پرداخت پول فرسودگی شبکه از جیب ملت

استاد دانشگاه علامه طباطبایی معتقد است که یک سوم اتلاف آب در شهرها به دلیل پوسیدگی لوله‌هایی است که در دست انحصارگر ناکارآمد دولتی قرار دارد‌، اما چوب این ناکارآمدی بر سر مردم زده می‌شود. بحران آب به دلیل برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی در ایران سال‌هاست که جدی شده اما خشک شدن تالاب‌ها و کم‌آبی رودخانه‌ها نمود عینی‌تری از این بحران را پیش روی مسئولان قرار داده ‌است‌.

به همین دلیل در سطوح مختلف تصمیم‌گیری، تحولاتی در حال شکل گرفتن است‌. سازمان‌های مردم‌نهاد برای تقویت حضور مردم در تصمیم‌سازی‌ها فعالیت‌هایی را آغاز کرده‌اند و اندیشکده تدبیر آب نیز در این راستا، سلسله نشست‌هایی را با مشارکت انجمن جامعه‌شناسی ایران، انجمن مطالعات فرهنگی و ارتباطات و همچنین مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری، برگزار می‌کند‌. فرشاد مومنی، استاد دانشکده علامه طباطبایی سخنران سومین نشست تخصصی از مجموعه نشست‌های آب، فرهنگ و جامعه بود که دیروز در دانشگاه صنعتی شریف با موضوع «بحران آب؛ عوامل و پیامدهای سیاسی آن‌» برگزار شد‌. وی در این نشست به تشریح نقش لابی‌گری در سیاست‌گذاری‌های بخش آب پرداخت.

به اعتقاد مومنی اینکه کشاورزی مقصر اصلی بحران آب کشور معرفی می‌شود، به دلیل آن است که این قشر انسجام و تشکل خاصی برای دفاع از حقوق خود نداشته و به لابی‌های قدرت هم دسترسی ندارد‌. این استاد دانشگاه علامه طباطبایی در سخنان خود تاکید کرد که بحران غذا در آینده جهان به‌شدت قیمت مواد‌غذایی را افزایش می‌دهد‌، در نتیجه در تصمیم‌سازی‌ها باید به این نکته توجه شود. وی همچنین معتقد است که محور قرار گرفتن آب نباید سبب شود که سایر بخش‌های اقتصادی نظیر مسکن یا اشتغال را فراموش کنیم. به اعتقاد مومنی، از آب تصویری دستکاری شده به جامعه ایرانی ارائه شده‌ است‌. این تصویر مبتنی بر واقعیت‌های جامعه نیست و منافع عده‌ای خاص را دنبال می‌کند‌، بنابراین حتی اگر بخواهیم مشکل آب را حل کنیم، به دلیل اطلاعات غلط درباره دلایل پیدایش آن، به بیراهه خواهیم رفت.

وی در سخنان خود یک سوال مهم را مطرح کرد و آن این بود که در شرایطی که ایران یک سوم میانگین جهانی بارندگی دارد و سه برابر متوسط‌ دنیا تبخیر را تجربه می‌کند، منافع کدام قشر سبب می‌شود که سدسازی افسارگسیخته در کشور پیگیری شود. این استاد دانشگاه علامه طباطبایی با اشاره به تجربه اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها و شوک اقتصادی تحمیل شده به جامعه، بیان کرد که روزانه معادل یک میلیون بشکه در فرآیند تولید، انتقال و توزیع نفت خام هدر‌رفت داریم، اما به جای حل این مشکل برای کاهش مصرف انرژی در کشور، سوخت را برای مردم گران کردیم.

وی ادامه داد که در نتیجه فشارهای اقتصادی ناشی از اجرای این قانون نه تنها مصرف انرژی اصلاح نشد و افزایش یافت بلکه در مقابل، خالص اشتغال صنعت در ایران سه درصد منفی شد‌. همچنین براساس آمارهای وزارت جهاد کشاورزی برداشت چوب از جنگل برای رفع نیازهای سوختی 60 درصد و بوته‌کنی به‌عنوان عامل اصلی تثبیت بیابان 100 درصد افزایش یافت. مومنی اضافه کرد که در بحث آب نیز تمام تنبیهات متوجه مردم می‌شود‌. افزایش قیمت آب در راستای کنترل مصرف در دستور کار دولت قرار می‌گیرد درحالی‌که افزایش قیمت‌ها باید آخرین راهکاری باشد که دولت‌ها از آن استفاده می‌کنند زیرا بدون رفع شدن سایر موانع، ابزار قیمتی کارآمد نخواهد بود.

