تنگنای اعتباری و توسعه بازار بدهی

بازار پولی و مالی ایران به دلایل گوناگون در شرایط مناسبی قرار ندارد و با استناد به اطلاعات و آمار عرضه و تقاضای پول می‌توان گفت كه بازار اعتبارات در حال حاضر در منطقه شكست قرار دارد. با توجه به اینكه بانك‌های ایرانی بخش اصلی بازار پول در ایران را در اختیار دارند، همه چشم‌ها به این بنگاه‌ها دوخته شده است تا بازار پول را از منطقه تهدید دور كنند. اما نظام بانكی با چند چالش بزرگ مواجه است كه «توسعه مالی نامتوازن»، «انجماد دارایی بانك‌ها» و «رقابت عجیب در نرخ سود» مهم‌ترین آنها هستند.

بانك مركزی در مسیر حل تعارض‌ها و پر كردن چاله‌های نظام بانكی با همراهی دولت چند اقدام را در دستور كار قرار داده است كه موجب شده شرایط از آنچه هست بدتر نشود و برخی اصلاحات نیز صورت پذیرفته است. ورود موثر در بازار بین بانكی از مسیر تزریق نقدینگی و كاهش نرخ در بازار، جداسازی و تمایز میان بانك‌ها، كاهش انتخابی نرخ سپرده قانونی، كاهش نرخ سپرده و تسهیلات، برخورد با موسسه‌های مالی غیرمجاز، تعیین ضابطه‌های جدید برای تقسیم سود و اقدام‌های اساسی برای شفاف‌سازی صورت‌های مالی بانك‌ها بخشی از اقدام‌ها و تلاش‌های دولت برای بهبود وضع بازار پولی و شرایط بهتر برای كاركرد بانك‌ها بوده است.

به نظر می‌رسد دولت همچنین قصد دارد ساماندهی بدهی‌های خود و ژرف كردن بازار اوراق بهادار اسلامی و افزایش سرمایه بانك‌ها را جدی‌تر از هر زمان دیگری اجرایی كند كه این نیز گام‌های مناسبی خواهد بود. واقعیت بازار پول و سرمایه در ایران اما نشان می‌دهد كه گام‌های مناسب برداشته شده می‌تواند با «توسعه بازار بدهی در ایران» تكمیل و موقعیت بهتری برای تامین مالی بنگاه‌های تولیدی و همچنین برطرف كردن تنگناهای نظام اعتباری فراهم شود.

یكی از آسیب‌های بسیار مهم در مسیر توسعه بازار بدهی در ایران در حال حاضر افزایش فشار تامین مالی به بانك‌های ایران است كه بانك‌ها را از وظایف و ماموریت‌ها و كاركرد اصلی آنها دور می‌كند. علاوه بر این حجم بالای مطالبات غیرجاری بانك‌ها در مقایسه با كل تسهیلات داده شده نیز یك تهدید به حساب می‌آید و ضرورت توسعه بازار بدهی را بیش از پیش می‌كند. این شرایط موجب شده وضعیت ایران در شاخص رقابت‌پذیری جهانی بدتر شده و زیر شاخص توسعه مالی ایران در بدترین اندازه باشد.

وضعیت بازار بدهی در كشورهای تركیه، كره جنوبی، تایلند، ژاپن، مالزی و برزیل كه اقتصادشان در حد و اندازه‌های ایران است و مقایسه این بازار در مقایسه با بازار پول و بازار سهم آنها نشان می‌دهد ایران فرصت بالایی برای توسعه بازار بدهی دارد تا بخشی از ضعف‌های بازار پول و بازار سرمایه را بپوشاند.

آمارهای در دسترس نشان می‌دهد اندازه بازار بدهی در ژاپن در سال 2015 به عدد 10964 میلیارد دلار، چین 4718 میلیارد دلار، كره جنوبی 1450 میلیارد دلار و مالزی به 312 میلیارد دلار رسیده است. این در حالی است كه بازار بدهی در ایران بسیار پایین‌تر از ارقام یاد شده است و می‌توان در این مسیر حركت بزرگی را شروع كرد.

بازار بدهی‌ها با دو محصول اصلی خود شامل ابزارهای مبتنی بر بدهی و ابزارهای مبتنی بر سرمایه، شرایط و موقعیت مساعدی درست خواهد كرد. اطلاع كامل خریداران اوراق بدهی از نحوه مصرف این منابع، تحلیل مالی طرح‌ها توسط شركت‌های تخصصی، تضمین منابع مالی مورد نیاز ناشر توسط شركت‌های تامین سرمایه، زیرساخت‌های شكاف در قیمت‌گذاری و نقدشوندگی مناسب اوراق بدهی و در نتیجه كاهش هزینه تامین مالی شركت‌ها بخشی از مزیت‌های توسعه بازار بدهی‌ها به حساب می‌آید.

به امید روزهای بهتر برای بازار پولی و برطرف شدن تنگنای اعتباری كه موجب شده است بخش تولید در ایران با فشار مضاعف مواجه شود.

معاون امور تولیدی سازمان مدیریت