در تامین منابع مالی، شرکت‌های هواپیمایی ایرانی را بر آن داشته اندک سرمایه‌های خود را در تامین ناوگان جدید نیز متناسب با نیازهای بازار خرج کنند، نیازی که به دلیل تراکم بالای تقاضا در تمام سال‌های گذشته صرف هواپیماهای غول پیکر شده است. محوریت چند مسیر داخلی و خارجی مهم در برنامه‌های سفری ایرلاین‌های داخلی که تقاضای مسافر برای تردد در آنها بسیار بالاست باعث شده شرکت‌های داخلی ترجیح دهند به جای خرید هواپیمایی که کمتر از صد نفر مسافر در آن جای می‌گیرد، به سمت پرنده‌هایی حرکت کنند که در طول یک سفر می‌تواند بیشترین مسافر را جابه‌جا کند.

این رویکرد که سال‌هاست در بین ایرلاین‌های داخلی رواج پیدا کرده فضا را برای جولان هواپیماهای بزرگی چون بویینگ747 و 737 و حتی پرنده‌هایی روسی مثل توپولوف باز کرده است. در این بین حتی اگر تلاشی برای ورود هواپیماهای کوچک صورت گرفته نیز تجربه تلخی مانند ایران140 را به همراه داشته است. این تصمیم نانوشته ایرلاین‌ها در کنار کاهش انعطاف‌پذیری ناوگان مسافرتی ایران، بخش قابل‌توجهی از امکانات هوانوردی کشور را نیز عملا از دور کار خارج کرده است.

فرودگاه‌هایی خالی از پرواز

فعالیت بیش از 50 فرودگاه در نقاط مختلف کشور هرچند از نظر جایگاه ایران در عرصه هوانوردی آماری قابل اتکا به حساب می‌آید اما به دلیل فراهم نبودن شرایط لازم در ناوگان کشور در عرصه عمل نتیجه‌ای جز تلف شدن سرمایه‌های کلان کشور نداشته‌اند. از آنجا که ساخت و حفظ امکانات فرودگاهی هزینه بسیار بالایی را بر عرصه هوایی کشور تحمیل می‌کند، هزینه استفاده فعال از فرودگاه، بسیار کمتر از حفظ شرایط آن در روزهایی است که پروازی ندارد و وقتی بر‌مبنای آمارهای وزارت راه مشخص می‌شود تعداد قابل توجهی از این فرودگاه‌ها در سال93، به طور میانگین حتی یک پرواز نیز نداشته‌اند هزینه اداره این فرودگاه‌ها بیش از گذشته روشن می‌شود.

این مسئله باعث شده وزارت راه برنامه‌ای ویژه برای بهبود شرایط این فرودگاه‌ها تعبیه کند و در این بین وارد کردن هواپیماهای کوچک با تعداد سرنشین پایین می‌تواند اصلی‌ترین راهبرد برای بهبود شرایط این فرودگاه‌ها باشد.عباس آخوندی در رونمایی از دستاوردهای سفر اخیر خود به پاریس مذاکره برای خرید هواپیماهای جدید میان‌برد با سرنشینان کمتر از صد نفر را از محورهای اصلی سفر خود عنوان کرده و گفته است برای وارد کردن این هواپیماها گفت‌و‌گوهای خوبی با شرکت‌های سازنده و فروشنده این هواپیماها آغاز شده است. این صحبت‌های آخوندی هرچند در نگاه اول امیدوار‌کننده به نظر می‌رسد اما در عمل این ابهام را به وجود می‌آورد که آیا صحبت‌های آخوندی به معنای ورود دولت به عرصه خرید هواپیماها خواهد بود یا دولت تنها ارتباط‌‌های ابتدایی را برقرار کرده تا ایرلاین‌ها بتوانند مسیر خود را باز کنند.