مومنی گفت که در بودجه سال 94 کوچک‌ترین ردی از دریافت پیام بحرانی بودن مسئله آب مشاهده نمی‌شود زیرا به‌صورت ظاهری برخی تخصیص‌ها در این لایحه به چشم می‌خورد اما در جزییات منافع گروه‌های ریشه‌دار پرنفوذ، لایحه بودجه دنبال شده ‌است.

ورود آب به شعارهای انتخاباتی

علی کریمی مله، استاد علوم سیاسی دانشگاه مازندران دیگر سخنران نشست بود که وقوع بحران آب در کشور را ناشی از فقدان دانش، مهارت و تصمیمات نابهنگام توصیف کرد. وی معتقد است که مسئله آب منجر به شکل‌گیری تغییرات هیدروپولتیک در منطقه خواهد شد‌. ضمن آنکه دولت باید در دیپلماسی خود با کشورهای همسایه روند جدیدی را در پیش بگیرد‌. زیرا خشک شدن هامون نشان می‌دهد دیپلماسی ایران تاکنون موفقیت‌آمیز نبوده است.

این استاد دانشگاه مازندران همچنین با توجه به نقش آب در فرآیند توسعه عمومی و پایدار کشور، پیش‌بینی کرد که این روندها دچار توقف یا تاخیر شود. وی آب را عامل موثری در صورت‌بندی‌های اجتماعی آینده ایران دانست و افزود که نرخ بیکاری و فقر نیز تحت تاثیر این ماده حیاتی در کشور قرار خواهد گرفت. البته کریمی مله بر این باور است که به‌زودی مسئله آب، به‌عنوان شعار انتخاباتی برای نامزدهای سیاسی انتخاب خواهد شد اما این روند تنش‌های قومی و مذهبی در کشور را تشدید می‌کند‌.  

وی ادامه داد که مشابه این تنش‌ها را در استان‌های خراسان، آذربایجان غربی، خوزستان و لرستان طی پنج سال گذشته شاهد بوده‌ایم و ادامه این روند ممکن است به بحران مشروعیت نظام هم منجر شود. این استاد دانشگاه مازندران نسبت به امنیتی شدن مسئله آب هشدار داد و تاکید کرد که با توجه به تجربیات گذشته، امنیتی شدن موضوع آب علاوه بر تشدید انسداد سیاسی، فضای گفت‌وگو را تعلیق کرده و عرصه را برای نقش آفرینی جامعه مدنی تنگ می‌کند. وی حضور پررنگ مردم در برنامه‌ریزی‌های آب را راهکار اصلی برای خروج از مرحله بحران اعلام کرد و گفت که نمی‌توان از دولت انتظار داشت به‌عنوان منجی وارد عمل شود بلکه باید دولت فقط تسهیل‌کننده باشد و مردم به همراه جوامع مدنی نقش اصلی در خروج از بحران را ایفا کنند.

تغییر قوانین آب، ضرورت امروز جامعه

انوش اسفندیاری، دبیر اندیشکده تدبیر آب که به‌جای محمد تقی توکلی، رییس کمیته آب مجلس شورای اسلامی به‌عنوان سومین سخنران در نشست حضور یافته بود، تاکید کرد که نیازمند اصلاح قوانین آب در کشور هستیم. به اعتقاد وی، برنامه‌های آب در ایران انسجام لازم را نداشته و به‌صورت مجزا و منفک از هم تدوین شده‌اند. دبیر اندیشکده تدبیر آب گفت که ایران از نظر شاخص‌های عمومی مدیریت آب براساس چارچوب‌های تعریف شده، نمره پایینی می‌گیرد. وی تاکید کرد که تقاضا برای آب در ایران به‌صورت افسارگسیخته افزایش یافته است در نتیجه آب را تا قله کوه‌ها نیز منتقل کرده‌ایم‌. حتی انتقال آب از خزر یا کشور تاجیکستان نیز از سوی برخی افراد پیگیری می‌شود.