رویکرد ایرلاین‌ها در خرید هواپیما باید تغییر کند

معاون سابق سازمان هواپیمایی کشوری معتقد است محدودیت‌های موجود بر سر راه ایرلاین‌های داخلی اصلی‌ترین عامل در گسترش اقبال آنها به خرید هواپیماهای بزرگ بوده است و برای عبور از این شرایط باید رویکرد موجود تغییر کند. علی‌رضا منظری، در گفت‌و‌گو با «فرصت امروز» تصریح کرد: با توجه به اینکه ایرلاین‌های داخلی مجبور هستند بخش قابل توجهی از هواپیماهای مدنظر خود را از طریق واسطه‌ها و به شکل دسته دوم تامین کنند و این موضوع هزینه خرید را به‌شدت بالا می‌برد، شرکت‌ها ترجیح می‌دهند در معاملات چند میلیون‌دلاری خود هواپیماهایی را وارد کنند که تعداد مسافر زیادی را در خود جای داده و بیشترین امکان استفاده را دارند.

به گفته وی دولت در این عرصه می‌تواند نقش تسهیل‌کننده داشته باشد. به این معنای که به‌جای ورود مستقیم به عرصه واردات هواپیما فضا را بازکرده و برای تامین مالی شرکت‌ها برنامه‌ریزی کند. ارائه تسهیلات بانکی در این زمینه می‌تواند راهگشا باشد. منظری درباره میزان تاثیر تحریم‌ها در واردات هواپیماهای جدید نیز گفت: با توجه به پایین بودن ظرفیت این هواپیماها و تنوع بیشتری که در شرکت‌های سازنده آنها وجود دارد می‌توان بخشی از آن را خارج از چارچوب تحریم‌ها وارد کرد. در کنار آن حضور بخش خصوصی نیز به‌عنوان محور معاملات می‌تواند برای کنار زدن مسائل تحریمی کمک‌کننده باشد.

در کنار دغدغه تامین مالی برای خرید هواپیماهای جدید رویکرد دیگری نیز وجود دارد که به اصل موضوع خرید هواپیما نگاه روشنی ندارد. حمید غوابش، دبیرسابق انجمن شرکت‌های هواپیمایی ایران در گفت‌و‌گو با «فرصت امروز» تصریح کرد: این دستورالعمل که وزارت راه تنها شرکت‌هایی را به رسمیت می‌شناسد که مالکیت چند فروند هواپیما دارند به هیچ عنوان درست نیست. در شرایط فعلی اولویت ما خدمات‌دهی به مردم است و باید از تمام امکانات در این زمینه استفاده شود. وی ادامه داد: شرکت ماهان که امروز افتخار صنعت هواپیمایی ماست کار خود را با چند فروند هواپیمای اجاره‌ای آغاز کرد و امروز به این حد از پیشرفت رسیده است. شرکت‌های دیگر نیز باید بدون توجه به اصول مالکیتی کارخود را ادامه دهند و تنها خط قرمز سر راهشان ایمنی و حفظ استانداردهای هوایی باشد.

غوابش درباره امکان ارائه تسهیلات دولتی برای وارد کردن هواپیماهای جدید نیز گفت: در ابتدا باید رویکرد اصلی تغییر کند و فضا برای حرکت ایرلاین‌ها باز شود، سپس می‌توان به واگذاری تسهیلات و خرید هواپیماهای جدید فکر کرد. امکانات کشور باید در راستای اهداف بسیج‌ شوند و در این راستا نباید با قوانین الزامی راه برای خدمات‌دهی بسته شود.
این تردید بیش از آنکه به موضوع هواپیماهای با سرنشین محدود متوجه شود به اصل نگرانی بخش خصوصی از کوچک بودن فضای عمل کردن آنها مربوط است

هرچند در صحبت‌های‌ وزیر راه نیز نشانه‌ای از ورود مستقیم دولت به چشم نمی‌خورد اما به نظر می‌رسد تکمیل‌کننده سفر آخوندی به پاریس باید فضایی باشد که در اختیار بخش خصوصی قرار می‌گیرد تا این هواپیماها را با توجه به شرایط نیاز خود تامین کنند و البته در این مسیر از کمک‌های دولتی نیز بهره بگیرند تا به این ترتیب هم دغدغه‌های سرمایه‌گذاران عرصه حمل‌و‌نقل برطرف شود و روحی تازه به اندام فرودگاه‌های فراموش شده ایران تزریق شود.